Historia
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Historia
Dodaj raport
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Nietypowa willa prezesa banku ponad miastem

Jan Daniluk
21 kwietnia 2024, godz. 12:00 
Opinie (55)

Nietypowa willa na Gradowej Górze przy ul. Gradowej 6.

Wspinając się na Górę Gradową, gdzie od lat gospodarzy Hevelianum, tzw. willę na ul. Gradowej 6Mapka można łatwo minąć, nie zwracając na nią w ogóle uwagi. Ot, kolejny, ceglany obiekt na terenie dawnego fortu, jakich przecież niemało w okolicy. Ale wystarczy przyjrzeć się bliżej, by dostrzec, że jednak jest to obiekt wyjątkowy.



W poprzednim odcinku naszego cyklu o starych willach przypomnieliśmy historię sopockiej willi należącej do malarza marynisty Mariana Mokwy. W następnym odcinku opiszemy historię jednej ze starej willi w Gdyni.

Tytułowy obiekt na pierwszy rzut może w ocenie części Czytelników w ogóle nie zasługiwać na miano "willi". Dom nie otrzymał eklektycznego, secesyjnego czy historyzującego kostiumu, w jakie "ubrane" zostały praktycznie wszystkie do tej pory w cyklu artykułów "Wille Trójmiasta" opisane obiekty. Sama nazwa "willi" też nadana została dość późno, wiele lat po 1945 r. Niemniej jednak opisywany budynek był pierwotnie wygodnie urządzonym, nowoczesnym domem należącym do zamożnego właściciela.

Góra Gradowa, zwana dawniej Hagelsberg Góra Gradowa, zwana dawniej Hagelsberg

Rozbiórka umocnień wokół Gdańska po I wojnie



Aby w pełni zrozumieć kontekst miejsca i czasu, kiedy "willa" przy obecnej ul. Gradowej 6 została wzniesiona, należy cofnąć się do pierwszych lat istnienia powersalskiego Wolnego Miasta Gdańska.

W związku z jego demilitaryzacją zarządzono rozbiórkę części fortyfikacji. W pierwszej kolejności rozebrane został bramy, które "dławiły" możliwości rozwoju komunikacyjnego Śródmieścia. Następnie zaczęto przekształcać m.in. obszar Biskupiej Górki i Gradowej Góry. Na tej ostatniej prace rozbiórkowe trwały zasadniczo w latach 1921-1922. Rozebrano niemal na całej długości tzw. mur Carnota (jego fragmenty pozostały w istocie jedynie w rejonie zabytkowej Reduty Napoleońskiej).

Zniknęła także brama zachodnia, kaponiera północna oraz galeria przeciwskarpowa kaponiery południowej. Najpóźniej do końca dekady rozebrano także jeden ze schronów na koronie wałów wokół majdanu dawnego fortu.

Historia jednego zdjęcia: Kaponiera środkowa na wyjątkowej fotografii Historia jednego zdjęcia: Kaponiera środkowa na wyjątkowej fotografii

Nowe otwarcie i nowe funkcje Góry Gradowej



Góra Gradowa zaczęła pełnić zasadniczo dwie nowe funkcje.

Po pierwsze, stała się centrum życia niemieckich studentów miejscowej politechniki. Największy obiekt - dawną wozownię artyleryjską - przekształcono w akademik. W szeregu zachowanych obiektów (koszar, wartowni, kaponier) urządzono kwatery (pomieszczenia do spotkań, ale i pokoje mieszkalne) dla członków niemieckich korporacji akademickich. Wreszcie w samej Redicie Napoleońskiej urządzono studencką strzelnicę małokalibrową.

Redita Napoleońska: klejnot nad Gdańskiem. Ale czemu Redita Napoleońska: klejnot nad Gdańskiem. Ale czemu "redita" i czemu "napoleońska"?

