Historia
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Historia
Dodaj raport
Historia Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Cristal, delikatesy i "Pedet" czyli neonowy Wrzeszcz

Jarosław Wasielewski
8 stycznia 2017 (artykuł sprzed 7 lat) 
Opinie (168)
Najnowszy artykuł na ten temat Jak Wrzeszcz z ruin odbudowano. O Grunwaldzkiej Dzielnicy Mieszkaniowej
Aleja Grunwaldzka wieczorową porą, lata 60. XX wieku; widok w kierunku Śródmieścia; widoczne m.in. neony baru mlecznego, Totalizatora Sportowego i przedsiębiorstwa Chemia. Aleja Grunwaldzka wieczorową porą, lata 60. XX wieku; widok w kierunku Śródmieścia; widoczne m.in. neony baru mlecznego, Totalizatora Sportowego i przedsiębiorstwa Chemia.

Aleja Grunwaldzka wieczorową porą, lata 60. XX wieku; widok w kierunku Śródmieścia; widoczne m.in. neony baru mlecznego, Totalizatora Sportowego i przedsiębiorstwa Chemia.

fot. K. Kamiński/pocztówka ze zbiorów autora

Epoka Gomułki powszechnie kojarzy się z szarzyzną i zgrzebnością, a przecież to właśnie wtedy centra wielu polskich miast rozświetliły kolorowe neony. W Gdańsku najwięcej świetlnych reklam pojawiło się w historycznym śródmieściu oraz przy przecinającej Wrzeszcz na pół alei Grunwaldzkiej, będącej wówczas centrum handlowo-usługowym.



W czasach gospodarki centralnie sterowanej, zdominowanej przez tzw. handel uspołeczniony, nie było potrzeby rywalizowania o klienta. Szyldy oraz reklamy służyły przede wszystkim informowaniu i identyfikacji. Nie przeszkodziło to jednak w upowszechnieniu neonu, przed którym stawiano nieco ambitniejsze zadanie. Jak wyjaśniał pół wieku temu "Dziennik Bałtycki", "efektowne, barwne neony" są nie tylko "reklamą sklepów, ale i ozdobą miasta, jednym z akcentów jego nowoczesności", a także "częścią składową architektury ulicy".

Finezyjnie wygięta rurka z gazem

Technologię neonu zaprezentowano po raz pierwszy we Francji w 1910 roku. Istota działania wynalazku wydaje się prosta: wygiętą ręcznie przy pomocy palnika gazowego rurkę szklaną pokrywa się od środka proszkiem luminoforowym i wypełnia szlachetnym gazem, który w kontakcie z prądem elektrycznym świeci.

Produkcją gdańskich neonów zajmował się przede wszystkim miejscowy oddział Państwowego Przedsiębiorstwa Usług Reklamowych "Reklama". Był to rodzaj socjalistycznej agencji reklamowej, która powstała na fali popaździernikowej odwilży. Projektowaniem i wykonaniem neonów zajmowali się zawodowi plastycy i szklarze, dzięki czemu jakość reklam była wysoka, a ponadto utrzymane były w spójnym stylu, harmonizującym z miejską przestrzenią. Wiele neonów miało w sobie tyle finezji, że bez przesady można je nazywać dziełami sztuki.

"Pedet", Cristal i inne

Bodaj pierwszym sklepem w Gdańsku, który zaopatrzono w neon, był Powszechny Dom Towarowy "Neptun" we Wrzeszczu (dziś w jego miejscu stoi wieżowiec Centrum Biurowego Neptun). Wybór nie był przypadkowy: otwarty w 1951 roku "Pedet" był pierwszym w dzielnicy i przez cały okres PRL-u największym domem towarowym Gdańska. Jesienią 1957 roku przed budynkiem ustawiono oświetloną gablotę reklamową, którą wieńczył "w efektownym obramowaniu dwustronny neonowy emblemat PDT upiększony kolorową strzałką".

2
  • Trzy spośród opisanych w tekście wrzeszczańskich neonów: Arged, PDT i Cristal na pocztówce z lat 60. XX w.
  • Neony na elewacji "Pedetu" zamontowano w styczniu 1968 roku.

Trzy spośród opisanych w tekście wrzeszczańskich neonów: Arged, PDT i Cristal na pocztówce z lat 60. XX w.

fot. P. Krassowski/pocztówka ze zbiorów autora



Wkrótce reklam świetlnych zaczęło przybywać. Po zmroku ożywiały one i ubarwiały centrum Wrzeszcza, wabiąc kolorami i niejednokrotnie bawiąc pomysłową grafiką. Chyba najbardziej znanym i rozpoznawalnym był neon zdobiący otwartą w 1961 roku restaurację Cristal. Na stojącym nieopodal punktowcu zainstalowano z kolei reklamę przedsiębiorstwa handlu artykułami gospodarstwa domowego Arged.

