• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Blizny wojenne, czyli ślady roku 1945 we Wrzeszczu

Jarosław Wasielewski
7 marca 2023 (artykuł sprzed 1 roku) 
Opinie (140)
  • Fragment pocisku z II wojny światowej, który utknął w przęśle wiaduktu w ciągu ul. Kościuszki nad torami kolejowymi we Wrzeszczu, jest widoczny do dziś.
  • Fragment pocisku z II wojny światowej, który utknął w przęśle wiaduktu w ciągu ul. Kościuszki nad torami kolejowymi we Wrzeszczu, jest widoczny do dziś.

Znikają podczas mniejszych i większych inwestycji: dociepleń, modernizacji, przebudów. Im dalej od zakończenia II wojny światowej, tym ich mniej. Niby szpecą i powinny zniknąć, ale są pamiątką po okresie, w którym niemiecki Danzig stawał się polskim Gdańskiem. Blizny wojenne, ślady roku 1945.




Powojenne ślady na budynkach powinny:

Osobom interesującym się historią Gdańska nie trzeba przypominać, że jego historyczne śródmieście zostało w większej części zniszczone wiosną 1945 roku, podczas i wkrótce po zakończeniu walk między wojskami niemieckimi a prącą na zachód Armią Czerwoną.

Podobnie stało się z centrum jego największej dzielnicy - Wrzeszcza. Wymusiło to odbudowę czy raczej przebudowę obu tych części miasta, przez co dziś Główne Miasto i al. Grunwaldzka należą do najbardziej oczywistych śladów drugiej wojny światowej w naszym mieście.

Ale w przestrzeni miasta roi się także od miejsc, w których II wojna światowa pozostawiła nieco mniej oczywiste ślady. Z roku na rok jest ich coraz mniej i coraz trudniej je wypatrzyć. Część z nich wręcz wtopiła się w krajobraz i dziś niewielu mieszkańców wie, o czym właściwie świadczą.



Pozostawione oznaczenia schronów przeciwlotniczych



Praktycznie przez cały okres II wojny światowej w Gdańsku powstawały prowizoryczne schrony, tzw. piwnice przeciwlotnicze, urządzane w budynkach, których podziemia pozwalały na takie funkcje. Służyły mieszkańcom danej kamienicy czy bloku w przypadku alianckich nalotów na Gdańsk. Do piwnic przeciwlotniczych kierowały charakterystyczne białe strzałki.

Namalowane w latach II wojny światowej strzałki kierujące do piwnicy przeciwlotniczej w bloku przy al. Legionów 17. Namalowane w latach II wojny światowej strzałki kierujące do piwnicy przeciwlotniczej w bloku przy al. Legionów 17.
Do dziś znajdziemy je w wielu miejscach, we Wrzeszczu - m.in. na tyłach budynku mieszkalnego przy al. Legionów 17Mapka oraz przy ul. Poprzecznej 2-4Mapka.

  • Namalowane w latach II wojny światowej strzałki kierujące do piwnicy przeciwlotniczej w bloku przy ul. Poprzecznej.
  • Strzałka kierująca do piwnicy przeciwlotniczej w bloku przy ul. Poprzecznej.

Przemurowania uszkodzonych budynków



Ostrzał artyleryjski i naloty bombowe prowadzone przez Armię Czerwoną podczas oblężenia Gdańska w drugiej połowie marca 1945 roku - ale także walki uliczne i dokonywane już po zdobyciu miasta celowe podpalenia - doprowadziły do znacznych zniszczeń budynków mieszkalnych.

Dlaczego nie odbudowano kamienic przy Targu Węglowym? Dlaczego nie odbudowano kamienic przy Targu Węglowym?
Ciężkie pociski wystrzeliwała też strona niemiecka - jej okręty zacumowane w porcie bombardowały zajęte przez Armię Czerwoną lotnisko we Wrzeszczu (dziś teren dzielnicy Zaspa), ale nie zawsze trafiały. Stąd wiele zniszczeń w tym rejonie, np. budynku na rogu ulic Tadeusza Kościuszki i Bolesława ChrobregoMapka. Po zakończeniu działań wojennych zwalony fragment kamienicy odbudowano, o czym dziś świadczy inny kolor użytych tam cegieł.

