Cristal, delikatesy i "Pedet" czyli neonowy Wrzeszcz

Jarosław Wasielewski

8 stycznia 2017 (artykuł sprzed 7 lat)

Opinie (168)

Najnowszy artykuł na ten temat Jak Wrzeszcz z ruin odbudowano. O Grunwaldzkiej Dzielnicy Mieszkaniowej

Aleja Grunwaldzka wieczorową porą, lata 60. XX wieku; widok w kierunku Śródmieścia; widoczne m.in. neony baru mlecznego, Totalizatora Sportowego i przedsiębiorstwa Chemia.

Epoka Gomułki powszechnie kojarzy się z szarzyzną i zgrzebnością, a przecież to właśnie wtedy centra wielu polskich miast rozświetliły kolorowe neony. W Gdańsku najwięcej świetlnych reklam pojawiło się w historycznym śródmieściu oraz przy przecinającej Wrzeszcz na pół alei Grunwaldzkiej, będącej wówczas centrum handlowo-usługowym.

W czasach gospodarki centralnie sterowanej, zdominowanej przez tzw. handel uspołeczniony, nie było potrzeby rywalizowania o klienta. Szyldy oraz reklamy służyły przede wszystkim informowaniu i identyfikacji. Nie przeszkodziło to jednak w upowszechnieniu neonu, przed którym stawiano nieco ambitniejsze zadanie. Jak wyjaśniał pół wieku temu "Dziennik Bałtycki", "efektowne, barwne neony" są nie tylko "reklamą sklepów, ale i ozdobą miasta, jednym z akcentów jego nowoczesności", a także "częścią składową architektury ulicy".

Finezyjnie wygięta rurka z gazem

Technologię neonu zaprezentowano po raz pierwszy we Francji w 1910 roku. Istota działania wynalazku wydaje się prosta: wygiętą ręcznie przy pomocy palnika gazowego rurkę szklaną pokrywa się od środka proszkiem luminoforowym i wypełnia szlachetnym gazem, który w kontakcie z prądem elektrycznym świeci.

Produkcją gdańskich neonów zajmował się przede wszystkim miejscowy oddział Państwowego Przedsiębiorstwa Usług Reklamowych "Reklama". Był to rodzaj socjalistycznej agencji reklamowej, która powstała na fali popaździernikowej odwilży. Projektowaniem i wykonaniem neonów zajmowali się zawodowi plastycy i szklarze, dzięki czemu jakość reklam była wysoka, a ponadto utrzymane były w spójnym stylu, harmonizującym z miejską przestrzenią. Wiele neonów miało w sobie tyle finezji, że bez przesady można je nazywać dziełami sztuki.

"Pedet", Cristal i inne

Bodaj pierwszym sklepem w Gdańsku, który zaopatrzono w neon, był Powszechny Dom Towarowy "Neptun" we Wrzeszczu (dziś w jego miejscu stoi wieżowiec Centrum Biurowego Neptun). Wybór nie był przypadkowy: otwarty w 1951 roku "Pedet" był pierwszym w dzielnicy i przez cały okres PRL-u największym domem towarowym Gdańska. Jesienią 1957 roku przed budynkiem ustawiono oświetloną gablotę reklamową, którą wieńczył "w efektownym obramowaniu dwustronny neonowy emblemat PDT upiększony kolorową strzałką".

Wkrótce reklam świetlnych zaczęło przybywać. Po zmroku ożywiały one i ubarwiały centrum Wrzeszcza, wabiąc kolorami i niejednokrotnie bawiąc pomysłową grafiką. Chyba najbardziej znanym i rozpoznawalnym był neon zdobiący otwartą w 1961 roku restaurację Cristal. Na stojącym nieopodal punktowcu zainstalowano z kolei reklamę przedsiębiorstwa handlu artykułami gospodarstwa domowego Arged.

Restauracja Cristal na pocztówce z lat 60. XX wieku. Widoczny neon jako jedyny zachował się do dziś i po gruntownej renowacji w 2011 roku wciąż jest eksponowany w tym samym miejscu.

Innym słynnym neonem był "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina. Starsi mieszkańcy Gdańska wspominają, że okresowo ulegał on awariom, w wyniku których gasły pojedyncze litery - Gdańsk stawał się wtedy "miastem katów".

Neon "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina, zdjęcie wykonane w kwietniu 1974 roku.

