Cristal, delikatesy i "Pedet" czyli neonowy Wrzeszcz

Jarosław Wasielewski

8 stycznia 2017 (artykuł sprzed 7 lat)

Opinie (168)

Najnowszy artykuł na ten temat Jak Wrzeszcz z ruin odbudowano. O Grunwaldzkiej Dzielnicy Mieszkaniowej

Aleja Grunwaldzka wieczorową porą, lata 60. XX wieku; widok w kierunku Śródmieścia; widoczne m.in. neony baru mlecznego, Totalizatora Sportowego i przedsiębiorstwa Chemia.

Epoka Gomułki powszechnie kojarzy się z szarzyzną i zgrzebnością, a przecież to właśnie wtedy centra wielu polskich miast rozświetliły kolorowe neony. W Gdańsku najwięcej świetlnych reklam pojawiło się w historycznym śródmieściu oraz przy przecinającej Wrzeszcz na pół alei Grunwaldzkiej, będącej wówczas centrum handlowo-usługowym.

W czasach gospodarki centralnie sterowanej, zdominowanej przez tzw. handel uspołeczniony, nie było potrzeby rywalizowania o klienta. Szyldy oraz reklamy służyły przede wszystkim informowaniu i identyfikacji. Nie przeszkodziło to jednak w upowszechnieniu neonu, przed którym stawiano nieco ambitniejsze zadanie. Jak wyjaśniał pół wieku temu "Dziennik Bałtycki", "efektowne, barwne neony" są nie tylko "reklamą sklepów, ale i ozdobą miasta, jednym z akcentów jego nowoczesności", a także "częścią składową architektury ulicy".

Finezyjnie wygięta rurka z gazem

Technologię neonu zaprezentowano po raz pierwszy we Francji w 1910 roku. Istota działania wynalazku wydaje się prosta: wygiętą ręcznie przy pomocy palnika gazowego rurkę szklaną pokrywa się od środka proszkiem luminoforowym i wypełnia szlachetnym gazem, który w kontakcie z prądem elektrycznym świeci.

Produkcją gdańskich neonów zajmował się przede wszystkim miejscowy oddział Państwowego Przedsiębiorstwa Usług Reklamowych "Reklama". Był to rodzaj socjalistycznej agencji reklamowej, która powstała na fali popaździernikowej odwilży. Projektowaniem i wykonaniem neonów zajmowali się zawodowi plastycy i szklarze, dzięki czemu jakość reklam była wysoka, a ponadto utrzymane były w spójnym stylu, harmonizującym z miejską przestrzenią. Wiele neonów miało w sobie tyle finezji, że bez przesady można je nazywać dziełami sztuki.

"Pedet", Cristal i inne

Bodaj pierwszym sklepem w Gdańsku, który zaopatrzono w neon, był Powszechny Dom Towarowy "Neptun" we Wrzeszczu (dziś w jego miejscu stoi wieżowiec Centrum Biurowego Neptun). Wybór nie był przypadkowy: otwarty w 1951 roku "Pedet" był pierwszym w dzielnicy i przez cały okres PRL-u największym domem towarowym Gdańska. Jesienią 1957 roku przed budynkiem ustawiono oświetloną gablotę reklamową, którą wieńczył "w efektownym obramowaniu dwustronny neonowy emblemat PDT upiększony kolorową strzałką".

Wkrótce reklam świetlnych zaczęło przybywać. Po zmroku ożywiały one i ubarwiały centrum Wrzeszcza, wabiąc kolorami i niejednokrotnie bawiąc pomysłową grafiką. Chyba najbardziej znanym i rozpoznawalnym był neon zdobiący otwartą w 1961 roku restaurację Cristal. Na stojącym nieopodal punktowcu zainstalowano z kolei reklamę przedsiębiorstwa handlu artykułami gospodarstwa domowego Arged.

Restauracja Cristal na pocztówce z lat 60. XX wieku. Widoczny neon jako jedyny zachował się do dziś i po gruntownej renowacji w 2011 roku wciąż jest eksponowany w tym samym miejscu.

Innym słynnym neonem był "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina. Starsi mieszkańcy Gdańska wspominają, że okresowo ulegał on awariom, w wyniku których gasły pojedyncze litery - Gdańsk stawał się wtedy "miastem katów".