Przemurowany narożnik kamienicy przy ul. Tadeusza Kościuszki, róg ul. Bolesława Chrobrego. Przemurowany narożnik kamienicy przy ul. Tadeusza Kościuszki, róg ul. Bolesława Chrobrego.

Plomby, zabezpieczone ruiny, częściowe odbudowy



Nie wszystkie jednak uszkodzone obiekty odbudowano. Niektóre z uwagi na skalę zniszczeń w całości rozbierano, bądź tymczasowo zabezpieczono.

To pierwsze rozwiązanie zastosowano m.in. w przypadku kamienicy przy ul. Marii Konopnickiej 10Mapka. Jej ruiny rozebrano w 1948 roku, a w ich miejsce postawiono istniejący do niedawna budynek rozdzielni elektrycznej. Ten z kolei - co jest rzeczą rzadką w centrum Wrzeszcza - kilka lat temu zastąpił nowy budynek mieszkalno-usługowy.
Zniszczona w 1945 roku kamienica przy ul. Marii Konopnickiej 10 na pocztówce z początku XX w. Zbiory Krzysztofa Gryndera. Zniszczona w 1945 roku kamienica przy ul. Marii Konopnickiej 10 na pocztówce z początku XX w. Zbiory Krzysztofa Gryndera.

Budynek rozdzielni elektrycznej w miejscu zniszczonej kamienicy przy ul. Marii Konopnickiej 10, róg ul. ks. Józefa Zator-Przytockiego; zdjęcie ze stycznia 2015 r. Budynek rozdzielni elektrycznej w miejscu zniszczonej kamienicy przy ul. Marii Konopnickiej 10, róg ul. ks. Józefa Zator-Przytockiego; zdjęcie ze stycznia 2015 r.

Budynek mieszkalno-usługowy, oddany w 2018 roku w miejscu dawnej rozdzielni elektrycznej przy ul. Marii Konopnickiej 10, róg ul. ks. Józefa Zator-Przytockiego. Budynek mieszkalno-usługowy, oddany w 2018 roku w miejscu dawnej rozdzielni elektrycznej przy ul. Marii Konopnickiej 10, róg ul. ks. Józefa Zator-Przytockiego.
Tzw. plomby w zabudowie powstały także np. w zburzonych narożnikach ul. Jana MatejkiMapka, przy jej skrzyżowaniu z ul. Do Studzienki.

  • Powojenne budynki u wylotu ul. Jana Matejki na ul. Do Studzienki, postawione w miejscu zniszczonych przedwojennych kamienic.
  • Powojenne budynki u wylotu ul. Jana Matejki na ul. Do Studzienki, postawione w miejscu zniszczonych przedwojennych kamienic.
Tymczasowe zabezpieczenia zniszczonych budynków z kolei pomyślane były na krótki czas, ale niekiedy prowizorka pierwszych powojennych miesięcy trwa do dziś. Najbardziej charakterystycznym tego typu obiektem we Wrzeszczu jest fragment kamienicy przy ul. Wajdeloty 5Mapka, w którym od lat działa sklep ze starociami "Emalia".

Zachowany fragment kamienicy przy ul. Wajdeloty, róg ul. Ludwika Waryńskiego. Zachowany fragment kamienicy przy ul. Wajdeloty, róg ul. Ludwika Waryńskiego.
W innych miejscach z kolei natrafić możemy na budynki odbudowane fragmentarycznie, np. obniżone o ostatnią kondygnację bądź pozbawione charakterystycznych elementów architektonicznych. Przykładem takiej "skróconej o głowę" kamienicy jest chociażby ta przy al. Grunwaldzkiej 131Mapka, w okolicy tzw. wysepki.

Przebudowana po wojennych zniszczeniach kamienica przy al. Grunwaldzkiej 131, czyli na "Wysepce". Przebudowana po wojennych zniszczeniach kamienica przy al. Grunwaldzkiej 131, czyli na "Wysepce".