Druga, nowa funkcja dotyczyła przekształcenia Góry Gradowej w teren rekreacyjny. Wytyczono nowe ścieżki spacerowe, ustawiono ławki i śmietniki, urządzono punkty widokowe i regularnie (przez cały niemal okres międzywojenny) sadzono drzewa, krzewy i kwiaty. Dogodnie usytuowane, oferujący piękne widoki na Śródmieście wzniesienie szybko stało się popularnym miejscem odpoczynku na świeżym powietrzu. Dodajmy, że w okresie zimowym ze zboczy Góry Gradowej zjeżdżano na sankach.

Historia jednego zdjęcia. Słoneczny dzień na Górze Gradowej Historia jednego zdjęcia. Słoneczny dzień na Górze Gradowej

Ponadto na terenie pofortecznym Góry Gradowej otwarto w koszarach schronowych nadbrzeżną stację radiową, a w innym... miejską kostnicę (jej teren był ogrodzony, co oczywiste). Ale to były raczej wyjątki. Zasadniczo wzniesienie dostało "drugie życie", zostało otwarte dla mieszkańców i turystów.

Dom prezesa banku Kurta Sturma



Na tym tle tytułowy obiekt był wyjątkowy, bowiem był jedynym, który w ogóle powstał w okresie międzywojennym na Górze Gradowej. Po drugie, przybrał bardzo nowoczesny kształt - ceglanego prostopadłościanu. Był to wreszcie obiekt mieszkalny. Rzadko na terenach pofortyfikacyjnych w tym czasie pozwalano na wznoszenie prywatnych domów. Tu jednak najwyraźniej zrobiono wyjątek.

Zdjęcie lotnicze Góry Gradowej i okolic z 1929 r. Widać doskonale tzw. willę i założone wokół niej tarasy z uprawami. Ze zbiorów Instytu Herdera, Marburg. Zdjęcie lotnicze Góry Gradowej i okolic z 1929 r. Widać doskonale tzw. willę i założone wokół niej tarasy z uprawami. Ze zbiorów Instytu Herdera, Marburg.

Zdjęcie lotnicze Góry Gradowej i okolic z 1929 r. Widać doskonale tzw. willę i założone wokół niej tarasy z uprawami. Ze zbiorów Instytu Herdera, Marburg.

Właścicielem, a także pierwszym mieszkańcem omawianego budynku, był Kurt Sturm, dyrektor jednego z gdańskich banków. Od jego imienia obiekt zwany był "Domem Sturma" (Haus Sturm).

Zagadką pozostaje, co uprawiano wokół tzw. willi. Na zdjęciach lotniczych widać wyraźnie, że wokół domu zbudowano szereg niewielkich tarasów, na których posadzono jakieś rośliny.

Na zboczu dawnego bastionu



Samo położenie "willi" było też nieoczywiste. Wzniesiona została na zachowanych fundamentach jednego z dawnych laboratoriów amunicyjnych (dokładniej oznaczonego nr 1, z około 1870 r.), które w większości zostało rozebrane w ramach prac defortyfikacyjnych.

2
  • Zdjęcia piwnicy tzw. willi, czyli pomieszczeń pozostałych po dawnym laboratorium amunicyjnym nr 1, na którym zbudowano Dom Kurta Sturma, 2024 r.
  • Zdjęcia piwnicy tzw. willi, czyli pomieszczeń pozostałych po dawnym laboratorium amunicyjnym nr 1, na którym zbudowano Dom Kurta Sturma, 2024 r.

Zdjęcia piwnicy tzw. willi, czyli pomieszczeń pozostałych po dawnym laboratorium amunicyjnym nr 1, na którym zbudowano Dom Kurta Sturma, 2024 r.

fot. Michał Ślubowski

Przede wszystkim należy pamiętać, że aż do początku lat 70. XX w. obecnej ul. Gradowej, która stanowi główny obecnie wjazd na Górę Gradową... nie było. "Willa" została zbudowana więc na zboczu dawnego bastionu.

Zdjęcie lotnicze Góry Gradowej i okolic z 1929 r. Tzw. willę widać na skraju ujęcia, po lewej. Ze zbiorów Instytutu Herdera, Marburg. Zdjęcie lotnicze Góry Gradowej i okolic z 1929 r. Tzw. willę widać na skraju ujęcia, po lewej. Ze zbiorów Instytutu Herdera, Marburg.