Neon "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina, zdjęcie wykonane w kwietniu 1974 roku.

Do lat 70. ubiegłego wieku praktycznie każdy duży sklep czy zakład usługowy przy al. Grunwaldzkiej otrzymał własny neon elewacyjny bądź semaforowy; dodatkowo na budynkach o bardziej reprezentacyjnym charakterze instalowano neony dachowe, jak wspomniany neon "kwietny". Przy okazji świąt pojawiały się także neonowe ozdoby wzdłuż centralnego odcinka al. Grunwaldzkiej.

Wygaszanie i reaktywacja

Lata 60. i 70. XX wieku to szczytowy okres popularności neonów w przestrzeni polskich miast. Załamanie gospodarcze lat 80. nie sprzyjało powstawaniu nowych instalacji, z kolei zmiana ustroju po 1989 roku sprawiła, że rywalizacja o klienta wzięła górę nad kwestiami estetycznymi. Neony zaczęły być wypierane przez krzykliwe w formie i prymitywne technicznie - ale za to tańsze w produkcji - reklamy kasetonowe. Do dziś, poza wspomnianym Cristalem, w centrum Wrzeszcza nie zachował się ani jeden oryginalny neon.

Jednak w ostatnich latach neony zaczęły powracać na ulice polskich miast, pojawiły się także we Wrzeszczu. W zalewie reklamowej tandety neon jest wyróżnikiem lepszego smaku i obietnicą wyższej jakości świadczonych usług. Ale staje się także ozdobą miasta i elementem wzbogacającym jego architekturę.

Czyli zupełnie jak przed 60 laty, gdy zagościł u nas po raz pierwszy.

Posiadasz zdjęcia dawnych neonów, nie tylko z Wrzeszcza, ale i całego Trójmiasta? Dodaj je do galerii pod artykułem.

Zdjęcia: Cristal, delikatesy i "Pedet" czyli neonowy Wrzeszcz

Neon Pewexu we Wrzeszczu. Wyk. firma Gala Sp. z o.o., rok około 1991.

O autorze

Opinie (168) 1 zablokowana

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 19:53

co ty możesz wiedzieć o "zabawach" w latach 1960- 1970...

tak dla ciebie przybłędo... Nowy Port i lokale...to międzynarodowa kultura. .( oczywiście za $) ale higiena i sposób bycia to dla ciebie nieosiągalne...uśmiecham się.

ed-WMG
7 lat
- 5 6
Twoja opinia

Zmień treść

tak dla ciebie przybłędo... Nowy Port i lokale...to międzynarodowa kultura. .( oczywiście za $) ale higiena i sposób bycia to dla ciebie nieosiągalne...uśmiecham się.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:08

alez panie redaktorze ,skad znowu to dopiero po 2000 sie rozwinelo

przy Grunwaldzkiej , kazdy bank ,kasa ,kantor i firma parabankowa ,ma swój szyld ,kaseton ,neon i co tylko pan chce . Sa duże wyświetlacze które rozjaśniają swym blaskiem ulice Wrzeszcza . Nijak to sie ma do czasów Gomółki . Lada chwila ch baltycka i ch nekropolia będą ze soba konkurować która jaśniej zabłyśnie . Brakuje mi jeszcze jednego jasnego punktu na mapie Wrzeszcza tam gdzie jest targowisko miejskie -idealne miejsce na ch targowe , a drobnych handlowców przenieść na działkę za Gildia przy ul Chrobrego ,tam do dzisiaj dzalaja kupcy z 3ego maja ,to wciąż będzie wrzeszcz -pozdrawiam z szyderczym uśmiechem

Szyderca
7 lat
- 2 4
Twoja opinia

Zmień treść

przy Grunwaldzkiej , kazdy bank ,kasa ,kantor i firma parabankowa ,ma swój szyld ,kaseton ,neon i co tylko pan chce . Sa duże wyświetlacze które rozjaśniają swym blaskiem ulice Wrzeszcza . Nijak to sie ma do czasów Gomółki . Lada chwila ch baltycka i ch nekropolia będą ze soba konkurować która jaśniej zabłyśnie . Brakuje mi jeszcze jednego jasnego punktu na mapie Wrzeszcza tam gdzie jest targowisko miejskie -idealne miejsce na ch targowe , a drobnych handlowców przenieść na działkę za Gildia przy ul Chrobrego ,tam do dzisiaj dzalaja kupcy z 3ego maja ,to wciąż będzie wrzeszcz -pozdrawiam z szyderczym uśmiechem
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:12

Piękny charakterystyczny neon był na domu towarowym, takie koło wielkie z czerwoną kropką w srodku. Efekt kręcenia był....

