• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Cristal, delikatesy i "Pedet" czyli neonowy Wrzeszcz

Jarosław Wasielewski
8 stycznia 2017 (artykuł sprzed 7 lat) 
Aleja Grunwaldzka wieczorową porą, lata 60. XX wieku; widok w kierunku Śródmieścia; widoczne m.in. neony baru mlecznego, Totalizatora Sportowego i przedsiębiorstwa Chemia. Aleja Grunwaldzka wieczorową porą, lata 60. XX wieku; widok w kierunku Śródmieścia; widoczne m.in. neony baru mlecznego, Totalizatora Sportowego i przedsiębiorstwa Chemia.

Epoka Gomułki powszechnie kojarzy się z szarzyzną i zgrzebnością, a przecież to właśnie wtedy centra wielu polskich miast rozświetliły kolorowe neony. W Gdańsku najwięcej świetlnych reklam pojawiło się w historycznym śródmieściu oraz przy przecinającej Wrzeszcz na pół alei Grunwaldzkiej, będącej wówczas centrum handlowo-usługowym.



W czasach gospodarki centralnie sterowanej, zdominowanej przez tzw. handel uspołeczniony, nie było potrzeby rywalizowania o klienta. Szyldy oraz reklamy służyły przede wszystkim informowaniu i identyfikacji. Nie przeszkodziło to jednak w upowszechnieniu neonu, przed którym stawiano nieco ambitniejsze zadanie. Jak wyjaśniał pół wieku temu "Dziennik Bałtycki", "efektowne, barwne neony" są nie tylko "reklamą sklepów, ale i ozdobą miasta, jednym z akcentów jego nowoczesności", a także "częścią składową architektury ulicy".

Finezyjnie wygięta rurka z gazem

Technologię neonu zaprezentowano po raz pierwszy we Francji w 1910 roku. Istota działania wynalazku wydaje się prosta: wygiętą ręcznie przy pomocy palnika gazowego rurkę szklaną pokrywa się od środka proszkiem luminoforowym i wypełnia szlachetnym gazem, który w kontakcie z prądem elektrycznym świeci.

Produkcją gdańskich neonów zajmował się przede wszystkim miejscowy oddział Państwowego Przedsiębiorstwa Usług Reklamowych "Reklama". Był to rodzaj socjalistycznej agencji reklamowej, która powstała na fali popaździernikowej odwilży. Projektowaniem i wykonaniem neonów zajmowali się zawodowi plastycy i szklarze, dzięki czemu jakość reklam była wysoka, a ponadto utrzymane były w spójnym stylu, harmonizującym z miejską przestrzenią. Wiele neonów miało w sobie tyle finezji, że bez przesady można je nazywać dziełami sztuki.

"Pedet", Cristal i inne

Bodaj pierwszym sklepem w Gdańsku, który zaopatrzono w neon, był Powszechny Dom Towarowy "Neptun" we Wrzeszczu (dziś w jego miejscu stoi wieżowiec Centrum Biurowego Neptun). Wybór nie był przypadkowy: otwarty w 1951 roku "Pedet" był pierwszym w dzielnicy i przez cały okres PRL-u największym domem towarowym Gdańska. Jesienią 1957 roku przed budynkiem ustawiono oświetloną gablotę reklamową, którą wieńczył "w efektownym obramowaniu dwustronny neonowy emblemat PDT upiększony kolorową strzałką".

  • Trzy spośród opisanych w tekście wrzeszczańskich neonów: Arged, PDT i Cristal na pocztówce z lat 60. XX w.
  • Neony na elewacji "Pedetu" zamontowano w styczniu 1968 roku.


Wkrótce reklam świetlnych zaczęło przybywać. Po zmroku ożywiały one i ubarwiały centrum Wrzeszcza, wabiąc kolorami i niejednokrotnie bawiąc pomysłową grafiką. Chyba najbardziej znanym i rozpoznawalnym był neon zdobiący otwartą w 1961 roku restaurację Cristal. Na stojącym nieopodal punktowcu zainstalowano z kolei reklamę przedsiębiorstwa handlu artykułami gospodarstwa domowego Arged.

Restauracja Cristal na pocztówce z lat 60. XX wieku. Widoczny neon jako jedyny zachował się do dziś i po gruntownej renowacji w 2011 roku wciąż jest eksponowany w tym samym miejscu. Restauracja Cristal na pocztówce z lat 60. XX wieku. Widoczny neon jako jedyny zachował się do dziś i po gruntownej renowacji w 2011 roku wciąż jest eksponowany w tym samym miejscu.
Innym słynnym neonem był "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina. Starsi mieszkańcy Gdańska wspominają, że okresowo ulegał on awariom, w wyniku których gasły pojedyncze litery - Gdańsk stawał się wtedy "miastem katów".

