Historia
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Historia
Historia Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Historia jednego zdjęcia. Słoneczny dzień na Górze Gradowej

Jan Daniluk
10 września 2023, godz. 18:00 
Opinie (26)
Najnowszy artykuł na ten temat Koniec lata na sopockiej plaży przed 103 laty
Tereny rekreacyjne na terenie Góry Gradowej. Granica dawnego fortu oraz Bastionu Neubauera, najpewniej druga połowa lat 30. XX w. Tereny rekreacyjne na terenie Góry Gradowej. Granica dawnego fortu oraz Bastionu Neubauera, najpewniej druga połowa lat 30. XX w.

Tereny rekreacyjne na terenie Góry Gradowej. Granica dawnego fortu oraz Bastionu Neubauera, najpewniej druga połowa lat 30. XX w.

Ze zbiorów Jana Daniluka

Jest późna wiosna albo lato. Skąpanymi słońcem alejkami spacerowymi na terenie dawnego fortu Góry GradowejMapka przechadzają się dzieci, młodzież i dorośli. Panuje spokój. Ten idylliczny nastrój w momencie wydania odbitki był już przeszłością.



Lubisz spacerować po Górze Gradowej?

W okresie międzywojennym tereny poforteczne Góry Gradowej (niem. Hagelsberg) były jednymi z najpopularniejszych miejsc wypoczynku dla gdańszczan i turystów.

Na szczycie wałów dawnych umocnień wytyczono nowe alejki. Urządzono punkty widokowe poprzez odpowiednie ukształtowanie grabowych szpalerów. Pojawiły się klomby kwiatowe, posadzono szereg krzewów i drzew - nowe sadzonki tych ostatnich są widoczne choćby po prawej stronie fotografii.

Zimą stoki Góry Gradowej były często używane przez miłośników sanek.

Ogłoszenia.trojmiasto.pl – Mieszkania w Śródmieściu do 700 tys. zł

2 pokoje | Super lokalizacja - Starówka
2 pokoje | Super lokalizacja - Starówka 649 000 zł
Gdańsk, Śródmieście
2 pokoje 36 m2
Widok na Stare Miasto | Antresola | Parking
Widok na Stare Miasto | Antresola | Parking 599 000 zł
Gdańsk, Śródmieście
2 pokoje 37.35 m2
Mieszkanie na sprzedaż, Gdańsk, Śródmieście, 2 pokoje, 38,6 mkw, za 560000 zł
Mieszkanie na sprzedaż, Gdańsk, Śródmieście, 2 pokoje,... 560 000 zł
Gdańsk, Śródmieście
2 pokoje 38.6 m2
Więcej w serwisie Ogłoszenia (93)

Idea Zielonego Pasa



4
  • Fragment planu Gdańska z 1933 r. z zaznaczonym miejscem, gdzie stał fotograf wykonujący opisywane zdjęcie.
  • Fragment planu Gdańska z 1933 r. z widocznymi terenami zielonymi na obszarze dawnych fortyfikacji Góry Gradowej, Biskupiej Górki czy bastionów nad Opływem Motławy
  • Fragment omawianej fotografii - grupa dzieci i opiekunów (?) w fosie suchej dawnego fortu, czyli na ówczesnej Hagelsberggraben (obecnie ul. Reduta Miejska).
  • Fragment omawianej fotografii - alejki spacerowe i nowe sadzonki drzewa na Bastionie Neubauera.

Fragment planu Gdańska z 1933 r. z zaznaczonym miejscem, gdzie stał fotograf wykonujący opisywane zdjęcie.

Ze zbiorów The University of Chicago Library

Inwestycje na Górze Gradowej wpisywały się w szerszy plan mający na celu uczynienie z terenów pofortecznych okalających Śródmieście tzw. zielony pas.

W tereny o charakterze rekreacyjnym zamierzano przemienić w pierwszej kolejności obszar Góry Gradowej i Biskupiej Górki, a od strony południowej zachowane bastiony nad Opływem Motławy.

Śródmieście Gdańska na zdjęciach historycznych i współczesnych z drona Śródmieście Gdańska na zdjęciach historycznych i współczesnych z drona

W plan ten wpisywały się także inwestycje w infrastrukturę sportową: boiska na Biskupiej Górce czy kompleks stadionu i kąpielisko na Dolnym Mieście.

Na Górze Gradowej inwestycje mające na celu przekształcenie terenu dawnego fortu w park rozpoczęto zasadniczo pod koniec lat 20. ub. w. i kontynuowano nieprzerwanie do wybuchu II wojny światowej. M.in. w 1935 r. urządzono ogród różany w części Bastionu Neubauera (kilkadziesiąt metrów na prawo, poza kadrem prezentowanej fotografii).

Ciekawostką jest, że kilka lat temu niemal w tym samym miejscu odtworzono to miejsce. Dziś to jeden z bez wątpienia najbardziej urokliwych zakątków i zarazem najmniej znany fragment całego kompleksu Góry Gradowej.