7 lat
- 12 0
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:13

"wina bułgarskie" - taki neon rozświetlał dach hotelu (4)

monopol,gdy się wychodziło z dworca gdańskiego-ech,dawnych wspomnień czar,to była reklama !

zygfryd
7 lat
- 10 0
Twoja opinia

Zmień treść

monopol,gdy się wychodziło z dworca gdańskiego-ech,dawnych wspomnień czar,to była reklama !
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 20:27
  
  a przed hotelem nie bylo betonu , tylko park lipowy (1)
  
  7 lat
  - 9 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-01-08 21:32
    
    Osławiona " StuMetrówka"
    
    z "Panienkami".
    
    Darius Salamon von Danzig
    7 lat
    
    3 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    z "Panienkami".
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 20:55
  
  Neon vinimpexu to byl (1)
  
  :)
  7 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-01-08 23:10
    
    Dokładnie. :) "Vinimpex - wina bułgarskie"
    
    rocznik 67
    7 lat
    
    2 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Dokładnie. :) "Vinimpex - wina bułgarskie"
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:27

MONOPOL słynna "stumetrówa" co ty możesz wiedzieć prrzybłędo...

uśmiecham się ....

ed-WMG
7 lat
- 4 7
Twoja opinia

Zmień treść

uśmiecham się ....
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:35

a piękną panią ..ksywa " Koń belgijski " znasz ze stumetrówy" znasz

a pijalnie " Pod Orłem" a " Maleńka" ,,,znasz przybłędo,,,tak tylko pytam...żałosny jesteś...uśmiecham się ...

ed-WMG
7 lat
- 5 10
Twoja opinia

Zmień treść

a pijalnie " Pod Orłem" a " Maleńka" ,,,znasz przybłędo,,,tak tylko pytam...żałosny jesteś...uśmiecham się ...
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:38

przybłędo...jesteś ubogi...

nie twoja wina...taki się urodziłeś...przykro mi.

ed-WMG
7 lat
- 3 9
Twoja opinia

Zmień treść

nie twoja wina...taki się urodziłeś...przykro mi.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:44

szanujcie przybłędów.czy .tak wam każe kurdupel pis-dy....????

POZDRAWIA ,,,MIASTO GDAŃSK...Trzymajcie SZACUNEK dla innych...

ed-WMG
7 lat
- 5 13
Twoja opinia

Zmień treść

POZDRAWIA ,,,MIASTO GDAŃSK...Trzymajcie SZACUNEK dla innych...
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:45

Jeszcze był napis (1)

Welcome in Gdańsk (tak tak: "in" a nie "to":) ), we Wrzeszczu na budynku, ale nie pamiętam czy to był neon..

7 lat
- 7 2
Twoja opinia

Zmień treść

Welcome in Gdańsk (tak tak: "in" a nie "to":) ), we Wrzeszczu na budynku, ale nie pamiętam czy to był neon..
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 20:50
  
  Bzdura totalna gdzie we Wrzeszczu ?
  
  WELCOME TO POLAND to był neon Orbisu. Naprzeciw dworca. Pamięć Ci rdzewieje !
  
  :)
  7 lat
  - 2 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  WELCOME TO POLAND to był neon Orbisu. Naprzeciw dworca. Pamięć Ci rdzewieje !
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 20:47

dobranoc...przepraszam jeżeli kogoś uraziłem... (3)

ed-WMG
7 lat
- 6 1
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 21:00
  
  (2)
  
  ok
  luz
  każdego ponosi
  
  7 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  ok luz każdego ponosi
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-01-08 21:23
    
    dzieki,,,czasami słuszny czas musi zastąpić emocje... (1)
    
    pozdrawiam i przepraszam...taki jestem..
    
    ed-WMG
    7 lat
    
    2 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    pozdrawiam i przepraszam...taki jestem..
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2017-01-08 22:12
      
      Pa p******cu...
      
      7 lat
      
      1 3
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Pa p******cu...
      Regulamin dodawania opinii