Neon "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina, zdjęcie wykonane w kwietniu 1974 roku. Neon "Gdańsk Miastem Kwiatów" na szczycie Domu Kupca przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Jaśkowa Dolina, zdjęcie wykonane w kwietniu 1974 roku.
Do lat 70. ubiegłego wieku praktycznie każdy duży sklep czy zakład usługowy przy al. Grunwaldzkiej otrzymał własny neon elewacyjny bądź semaforowy; dodatkowo na budynkach o bardziej reprezentacyjnym charakterze instalowano neony dachowe, jak wspomniany neon "kwietny". Przy okazji świąt pojawiały się także neonowe ozdoby wzdłuż centralnego odcinka al. Grunwaldzkiej.

  • Aleja Grunwaldzka na pocztówce z lat 60. XX wieku; widoczny neon "Pedetu" (po lewej), "Gdańsk Miasto Kwiatów" (w środku) oraz "Delikatesy" (po prawej).
  • Neon reklamujący Totalizator Sportowy, umieszczony na bloku mieszkalnym przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Do Studzienki, zdjęcie wykonane w 1969 roku.
  • Ozdobiony neonem Spółdzielczy Dom Handlowy "Sezam" w świątecznej dekoracji, zdjęcie wykonane w grudniu 1972 roku (dziś w tym miejscu działa oddział banku ING Bank Śląski).
  • Neon sklepu sportowego Maraton oraz baru mlecznego przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ul. Konopnickiej, zdjęcie wykonane w 1966 roku.


Wygaszanie i reaktywacja

Lata 60. i 70. XX wieku to szczytowy okres popularności neonów w przestrzeni polskich miast. Załamanie gospodarcze lat 80. nie sprzyjało powstawaniu nowych instalacji, z kolei zmiana ustroju po 1989 roku sprawiła, że rywalizacja o klienta wzięła górę nad kwestiami estetycznymi. Neony zaczęły być wypierane przez krzykliwe w formie i prymitywne technicznie - ale za to tańsze w produkcji - reklamy kasetonowe. Do dziś, poza wspomnianym Cristalem, w centrum Wrzeszcza nie zachował się ani jeden oryginalny neon.

Jednak w ostatnich latach neony zaczęły powracać na ulice polskich miast, pojawiły się także we Wrzeszczu. W zalewie reklamowej tandety neon jest wyróżnikiem lepszego smaku i obietnicą wyższej jakości świadczonych usług. Ale staje się także ozdobą miasta i elementem wzbogacającym jego architekturę.

Czyli zupełnie jak przed 60 laty, gdy zagościł u nas po raz pierwszy.

Posiadasz zdjęcia dawnych neonów, nie tylko z Wrzeszcza, ale i całego Trójmiasta? Dodaj je do galerii pod artykułem.

O autorze

autor

Jarosław Wasielewski

badacz i popularyzator historii Gdańska, autor bloga poświęconego w całości przeszłości i teraźniejszości Wrzeszcza.

Opinie (168) 1 zablokowana

  • Wrzeszcz miał swój urok,dobrej jakości towary,fajny klimat tamtych lat.

    • 6 0

  • ) (7)

    Fajny artykuł.I ten Cristal i marynarzowe....ehhh wspomnień czar.Mogli zostawić część historycznych neonów.Teraz niestety mamy zalew wielkopowierzchniowych tandetnych reklam.A i ruch na drogach większy.Ciekawe co stało się z neonem z gdyńskiej Arkadii?

    • 141 10

    • Marynarzowe (1)

      Cristal i marynarzowe???? Coś Ci się mocno pomyliło. Możliwe, że z powodu wieku; chyba jesteś bardzo młody;, marynarzowe to inna dzielnica, a dokładni to ul.Szeroka czyli Marysieńka.

      • 0 3

      • Marynarzowe

        Były, oj były w Cristalu. Na Szerokiej nie bywałem

        • 4 0

    • szpilek kmiocie, zmiana nicka nic nie daje, dalej piszesz takie głupawe komentarze

      • 5 2

    • (3)

      Cristal i marynarzowe, w latach 60? Chyba coś kolego pomyliłeś.

