Bywali tu huzarzy i błyskawiczne dziewczyny

Jan Daniluk

21 listopada 2017 (artykuł sprzed 6 lat)

Opinie (82)

Najnowszy artykuł na ten temat Pierwsza książka o historii Czarnych Huzarów

Przesuń aby
porównać

Wielu z was mija go zapewne codziennie jadąc al. Żołnierzy Wyklętych, nie poświęcając mu zbytniej uwagi. Tymczasem budynek dawnego zajazdu, który w tym miejscu istnieje od co najmniej 125 lat zobacz na mapie Gdańska , jest jedną z nielicznych zachowanych pamiątek po czasach, kiedy Strzyża Górna była jedynie podmiejską wsią, a nie dzielnicą Gdańska.

Strzyża (niem. Strieß) to wieś o średniowiecznym rodowodzie (pierwsza wzmianka z 1342 r.), której najwcześniejsza zabudowa znajdowała się nad potokiem, od której zyskała nazwę, między osadą Wrzeszcz a opactwem oliwskim.

Z biegiem lat zaczęto wyróżniać jej dwie części: Górną (Hochstrieß) i Dolną (Legstrieß). Ta druga została włączona w granice Gdańska już w 1814 r. Strzyża Górna musiała czekać na to kilkadziesiąt kolejnych lat - najpierw niewielki jej fragment przyłączono do miasta w 1898 r., zaś resztę w 1902 roku.

Wnętrza restauracji Prinzess Viktoria, w tle wejście do sali bilardowej, między ok. 1912- 1914 (zbiory Krzysztofa Gryndera)

To właśnie na gruntach Strzyży Górnej wybudowano (w dwóch etapach) potężny kompleks koszar wojskowych dla dwóch pułków przybocznych huzarów i batalionu taborów (dziś znajduje się tu osiedle mieszkaniowe Garnizon).

Kuźnice i dwory, karczmy i zajazdy

Mimo kolejnych zniszczeń (Strzyża często padała łupem wojsk oblegających Gdańsk) wieś rozwijała się. Zawdzięczała to przede wszystkim położonym nad potokiem, dzierżawionym przez opatów cysterskich, zakładom przemysłowym (głównie kuźnicom), wokół których zaczęły z czasem wyrastać posiadłości (dwory). Pod koniec XVIII w. istniało takich dworów dziewięć.

Dzięki dogodnej lokalizacji, we wsi funkcjonowały też karczmy i zajazdy. Pierwszą karczmę w Strzyży źródła odnotowują już w 1570 r. Wraz z rozwojem okolicznych posiadłości (czy dzielnicy Wrzeszcz), szczególnie w XIX w., zaczęły pojawiać się nowe obiekty. W 1864 r. w Strzyży Górnej mieszkało 436 osób i było 60 zabudowań.

Zajazd w Strzyży Górnej

Na chwilę obecną nie wiadomo, kiedy dokładnie powstał interesujący nas zajazd. Miało to miejsce najpewniej w drugiej połowie XIX w. Z całą pewnością zajazd istniał już na początku lat 90. - około 1893 roku uzyskał kształt widoczny na historycznych pocztówkach, za wyjątkiem przeszklonej werandy, którą dobudowano od frontu w 1910 roku.

Od Brętowskiej Szosy do al. Żołnierzy Wyklętych

Pierwotnie odcinek szosy, przy której stał zajazd nazywany był Brentauer Chaussee (Szosa Brętowska). Dopiero po włączeniu całej Strzyży Górnej w obręb Gdańska w 1902 r. trakt przemianowano na Hochstrieß, czyli Strzyżę Górną. Restaurację i hotel pierwotnie oznaczono adresem Brentauer Chaussee 7, następnie zaś Hochstrieß 14. Po 1945 r. ulica ta została przemianowana na ul. Juliusza Słowackiego, a w związku z jej przebudową (de facto budową nowej trasy) większy jej fragment zyskał nazwę al. Żołnierzy Wyklętych.

Restauracja na cześć córki cesarza

Powróćmy jednak do omawianego zajazdu. Pierwszym znanym nam właścicielem restauracji i niewielkiego omawianego hotelu był Otto Kroll. Między 1910 a 1912 rokiem nieruchomość przejął Wilhelm Schremmer. To właśnie w tamtym czasie przybytkowi nadano nazwę na cześć pruskiej księżniczki, jedynej córki cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, Wiktorii Luizy: Hotel und Café Prinzess Viktoria. Była ona honorowym szefem 2. pułku przybocznego huzarów, który stacjonował w budynkach stojących dokładnie po drugiej stronie szosy. Nic dziwnego zatem, że w lokalu częstymi gośćmi byli skoszarowani tam żołnierze, jak chociażby ten uwieczniony na jednej z prezentowanych pocztówek.