Zmiana funkcji terenów fortecznych była możliwa dzięki zmianie statusu całego Gdańska po I wojnie światowej.

Rozbiórka fortyfikacji



Utworzone w 1920 r., na podstawie podpisanego w poprzednim roku traktatu pokojowego kończącego I wojnę światową, Wolne Miasto Gdańska miało być terenem zdemilitaryzowanym. To z kolei wiązało się m.in. z częściową rozbiórką umocnień. Jednocześnie ważyły się losy majątku popruskiego - część dawnych budynków i terenów (w tym i powojskowych) przypadła stronie polskiej, większość jednak - stronie gdańskiej.

Prace rozbiórkowe w zasadniczym stopniu na terenie dawnego fortu przeprowadzono w latach 1921-1922 (w kolejnych latach jeszcze je prowadzono, np. w latach 1926-1927). Niemal na całej długości rozebrano mur Carnota. Z krajobrazu Góry Gradowej zniknęły ponadto Brama Zachodnia, Kaponiera Północna oraz jeden ze schronów piechoty.

Cegłę rozbiórkową wykorzystano do budowy nowych domów lub jako tłuczeń do utwardzania dróg. Co ciekawe, w celu sprawniejszego transportu urobku na terenie dawnego fortu - najpewniej na dnie fosy suchej (obecnie to ul. Reduta Miejska) - położono tory kolejki wąskotorowej, po której konie ciągnęły wagoniki.

Kaponiera Południowa - siedziba pododdziału SA



2
  • Rozebrany w latach 1921-1922 blokhauz galerii przeciwskarpowej Kaponiery Południowej, zdjęcie wykonane około 1921 r.
  • Kaponiera Południowa jako siedziba gdańskiego Stahlhelmu (weteranów I wojny światowej), później jednego z pododdziałów SA, 1931 r. Wydeptany fragment skarpy naprzeciw Kaponiery Południowej to miejsce, gdzie istniał jeszcze dekadę wcześniej blokhauz z poprzedniej ilustracji.

Rozebrany w latach 1921-1922 blokhauz galerii przeciwskarpowej Kaponiery Południowej, zdjęcie wykonane około 1921 r.

Ze zbiorów PAN Biblioteki Gdańskiej

Zmiany dotknęły też najbliższą okolicę uwiecznioną na tytułowej fotografii. Choć Kaponiera Południowa przetrwała, to jednak rozebrano galerię przeciwskarpową, czyli kompleks umocnień znajdujących się vis-a-vis samej kaponiery, wbudowany w skarpę po drugiej stronie fosy suchej.

Zniknął także blokhauz, który znajdował się na szczycie galerii przeciwskarpowej, czyli niewielki budynek z otworami strzelniczymi służący do obrony. Gdyby nie został rozebrany, to byłby na prezentowanej fotografii widoczny w lewym, dolnym rogu, tuż przy ścieżce.

Sama Kaponiera Południowa, podobnie jak spora część powojskowych budynków na dawnym forcie, początkowo (tj. w latach 20. ub. w.) pełniła funkcję na rzecz społeczności niemieckich studentów miejscowej politechniki. W jej wnętrzach urządzono kwaterę jednej z korporacji akademickich.

Później (na przełomie dekad) była to siedziba nacjonalistycznej organizacji niemieckich weteranów I wojny światowej, czyli Stahlhelmu, a później jednego z pododdziałów SA (paramilitarnej organizacji NSDAP).

Kiedy wykonano fotografię?



2
  • Fragment omawianej fotografii - widok charakterystycznych dla krajobrazu Śródmieścia wież.
  • Rewers omawianej fotografii. Odbitka zatytułowana "Widok Gdańska z Góry Gradowej". Zdjęcie wykonane w serii przynajmniej kilku ujęć prezentujących "małą ojczyznę", czyli Gdańsk ("Danziger Heimatfoto"). Uwagę zwraca adres atelier fotograficznego - z Gdyni, w latach okupacji: Gotenhafen.

Fragment omawianej fotografii - widok charakterystycznych dla krajobrazu Śródmieścia wież.

Ze zbiorów Jana Daniluka

Omawiane zdjęcie wykonano najpewniej w momencie, kiedy gospodarzami Kaponiery Południowej były nadal "brunatne koszule". Zwraca uwagę pieczątka na rewersie. Odbitka została wyprodukowana w gdyńskim atelier. Użyta nazwa - Gotenhafen - jednoznacznie wskazuje, że odbitka powstała w okresie okupacji niemieckiej (1939-1945).

Pytanie jednak zasadnicze jest takie, czy zdjęcie zostało wykonane już w latach wojny, czy może wcześniej. Widok zagospodarowanego Bastionu Neubauera pośrednio sugeruje, że mowa o drugiej połowie lat 30. ub. w., raczej bliżej już wybuchu wojny.