Do lat 70. ubiegłego wieku praktycznie każdy duży sklep czy zakład usługowy przy al. Grunwaldzkiej otrzymał własny neon elewacyjny bądź semaforowy; dodatkowo na budynkach o bardziej reprezentacyjnym charakterze instalowano neony dachowe, jak wspomniany neon "kwietny". Przy okazji świąt pojawiały się także neonowe ozdoby wzdłuż centralnego odcinka al. Grunwaldzkiej.

Wygaszanie i reaktywacja

Lata 60. i 70. XX wieku to szczytowy okres popularności neonów w przestrzeni polskich miast. Załamanie gospodarcze lat 80. nie sprzyjało powstawaniu nowych instalacji, z kolei zmiana ustroju po 1989 roku sprawiła, że rywalizacja o klienta wzięła górę nad kwestiami estetycznymi. Neony zaczęły być wypierane przez krzykliwe w formie i prymitywne technicznie - ale za to tańsze w produkcji - reklamy kasetonowe. Do dziś, poza wspomnianym Cristalem, w centrum Wrzeszcza nie zachował się ani jeden oryginalny neon.

Jednak w ostatnich latach neony zaczęły powracać na ulice polskich miast, pojawiły się także we Wrzeszczu. W zalewie reklamowej tandety neon jest wyróżnikiem lepszego smaku i obietnicą wyższej jakości świadczonych usług. Ale staje się także ozdobą miasta i elementem wzbogacającym jego architekturę.

Czyli zupełnie jak przed 60 laty, gdy zagościł u nas po raz pierwszy.

Posiadasz zdjęcia dawnych neonów, nie tylko z Wrzeszcza, ale i całego Trójmiasta? Dodaj je do galerii pod artykułem.

Zdjęcia: Cristal, delikatesy i "Pedet" czyli neonowy Wrzeszcz

Neon Pewexu we Wrzeszczu. Wyk. firma Gala Sp. z o.o., rok około 1991.

O autorze

Opinie (168) 1 zablokowana

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 17:36

Gdańsk MiastemKwiatów...piękny neon...

zabrakło dwu literek i neon świecił::: Gdańsk miastem K,,atów....
pamiętamy.....

ed-WMG
7 lat
- 9 2
Twoja opinia

Zmień treść

zabrakło dwu literek i neon świecił::: Gdańsk miastem K,,atów.... pamiętamy.....
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 17:47

Teraz same reklamy właścicieli w jarmułkach i z pejsami....

Tomi
7 lat
- 10 12
Twoja opinia

Zmień treść

Teraz same reklamy właścicieli w jarmułkach i z pejsami....
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 17:56

Podobno to Kaczyński

nakazał demontowanie i niszczenie tych neonów na początku lat 90. Ludzie strajkowali i okupowali delikatesy, obuwniczy i pasmanterię ale to nic nie dało.
Przyjechały dźwigi i po kolei zrzucali na ziemię i podmieniali na ledowe kasetony.

Emeryt
7 lat
- 4 17
Twoja opinia

Zmień treść

nakazał demontowanie i niszczenie tych neonów na początku lat 90. Ludzie strajkowali i okupowali delikatesy, obuwniczy i pasmanterię ale to nic nie dało. Przyjechały dźwigi i po kolei zrzucali na ziemię i podmieniali na ledowe kasetony.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 18:04

(2)

Mój ś.p. dziadek był kiedyś kierownikiem w Cristalu, dlatego zawsze o nim myślę, kiedy tamtędy przejeżdżam :)

Moriarty
7 lat
- 12 0
Twoja opinia

Zmień treść

Mój ś.p. dziadek był kiedyś kierownikiem w Cristalu, dlatego zawsze o nim myślę, kiedy tamtędy przejeżdżam :)
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 18:29
  
  Często przejeżdzasz?
  
  7 lat
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Często przejeżdzasz?
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 21:35
  
  Raczej niski?
  
  Bywałem tam...
  
  Darius Salamon von Danzig
  7 lat
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Bywałem tam...
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 18:12

Neonowych ozdób Świątecznych na Grunwaldzkiej nie bylo (1)

M.in. Pedet i i Sezam były przystrajane żarówkami, neonowe ozdoby były na Starym Mieście, na Długiej gwiazdy i choinki. Coś tam dzwoni ale nie wiadomo gdzie.