Zdjęcie lotnicze Góry Gradowej i okolic z 1929 r. Tzw. willę widać na skraju ujęcia, po lewej. Ze zbiorów Instytutu Herdera, Marburg.

Krótka historia ulicy Gradowej



Ulica Gradowa została poprowadzona relatywnie niedawno, nieco ponad pół wieku temu. Była to konsekwencja likwidacji jednej z dwóch głównych dotychczasowych dróg dojazdowych (i ograniczenia drugiej...) na Górę Gradową, w związku z budową nowego dworca PKS przy ul. 3 Maja. Jeszcze 25 lat po II wojnie światowej, jeśli ktoś miał ochotę wejść na Górę Gradową, wspinał się zasadniczo tymi samymi drogami, którymi robiono to w XIX w. Dziś pozostałością po nich są dwa, brukowane fragmenty dawnych ciągów komunikacyjnych. Pierwszy z nich jest drogą z zachowaną Bramą PółnocnąMapka, do której można dostać się pokonując schody schowane zlokalizowane na północ od dworca PKS (to początkowy fragment turystycznego Szlaku Trójmiejskiego - żółtego). Druga droga - nieco dłuższa, ale bez pozostałości dawnej bramy (Bramy Południowej) zaczyna się przy obecnym Centrum SprawiedliwościMapka.

Kiedy w latach 1971-1973 zbudowano niezwykle nowoczesny dworzec PKS u podnóża Góry Gradowej, zablokowano możliwość wjazdu dawnymi drogami samochodom na szczyt wzniesienia. Stąd pojawiła się nowa ulica (Gradowa), którą mniej więcej w tym samym czasie wytyczono po wschodnim zboczu bastionu. Tym samym "willa" znalazła się tuż przy skraju nowej ulicy.

Od bimbrowni do biura Hevelianum



Nie ma pewności, czy, a jeśli tak, to kto mieszkał w "willi" w latach II wojny światowej. Cała Góra Gradowa została zresztą krótko przed wybuchem konfliktu ponownie zamknięta i zremilitaryzowana (stacjonowały tu oddziały Wehrmachtu).

Po 1945 r. - najpóźniej od końca lat 50. XX w. - omawiany budynek został zaadaptowany na mieszkania komunalne. Do obiektu dostawiono szpecące przybudówki. Według jednej z relacji, w "willi" przynajmniej w latach 80. XX w. funkcjonowała doskonale znana okolicznym mieszkańcom... bimbrownia.

Drugie życie "willa" dostała dopiero przed dekadą, kiedy po przeprowadzeniu gruntownych prac remontowych i adaptacyjnych, w jej wnętrzach umieszczono biura Hevelianum (wówczas jeszcze Centrum Hewelianum).

Góra Gradowa z lotu ptaka. Film z 2017 r.



Katalog.trojmiasto.pl - Potrzebujesz filmu z drona? Oni ci go nakręcą

więcej

TV Filmy na ten temat

4757

Willa Adelajda w Sopocie. Posiadłość rodziny malarza Mariana Mokwy (156)

2470

Willa Mackensena przy Małachowskiego 1 we Wrzeszczu (53)

4038

Wille Trójmiasta: Pałacyk Brauchitsch (45)

więcej (14)

O autorze

autor

Jan Daniluk

- doktor historii, adiunkt na Wydziale Historycznym UG, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., oraz historii powszechnej (1890-1945).

Miejsca

Zobacz także

Stare wille, pałacyki i dwory Trójmiasta (19)

Opinie wybrane

  • 2024-04-21 12:31

    (1)

    Teren wokół budynku wygląda jak winnica.