Dlaczego pierwsze lata konfliktu są mniej prawdopodobne jako moment wykonania zdjęcia? Trzeba pamiętać, że jeszcze przed wybuchem wojny (tj. już w czerwcu 1939 r.) został w większości zamknięty i zmilitaryzowany. Nie ma pewności, czy został (choćby częściowo) udostępniony później cywilom - raczej wątpliwe.

Szkoda, że fotograf nie obrócił się nieco bardziej w kierunku południowym. Wówczas na linii horyzontu obok wież kościoła mariackiego, Ratusza Głównego Miasta czy wieży więziennej, powinna ukazać charakterystyczna kopuła Wielkiej Synagogi (uważni czytelnicy dostrzegą ją na ilustracji pokazującej blokhauz). Gdyby było ją widać, to by znaczyło, że zdjęcie wykonano na pewno przed majem 1939 r., kiedy synagoga została rozebrana.

O autorze

autor

Jan Daniluk

- doktor historii, adiunkt na Wydziale Historycznym UG, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., oraz ziem polskich wcielonych do Rzeszy i Prus Wschodnich w latach 1933-1945

Zobacz także

Historia jednego zdjęcia (11)

Opinie wybrane

  • 2023-09-10 18:39

    Piękne miejsce

    Tak, dzisiaj tam byłam. Polecam wszystkim na piesze wycieczki :)

    4l3ks4ndr4

    3 tygodnie

    • 21 3

  • 2023-09-10 18:33

    Super (1)

    Pozdrawiamy i chcemy wiecej ciekawy artykułów.

    Xxx

    3 tygodnie

    • 29 3

    • 2023-09-10 19:58

      a wiessz ze, wermacht dotal dwa litsty aby poddac to siedlisko SS-manow.

      Foster odrzucil oferte i woleli sie zaslaniac uciekireniami z prus wschodnich. Po stuhofie i innych obozach, mordach na wschodzie Rosjanie i Walczaca u Boku armia wojska polskiego nie miala czasu i ochoty na ceregiele. Mozesz sobie ogladac taki czolg na Steffensa ku pamieci. Pisze to bo trojmiasto lubi zolte kartki i epizod niemiecki delikatnie

      Foster odrzucil oferte i woleli sie zaslaniac uciekireniami z prus wschodnich. Po stuhofie i innych obozach, mordach na wschodzie Rosjanie i Walczaca u Boku armia wojska polskiego nie miala czasu i ochoty na ceregiele. Mozesz sobie ogladac taki czolg na Steffensa ku pamieci. Pisze to bo trojmiasto lubi zolte kartki i epizod niemiecki delikatnie przeczasany przed jakiegos folsdojcza co nie wie o co chodzi ale dzieki Bogu i walecznym Rosjanom i Polakom nie musimy ogladac tych niemieckich mord bez obawy. Amen

      eeee4

      3 tygodnie

      • 3 3

  • 2023-09-10 19:06

    Bardzo ciekawy artykuły panie Janie. (1)

    Czytam pana artykuły. Czytam artykuły pana kolegi Jarka Wasilewskiego. Piszcie jak najwięcej. Mam prośbę do pana.
    Tak zwany opływ Motławy na wysokości Bastionu św. Gertrudy wysycha. Miasto w latach osiemdziesiątych XX wieku raz w roku spuszczało wodę z kanału Raduni do starej fosy. Teraz fosa wysycha.

    Jano.

    3 tygodnie

    • 32 2

    • 2023-09-11 07:00

      Szału nie ma.

      3 tygodnie

      • 0 0

Wszystkie opinie (26)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej (11)

Tego nie czytałeś

Wydarzenia

Przejazd historycznego pociągu z lat 70-tych Przejazd historycznego pociągu z lat 70-tych

Przejazd historycznego pociągu z lat 70-tych

30 - 260 zł
spotkanie
paź 8
niedziela, g. 12:50 - 14:10
Trójmiasto
30 - 260 zł
Poznaj Gdynię na nowo | Miasto pod ostrzałem Poznaj Gdynię na nowo | Miasto pod ostrzałem

Poznaj Gdynię na nowo | Miasto pod ostrzałem

wykład
paź 12
czwartek, g. 17:00
Gdynia, Konsulat Kultury
Wstęp wolny
Poznaj Gdynię na nowo | Gdyńska ziemia święta Poznaj Gdynię na nowo | Gdyńska ziemia święta

Poznaj Gdynię na nowo | Gdyńska ziemia święta

spacer
paź 15
niedziela, g. 12:00
Gdynia, Konsulat Kultury
Wstęp wolny
więcej (8)

TV Filmy

40-lecie Lechia Gdańsk - Juventus Turyn
więcej (1525)

Katalog.trojmiasto.pl - Muzea

więcej

Sprawdź się

Sprawdź się

Lwi Zamek, odbudowana po 1945 roku kamienica przy Długiej 35, był świadkiem wielu ważnych wydarzeń, m.in. gościł niegdyś w swoich murach króla Władysława IV. Był wówczas własnością:

 

Najczęściej czytane