Czytaj także: Czarni huzarzy w koszarach we Wrzeszczu

Wnętrza restauracji Prinzess Viktoria, między ok. 1920-1923 (zbiory Krzysztofa Gryndera)

Karuzela właścicieli i modernizacja

Około 1914 roku restaurację i hotel przejął Robert Kalko, który dwa lub trzy lata później sprzedał je pewnemu rentierowi (jak się wydaje, zawieszono wówczas działalność restauracji). Ostatecznie po zakończeniu I wojny światowej przybytek zakupił Carl Hendrich. Kiedy ów zmarł w pierwszej połowie lat 30. ubiegłego wieku, biznesem zarządzała wdowa po nim, Martha. Jeszcze w pierwszej połowie lat 20. w lokalu zlikwidowano salę z bilardem, w jej miejsce tworząc m. in. kręgielnię i dodatkowe sale restauracyjne. Powstał wtedy także duży ogródek piwny przy przepływającej obok Strzyży, a sama posesja zyskała ozdobne ogrodzenie.

Dziś możemy sobie już tylko wyobrazić, jak urokliwym miejscem musiała być restauracja z zapleczem położona nad szumiącym potokiem. Dzięki dogodnej lokalizacji przy szosie cieszył się najpewniej popularnością także wśród turystów, którzy wybierali się na wycieczkę do którejś z położonych wyżej wsi czy majątków: Matemblewa, Brętowa (od 1933 r. dzielnicy Gdańska), Złotej Karczmy, czy dalej - Piecek lub Migowa.

Centrum szkolenia "błyskawicznych dziewczyn"

Zmiana funkcji zajazdu przyszła w latach II wojny światowej. Obiekt został wynajęty przez Wehrmacht z przeznaczeniem na kwatery dla uczestniczek specjalnych kursów na operatorki systemu łączności Wojsk Lądowych. Warto zauważyć, że wojny zawsze odgrywały rolę katalizatora zmian społecznych, w tym także emancypacji zawodowej kobiet. W strukturach niemieckich Sił Zbrojnych aktywność kobiet była szczególnie widoczna w strukturach łączności.

Dawny zajazd (widoczny od tyłu) w 1941 r., kiedy pełnił funkcję centrum szkolenia pomocniczek łączności Wehrmachtu. Widać zakwaterowane w ośrodku dziewczęta odpoczywające w ogrodzie (źródło: Soldat im Weichselland... 1941, Juli).

W czerwcu 1940 r. rozpoczęto w Gdańsku organizować cyklicznie kursy dla żeńskiego personelu pomocniczego przeznaczonego do obsługi centrali telefonicznych. W późniejszym okresie pomocniczki łączności (Nachrichtenhelferinnen), zwane też potocznie "Blitzmädel" (w wolnym tłumaczeniu "błyskawiczne dziewczyny"; od znaku błyskawicy na mundurach), zaczęły być kierowane większym stopniu do obsługi radiostacji wojskowych. Co miesiąc rozpoczynano sześciotygodniowy kurs, w którym brało udział dwanaście kobiet. Początkowo korzystano przede wszystkim z członkiń Niemieckiego Czerwonego Krzyża. Po ukończeniu szkolenia kursantki wysyłane były do Szkoły Wojsk Lądowych dla Pomocniczek Łączności w Gießen. Tylko do października 1941 r. przeszkolono w Gdańsku w ten sposób 48 kobiet, a kolejne 24 osoby były w trakcie kursów.

Okres powojenny

Budynek przetrwał działania wojenne 1945 r., jak i chaos pierwszych tygodni po wyparciu wojsk niemieckich, na szczęście bez większych zniszczeń. W kolejnych latach pełnił różne funkcje. W latach 90. ubiegłego wieku był siedzibą chociażby nieistniejącego już I Gdańskiego Liceum Społecznego. Do niedawna swoje biura miał w nim trójmiejski Oddział Rejonowy Polskiego Czerwonego Krzyża.

Obecnie opuszczony budynek jest w złym stanie technicznym. Można mieć uzasadnione obawy o jego przyszłość - bez odpowiedniej opieki może podzielić los podobnych mu, starych, sięgających początkami jeszcze XIX w., budynków.

O autorze

Opinie (82) 4 zablokowane

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-21 12:23

Mogę przyjąć

Jak nikt nie chce to mogę przyjąć ten budynek w ramach pomocy - poproszę akt własności.

Wybawca
6 lat
- 3 2
Twoja opinia

Zmień treść

Jak nikt nie chce to mogę przyjąć ten budynek w ramach pomocy - poproszę akt własności.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-21 12:44

A co ze spółdzielnią, która mieściła się tam przez 30- 40 lat?

Można było się bardziej postarać i przedstawić więcej informacji o czasach powojennych i o głównej działalności, którą wprowadzili tam komuniści....

PawelK
6 lat
- 4 2
Twoja opinia

Zmień treść

Można było się bardziej postarać i przedstawić więcej informacji o czasach powojennych i o głównej działalności, którą wprowadzili tam komuniści....
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-21 17:55

Piekarnia też tam była :) chlebek tam brałem tylko nie pamiętam kogo ?!