Restauracja Cristal na pocztówce z lat 60. XX wieku. Widoczny neon jako jedyny zachował się do dziś i po gruntownej renowacji w 2011 roku wciąż jest eksponowany w tym samym miejscu. Restauracja Cristal na pocztówce z lat 60. XX wieku. Widoczny neon jako jedyny zachował się do dziś i po gruntownej renowacji w 2011 roku wciąż jest eksponowany w tym samym miejscu.

Restauracja Cristal na pocztówce z lat 60. XX wieku. Widoczny neon jako jedyny zachował się do dziś i po gruntownej renowacji w 2011 roku wciąż jest eksponowany w tym samym miejscu.

fot. P. Krassowski/pocztówka ze zbiorów autora

Innym słynnym neonem był "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina. Starsi mieszkańcy Gdańska wspominają, że okresowo ulegał on awariom, w wyniku których gasły pojedyncze litery - Gdańsk stawał się wtedy "miastem katów".

Neon "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina, zdjęcie wykonane w kwietniu 1974 roku. Neon "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina, zdjęcie wykonane w kwietniu 1974 roku.

Neon "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina, zdjęcie wykonane w kwietniu 1974 roku.

fot. Zbigniew Kosycarz/KFP

Do lat 70. ubiegłego wieku praktycznie każdy duży sklep czy zakład usługowy przy al. Grunwaldzkiej otrzymał własny neon elewacyjny bądź semaforowy; dodatkowo na budynkach o bardziej reprezentacyjnym charakterze instalowano neony dachowe, jak wspomniany neon "kwietny". Przy okazji świąt pojawiały się także neonowe ozdoby wzdłuż centralnego odcinka al. Grunwaldzkiej.

4
  • Aleja Grunwaldzka na pocztówce z lat 60. XX wieku; widoczny neon "Pedetu" (po lewej), "Gdańsk Miasto Kwiatów" (w środku) oraz "Delikatesy" (po prawej).
  • Neon reklamujący Totalizator Sportowy, umieszczony na bloku mieszkalnym przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Do Studzienki, zdjęcie wykonane w 1969 roku.
  • Ozdobiony neonem Spółdzielczy Dom Handlowy "Sezam" w świątecznej dekoracji, zdjęcie wykonane w grudniu 1972 roku (dziś w tym miejscu działa oddział banku ING Bank Śląski).
  • Neon sklepu sportowego Maraton oraz baru mlecznego przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Konopnickiej, zdjęcie wykonane w 1966 roku.

Aleja Grunwaldzka na pocztówce z lat 60. XX wieku; widoczny neon "Pedetu" (po lewej), "Gdańsk Miasto Kwiatów" (w środku) oraz "Delikatesy" (po prawej).

fot. P. Krassowski/pocztówka ze zbiorów autora



Wygaszanie i reaktywacja

Lata 60. i 70. XX wieku to szczytowy okres popularności neonów w przestrzeni polskich miast. Załamanie gospodarcze lat 80. nie sprzyjało powstawaniu nowych instalacji, z kolei zmiana ustroju po 1989 roku sprawiła, że rywalizacja o klienta wzięła górę nad kwestiami estetycznymi. Neony zaczęły być wypierane przez krzykliwe w formie i prymitywne technicznie - ale za to tańsze w produkcji - reklamy kasetonowe. Do dziś, poza wspomnianym Cristalem, w centrum Wrzeszcza nie zachował się ani jeden oryginalny neon.

Jednak w ostatnich latach neony zaczęły powracać na ulice polskich miast, pojawiły się także we Wrzeszczu. W zalewie reklamowej tandety neon jest wyróżnikiem lepszego smaku i obietnicą wyższej jakości świadczonych usług. Ale staje się także ozdobą miasta i elementem wzbogacającym jego architekturę.

Czyli zupełnie jak przed 60 laty, gdy zagościł u nas po raz pierwszy.

Posiadasz zdjęcia dawnych neonów, nie tylko z Wrzeszcza, ale i całego Trójmiasta? Dodaj je do galerii pod artykułem.

Zdjęcia: Cristal, delikatesy i "Pedet" czyli neonowy Wrzeszcz

Neon Pewexu we Wrzeszczu. Wyk. firma Gala Sp. z o.o., rok około 1991.

O autorze

autor

Jarosław Wasielewski

badacz i popularyzator historii Gdańska, autor bloga poświęconego w całości przeszłości i teraźniejszości Wrzeszcza.

Zobacz także

Historia Wrzeszcza (32)

Opinie (168) 1 zablokowana

  • 2017-01-08 15:56

    Ile bym dal (2)

    by znowu bylo tak pieknie we Wrzeszczu....

    moz

    7 lat

    • 32 5

    • 2017-01-08 20:36

      Bez samochodow (1)

      Jeden Wartburg jechał

      7 lat

      • 4 0

      • 2017-01-08 20:41

        to mojego Taty :)

        Wrzeszcz

        7 lat

        • 3 0

  • 2017-01-08 15:59

    Gdańsk miastem kwiatów

    ten neon wisiał na rogu grunwaldzka/jaskowa dolina. Moja koleżanka jak przyjechała mnie odwiedzić to powiedziała cyt.... ty to sobie mieszkasz w tym gdańsku jak w małym paryżu....

    soe

    7 lat

    • 34 0

  • 2017-01-08 16:02

    ehhh cristal tam były balety (4)

    co sobota to z inną panną i nie tylko panną na hotel się jezdziło.