    1 tydzień

    • 52 2

    • 2024-04-21 14:05

      Może zioło bankier uprawiał

      1 tydzień

      • 10 5

  • 2024-04-22 12:44

    pytanie do pana autora (1)

    "Rzadko na terenach pofortyfikacyjnych w tym czasie pozwalano na wznoszenie prywatnych domów" - skąd Pan czerpie te informacje? czy jakiś urząd odmawiał ludziom zgody. Są jakieś źródła archiwalne a jak, tak, to gdzie ich szukać? Pytam, bo mnie interesuje budownictwo danwego Gdańska.

    Jaremi

    1 tydzień

    • 5 0

    • 2024-04-22 13:15

      Nie dostaniesz odpowiedzi

      Bo takie informacje są po to aby podkręcić niesamowitość miejsca. Szef banku był kiedyś taką samą wpływowa osoba jak dzisiejszy polityk. A co jak wiadomo mogą.wiele

      Już obojetny

      1 tydzień

      • 2 1

  • 2024-04-21 12:22

    Kiedyś było dużo zieleni, przestrzeń i piękne widoki. (9)

    Dziś jest odwrotnie niestety.

    1 tydzień

    • 90 17

    • 2024-04-21 17:18

      Zieleni jest wyraźnie mniej

      I dlatego widoki były ładniejsze

      1 tydzień

      • 5 3

    • 2024-04-21 16:57

      Dziś wszędzie beton. Deweloper rządzi

      1 tydzień

      • 11 5

    • 2024-04-21 12:52

      No no

      Czemu nie pokazano wnetrza obecnie panstwowe ,mieszkanie prywatne , dalej produkuja mak ,,,,mak

      Kacper

      1 tydzień

      • 6 6

    • 2024-04-21 12:50

      miasto brzydnie z roku na rok

      jedyne ładne fragmenty to te których planistom nie udało się jeszcze unicestwić

      1 tydzień

      • 24 10

    • 2024-04-21 12:27

      Kiedyś ludzie nie mieli lodówek i czystej wody. (4)

      Dziś jest odwrotnie niestety.

      1 tydzień

      • 14 9

      • 2024-04-22 08:36

        (1)

        patrz i zyli.. moze woda ze studni był zdrowsza niz ta twoja kranówa, może jedzenie które mieli nie miało tych wszystkich super dodatków, może nie potrzebowali lodówek by robic zapasy na miesiąc do przodu...szli za chałupę i cyk świeży pomidorek/wiesz jak smakuje??/ nie było krakowskiej z biedronki z przedłużanymi terminami, zdecydowanie woleli wędzony boczuś, szyneczkę z prawdziwej świnki a nie nafaszerowanej antybiotykami

        1 tydzień

        • 2 3

        • 2024-04-22 09:22

          A ich średnia życia wynosiła 34 lata. Kobiety rodziły 7-9 dzieci, a dorosłości dożywało 2. Dziękuję, jednak wolę aktualne warunki.

          1 tydzień

          • 3 2

      • 2024-04-21 14:04

        Idź się myć na plażę a produkty trzymaj w ziemi (1)

        1 tydzień

        • 3 13

        • 2024-04-22 16:35

          Ja się kąpię w kaczej rzece.....

          1 tydzień

          • 1 0

Wszystkie opinie (55)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej (19)

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7 Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7 (2 opinie)

(2 opinie)
20 zł
spacer
maj 4-5
g. 10:00, 13:00, 16:00
Gdańsk, Pomnik Poległych Stoczniowców
20 zł
ulgowy 15 zł
Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

pokaz, spacer
maj 4
sobota, g. 11:00 - 16:00
Gdańsk, Hevelianum
Wstęp wolny
Gdynia wielu narodowości Gdynia wielu narodowości

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład
maj 16
czwartek, g. 17:30
Gdynia, Biblioteka Wiedzy
Wstęp wolny
więcej (3)

TV Filmy

1371

Garnizon Gdańsk pod dowództwem Kristofera von Hagelsberg (1)

więcej (1569)

Katalog.trojmiasto.pl - Muzea

więcej

Sprawdź się

Sprawdź się

Jak nazywany był pracownik przytułku dla bezdomnych i sierot odpowiedzialny za wyszukiwanie ich na ulicach?

 

Najczęściej czytane