;)
7 lat
- 5 0
Twoja opinia

Zmień treść

M.in. Pedet i i Sezam były przystrajane żarówkami, neonowe ozdoby były na Starym Mieście, na Długiej gwiazdy i choinki. Coś tam dzwoni ale nie wiadomo gdzie.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 20:40
  
  Pamietam
  
  Te kolorowe duże żarowki..były fajne
  
  7 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Te kolorowe duże żarowki..były fajne
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 18:16

Fajne neony chyba 2 były na szczycie falowca na ul. Rzeczypospolitej (1)

1 z nich przedstawiał ogromną piłkę a drugi był na dachu chyba totalizator sportowy - kto pamieta ?

dfg
7 lat
- 12 0
Twoja opinia

Zmień treść

1 z nich przedstawiał ogromną piłkę a drugi był na dachu chyba totalizator sportowy - kto pamieta ?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-09 20:35
  
  Ja
  
  Grałem w piłkę pod tą piłką na trawniku.
  
  7 lat
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Grałem w piłkę pod tą piłką na trawniku.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 18:26

(3)

BIEDNA TA Gazeta Wybiorcza, kiedy teraz pisze : "Epoka Gomułki powszechnie kojarzy się z szarzyzną i zgrzebnością, a przecież to właśnie wtedy centra wielu polskich miast rozświetliły kolorowe neony. W Gdańsku najwięcej świetlnych reklam pojawiło się w historycznym śródmieściu oraz przy przecinającej Wrzeszcz na pół alei Grunwaldzkiej, będącej wówczas centrum handlowo-usługowym"......Czy cele POLSKICH PATRIOTOW BYLE TEZ "rozswietlone", jak te "reklamy (CZEGO ?) w Trojmiescie...Towarzyszu Michnik. Wasze "spiskowe teorie" sa adekwatne do waszej "popularnosci"....FUJ !. ps dobrze pamietam te "neony" za komuny. Na dodatek te wasze hasla. "PROGRAM PARTII, PROGRAMEM NARODU"...

OCHYDA !
7 lat
- 8 12
Twoja opinia

Zmień treść

BIEDNA TA Gazeta Wybiorcza, kiedy teraz pisze : "Epoka Gomułki powszechnie kojarzy się z szarzyzną i zgrzebnością, a przecież to właśnie wtedy centra wielu polskich miast rozświetliły kolorowe neony. W Gdańsku najwięcej świetlnych reklam pojawiło się w historycznym śródmieściu oraz przy przecinającej Wrzeszcz na pół alei Grunwaldzkiej, będącej wówczas centrum handlowo-usługowym"......Czy cele POLSKICH PATRIOTOW BYLE TEZ "rozswietlone", jak te "reklamy (CZEGO ?) w Trojmiescie...Towarzyszu Michnik. Wasze "spiskowe teorie" sa adekwatne do waszej "popularnosci"....FUJ !. ps dobrze pamietam te "neony" za komuny. Na dodatek te wasze hasla. "PROGRAM PARTII, PROGRAMEM NARODU"...
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 18:52
  
  żałosny jesteś gościu ....jesteś klakierem kurdupla i katabasów... (1)
  
  gdzie byłes...w 1970...że taki jesteś mądry...żałosny głos pis-dy
  
  ed-WMG
  7 lat
  - 11 8
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  gdzie byłes...w 1970...że taki jesteś mądry...żałosny głos pis-dy
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-01-08 19:53
    
    Weź tabletkę .
    
    7 lat
    
    1 7
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Weź tabletkę .
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-09 00:13
  
  chyba w swoim zaślepieniu nie zauważyłeś, że to trojmiasto.pl, a nie GW
  
  eh jo
  7 lat
  - 6 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 19:07

pamietam to badziewie...syf, kila o mogiła

niemowlak
7 lat
- 2 17
Twoja opinia

Zmień treść

pamietam to badziewie...syf, kila o mogiła
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 19:33

Pamiętam, Gdańsk miastem katów, kwitów, czasami się psuło, ale był to piękny neon.

ojżesz
7 lat
- 13 0
Twoja opinia

Zmień treść

Pamiętam, Gdańsk miastem katów, kwitów, czasami się psuło, ale był to piękny neon.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-01-08 19:40

jaka żenada ...czytając wasze wypociny,,, (1)

skromny jestem, ale ja i moi przyjaciele to przeżyli....g*wniarzu zanim coś napiszesz to przemyśl...chyba wiesz gdzie ciebie mam...bez satysfakcji przybłędo...

ed-WMG
7 lat
- 11 8
Twoja opinia

Zmień treść

skromny jestem, ale ja i moi przyjaciele to przeżyli....g*wniarzu zanim coś napiszesz to przemyśl...chyba wiesz gdzie ciebie mam...bez satysfakcji przybłędo...
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-01-08 19:54
  
  Ale ..... Ten.... No....
  Że niby .tego?
  
  7 lat
  - 6 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Ale ..... Ten.... No.... Że niby .tego?
  Regulamin dodawania opinii