6 lat
- 0 3
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-21 22:29

Niestety budynek jest skazany na zniszczenie i wyburzenie.

Po przebudowie Słowackiego i budowie al. Żołnierzy Wyklętych znajduje się on w dole, przez co przy każdych większych opadach na działkę, na której stoi spływa woda z okolicy, do tego bezpośrednia bliskość Strzyży i to powoduje jest bardzo narażony na zalanie, do czego doszło chociażby w trakcie powodzi z zeszłego roku. Z tego względu wyprowadziło się stamtąd PCK i dlatego nie może on znaleźć nowego właściciela, a nawet po wyburzeniu trudno będzie miastu sprzedać tą działkę, bo budowanie tam czegokolwiek nie ma większego sensu.

6 lat
- 4 1
Twoja opinia

Zmień treść

Po przebudowie Słowackiego i budowie al. Żołnierzy Wyklętych znajduje się on w dole, przez co przy każdych większych opadach na działkę, na której stoi spływa woda z okolicy, do tego bezpośrednia bliskość Strzyży i to powoduje jest bardzo narażony na zalanie, do czego doszło chociażby w trakcie powodzi z zeszłego roku. Z tego względu wyprowadziło się stamtąd PCK i dlatego nie może on znaleźć nowego właściciela, a nawet po wyburzeniu trudno będzie miastu sprzedać tą działkę, bo budowanie tam czegokolwiek nie ma większego sensu.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-21 23:33

To już Daniluka SS przestało fascynować?

6 lat
- 0 6
Twoja opinia

Zmień treść

To już Daniluka SS przestało fascynować?
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-30 18:19

Piękny budynek z jeszcze piękniejszą historią ,szkoda że jak wiele innych pozostawiony na zmarnowanie, na pewno niedługo spłonie a później zdziczała deweloperka postawi szkaradziejstwo bez charakteru z betonu i szkła w stylu bez określenia,czy na architekturze to uczą tylko z elementarza dla pierwszego semestru ? Szkoda że mamy mentalność niszczenia wszystkiego co historyczne proponuje podążać tym kluczem porozbierajmy wszystkie krzyżackie zamki ,a ile cegły byłoby z odzysku , wszystkie budowle post komunistyczne a więc też nieszczęsne blokowiska no i nie zapomnijmy o drewnianym mostku w Sopocie, każda budowla powinna nosić ogólnie widoczną metrykę kiedy wybudowana przez kogo i i na jakie cele a wtedy zależnie od panującej władzy będziemy burzyć lub stawiać rekonstrukcje na nowo ! w tym budynku byłaby piękny zajazd ! ciekawe co czeka Srebrny Młyn bo też niszczeje. Wybudowanie nowej ulicy Nowego Słowackiego bez powrotnie zmieniło czar tej okolicy ! szkoda ! to samo z budynkami po tv przy ul Sobótki . no ale mamy " metropolię " ... hi hi hi... "metropolie" .....

zik
6 lat
- 2 0
Twoja opinia

Zmień treść

Piękny budynek z jeszcze piękniejszą historią ,szkoda że jak wiele innych pozostawiony na zmarnowanie, na pewno niedługo spłonie a później zdziczała deweloperka postawi szkaradziejstwo bez charakteru z betonu i szkła w stylu bez określenia,czy na architekturze to uczą tylko z elementarza dla pierwszego semestru ? Szkoda że mamy mentalność niszczenia wszystkiego co historyczne proponuje podążać tym kluczem porozbierajmy wszystkie krzyżackie zamki ,a ile cegły byłoby z odzysku , wszystkie budowle post komunistyczne a więc też nieszczęsne blokowiska no i nie zapomnijmy o drewnianym mostku w Sopocie, każda budowla powinna nosić ogólnie widoczną metrykę kiedy wybudowana przez kogo i i na jakie cele a wtedy zależnie od panującej władzy będziemy burzyć lub stawiać rekonstrukcje na nowo ! w tym budynku byłaby piękny zajazd ! ciekawe co czeka Srebrny Młyn bo też niszczeje. Wybudowanie nowej ulicy Nowego Słowackiego bez powrotnie zmieniło czar tej okolicy ! szkoda ! to samo z budynkami po tv przy ul Sobótki . no ale mamy " metropolię " ... hi hi hi... "metropolie" .....
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-11-21 15:23

piekno

takie cacka budowali tylko Niemcy,a Po;acy tylko potrafili niszczyc,jak obecnie caly kraj!!!!!!!

cacuszka architektury
1 rok
- 1 0
Twoja opinia

Zmień treść

takie cacka budowali tylko Niemcy,a Po;acy tylko potrafili niszczyc,jak obecnie caly kraj!!!!!!!
Regulamin dodawania opinii