Powstały nieplanowane place w mieście



Niektóre zniszczone budynki wkrótce po wojnie rozebrano, ale nie postawiono na ich miejscu nic innego. Do dziś służą mieszkańcom za niezaplanowane przez pierwotnych urbanistów tereny zielone.



Przykładem jest chociażby zagospodarowany w ostatnich latach skwerek przy ul. WajdelotyMapka vis a vis Dworu Kuźniczki oraz czekający na podobne prace placyk przy skrzyżowaniu ulic Ludwika Waryńskiego i BiałejMapka. Na tym ostatnim przez wiele powojennych lat stały szklarnie zakładu ogrodniczego.

  • Fragment planu Gdańska z 1933 roku, strzałką zaznaczono kamienicę przy ul. Wajdeloty, w miejscu której dziś jest bezimienny skwer (zbiory prywatne)
  • Bezimienny skwerek przy ul. Wajdeloty, vis a vis Dworu Kuźniczki, w miejscu zniszczonej w 1945 roku kamienicy.

  • Fragment planu Gdańska z 1933 roku, strzałką zaznaczono kamienicę przy skrzyżowaniu ul. Ludwika Waryńskiego z ul. Białą, w miejscu której dziś jest bezimienny skwer (zbiory prywatne)
  • Bezimienny skwerek przy skrzyżowaniu ul. Ludwika Waryńskiego z ul. Białą w miejscu zniszczonej w 1945 roku kamienicy.


Widoczne ślady po pociskach i egzekucjach



Posuwająca się ku historycznemu śródmieściu Gdańska od strony Sopotu Armia Czerwona znaczyła swój pochód srogimi ostrzałami. Najwięcej oczywiście strzelano w punktach oporu - z broni maszynowej, ręcznej, jak równieżnz broni pokładowej wozów bojowych. Na ślady takie natrafiamy np. na wieży dawnego obserwatorium przy al. Legionów, na kamienicy przy ul. Saperów 12Mapka, czy na wspomnianym już bloku przy al. Legionów 17.

  • Wieża przedwojennego obserwatorium przy al. Legionów z widocznymi śladami po walkach prowadzonych w tej okolicy pod koniec marca 1945 roku.
  • Wieża przedwojennego obserwatorium przy al. Legionów z widocznymi śladami po walkach prowadzonych w tej okolicy pod koniec marca 1945 roku.


Historia jednobudynkowego getta w Gdańsku Historia jednobudynkowego getta w Gdańsku

  • Kamienica przy ul. Saperów 17 ze śladami po kulach na bocznej elewacji.
  • Kamienica przy ul. Saperów 17 ze śladami po kulach na bocznej elewacji.


Ślady po kulach na elewacji bloku przy al. Legionów 17. Ślady po kulach na elewacji bloku przy al. Legionów 17.
Należy także pamiętać, że w tygodniach po zdobyciu Gdańska zwycięska Armia Czerwona lubiła sobie postrzelać także "na wiwat". W tamtym okresie czasem strzelali do siebie także kroczący za frontem uzbrojeni szabrownicy. Niekiedy zaś ślady po kulach zostawiła salwa doraźnego plutonu egzekucyjnego - jak stało się to w przypadku ściany hali przylegającej do wieży ciśnień w kampusie Politechniki Gdańskiej.

Ślady po egzekucji na ścianie hali w kampusie Politechniki Gdańskiej. Ślady po egzekucji na ścianie hali w kampusie Politechniki Gdańskiej.

Znasz inne wojenne ślady w Trójmieście? Daj nam znać. Opublikujemy twoje zdjęcia lub artykuł.


Tak powstawały szkoły w powojennym Gdańsku Tak powstawały szkoły w powojennym Gdańsku

O autorze

autor

Jarosław Wasielewski

badacz i popularyzator historii Gdańska, autor bloga poświęconego w całości przeszłości i teraźniejszości Wrzeszcza.

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (140)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Sprawdź się

Sprawdź się

Ile osób poniosło śmierć w Trójmieście w wyniku represji w grudniu' 70?

 

Najczęściej czytane