    Zbyszek

    7 lat

    • 31 4

    • 2017-01-08 16:25

      A teraz tylko piwo pod sklepem

      I żona chrapie na wersalce

      7 lat

      • 22 3

    • 2017-01-08 19:28

      a chlopakow na hotel tez brales?;) (2)

      7 lat

      • 5 7

      • 2017-01-08 19:39

        pewnie tylko szatniarza

        7 lat

        • 1 5

      • 2017-01-11 13:13

        Tylko kawalerów.

        :D :D

        7 lat

        • 1 0

  • 2017-01-08 16:32

    (1)

    Podróżnych w Gdańsku witał wielki neon: HOTEL MO... ale bywało tylko HO..MO...
    Ale piękne neony miały Delikatesy, sklep obuwniczy Kobra. Poza tym: Coś tam - maszyny rolnicze / nad budynkiem na Rajskiej /, bar Ruczaj, Gallux. Było kolorowo ale estetycznie - ktoś nad tym czuwał.

    STD

    7 lat

    • 24 2

    • 2017-01-09 21:52

      Zatem śmiało można stwierdzić, że awaria neonu Hotelu Monopol uzyskiwała efekt podobny do awarii "Gdańsk miastem K...atów" :)
      -w czasach socjalistycznych tego typu "smaczki" brzmiały dwuznacznie

      sw

      7 lat

      • 2 0

  • 2017-01-08 17:06

    (2)

    Aleja Grunwaldzka i jeden Wartburg z instalacją 6V. Pamiętacie te autka ?

    7 lat

    • 9 0

    • 2017-01-08 17:13

      Pamietamy, ja do dzis mam jednego z 1966

      ale ma juz 12 V :)

      moz

      7 lat

      • 3 1

    • 2017-01-08 20:38

      Wartbi

      Cudowne auto, na kierownicy św Krzysztof

      7 lat

      • 3 0

  • 2017-01-08 17:07

    Cristal... legendarny neon... (3)

    W jego swietle nie raz zamawialo soe taryfe i jechalo z marynarzowa do hotelu.... to byly czasy....

    Janusz z Olszynki

    7 lat

    • 20 1

    • 2017-01-08 18:02

      pamietam czwartki w Cristalu... (1)

      Kuba

      7 lat

      • 5 0

      • 2017-01-08 19:29

        biale czwartki

        7 lat

        • 1 0

    • 2017-01-08 19:40

      oczywiscie...
      jechales, ale na recznym

      7 lat

      • 8 4

  • 2017-01-08 17:13

    Neon

    Pamiętam jak na neonie "Gdańsk miastem kwiatów" zgasły dwie litery i neon świecił "Gdańsk miastem katów"

    56

    7 lat

    • 12 0

  • 2017-01-08 17:25

    Pozmieniało się (1)

    Dzisiaj imprezy odbywają się na placu, przy Cristalu. Na okolicznych ławkach.

    Hehe

    7 lat

    • 12 0

    • 2017-01-08 21:17

      i tam taki boznzo z czerwonym ryjem w białych spodniach żądzii

      7 lat

      • 4 0

  • 2017-01-08 17:25

    Panie Jarku świetny artykuł, trochę nostalgii

    stare neony neony to magia np ok. 20, jest we Wrocławiu w bocznej uliczce, zachowały się i nawet świeca na przemian są włączane.

    Fif

    7 lat

    • 19 1

  • 2017-01-08 17:36

    Miasto żyło (1)

    na ulicy grunwaldzkiej były sklepy. zakłady usługowe. bary. kawiarnie. restauracje a dzisiaj wszystko umiera bo buduja jakieś galerie których osobiście nie cierpię choćby za to dudnienie z głośników które udaje muzyke bo i na tym się nie znają meczące miejsca i naprawdę nie do śmiechu bo smutne.

    am

    7 lat

    • 36 2

    • 2017-01-08 20:08

      Dokladnie teraz ulica jest pusta po 17 bo w zdłuz ulicy sa tylko same banki!!

      7 lat

      • 11 0

1
2
3
4
5

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7 Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer
kwi 27-5.05
g. 10:00, 13:00, 16:00
Gdańsk, Pomnik Poległych Stoczniowców
20 zł
ulgowy 15 zł
Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

pokaz, spacer
maj 4
sobota, g. 11:00 - 16:00
Gdańsk, Hevelianum
Wstęp wolny
Gdynia wielu narodowości Gdynia wielu narodowości

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład
maj 16
czwartek, g. 17:30
Gdynia, Biblioteka Wiedzy
Wstęp wolny
więcej (3)

TV Filmy

6078

Ten tunel ratował kiedyś życie (69)

więcej (1566)

Katalog.trojmiasto.pl - Muzea

więcej

Sprawdź się

Sprawdź się

Co to za dzielnica Gdańska?

 

Najczęściej czytane