      • 6 5

      • Gdańsk Miastem Kwiatow (1)

        Tam było SB... Ech

        • 7 0

        • A pod spodem Moda Polska

          Pracowaly tam wyjatkowe prukwy, ale I Tak jako ucEnnica podstawowki chodzilam czasami popatrzec na perfumy w gablocie- Opium, Fidji czy Poison. Tak sie chyba zaczela Moja obsesja. O powachaniu nie bylo mowy, podobnie w Peweksie w Olimpie. Pamietam, ze za uzbierana kase kupilam sobie deodorant Limara

          • 13 0

      • biale czwartki i marynarzowe byly pozniej;)

        • 7 1

  • my w Gdyni mamy rybę :). (4)

    Pracę nad nią trwały 2 lata i ma akceptację kilku komisji.

    • 63 5

    • (1)

      Ale jednemu "panu" przeszkadza!

      • 29 2

      • kto się tak pucuje o ten neon

        mieszkańcy klatek po drugiej stronie budynku dostali nawet list protestacyjny :)

        • 1 0

    • Mamy teź herb miasta na urzędzie, chyba w tradycyjnej technologii neonowej

      • 6 1

    • śledzia

      • 14 2

  • kiedyś i dziś (20)

    dawniej wszystkiego było mniej, ale lepszej jakości

    teraz wszystkiego jest pełno, ale jest byle jakie

    • 184 13

    • Tak, szczególnie papier toaletowy był lepszej jakości. (8)

      Samochody były lepszej jakości, tramwaje, telewizory i telefony, aparaty fotograficzne, sprzęt audio, obuwie, sprzęt audio, asfalt, tytoń...

      Jezu co ludzie maja w głowach ?

      • 24 23

      • takie sieroty po prl właśnie głosują na piss (1)

        • 8 20

        • a te cwaniaki PO prl dalej "łaskoczą" cię o tyłu. Albo jesteś klakierem albo Ty naprawdę to lubisz.

          • 0 1

      • (1)

        Akurat obuwie było 100 razy bardziej wytrzymałe niż obecne, sprzęt audio i aparaty fotograficzne jakościowo również były bardzo dobre. Natomiast tytoń jak i asfalt wciąż jest lepszy na zachodzi niż u nas.
        Które samochody ? Bo z tego co wiem dalej nie ma rodzimej produkcji...

        • 16 4

        • Aparaty fotograficzne? A kto wtedy miał aparat? 1 na 20 czy 30 max, i była to najczęściej Smiena lub Druh . Rzeczywiście super sprzęt. :D

          Sprzęt audio tak samo. Większość miała co najwyżej szpulowego ZK 120/140, a potem kasetowego Kasprzaka. Jakością te sprzęty nie powalały.

          • 5 2

      • Wszystko było lepsze ... bo byliśmy młodsi. :)

        Moi dziadkowie z nostalgią nawet czasy okupacji wspominali, choć wtedy każdy Niemiec mógł ich zabić ot tak, bez powodu. Ale to wówczas mieli po dwadzieścia kilka lat.

        Dla mnie np. stan wojenny nie był niczym strasznym, bo wtedy właśnie pierwszy raz się zakochałem. A pamięć ludzka jest wybiórcza.

        • 11 0

      • prze dewszystkim LUDZIE byli lepsi dla siebie...

        • 19 4

      • Wszystko było wtedy lepsze, a teraz to nawet baby są jakieś inne...

        • 31 3

      • Jak widać na tych zdjęciach to korków nie było.

        Kiedyś samochód to był coś a dziś byle badziewiak jedzie byle gratem.

        • 24 6

    • kolego, chyba nie wiesz co mowisz ))) propaganda sukcesu Gierka ?:))

      Liderzy "jakości" )) 1. Polonez 2. Polski Fiat 3.Unitra Diora 4. Polski RUBIN itd )))

      • 1 0

    • Ktoś mógłby napisać ile kosztuje średniej wielkości neon a ile średniej wielkości kaseton (7)

      • 8 0

      • Służę pomocą.. (6)

        Średniej wielkości neon - 6000zł - transformator wysokiego napięcia - wysokie zużycie prądu.
        Średniej wielkości kaseton - 3000zł - podświetlenie led - zużycie prądu minimalne.

        • 8 4

        • trzebaby (1)

          Wymyślić jakąś nową, tańsza technologie dla podświetlania neonów, natomiast ich forma jest wspaniała, artystyczna i powinna pozostać...
          Widzę wyzwanie dla wynalazcow: nowoczesny i tani neon. W końcu w XXI wieku jest to chyba możliwe

          • 6 2

          • Nie trzeba szukać nowej metody.

            Poniżej masz wyjaśnione przez fachowca, dlaczego.
            A w nawiasie mówiąc, "neon" z podświetleniem innym, niż gaz szlachetny w szklanej rurce giętej przez szklarza-artystę, to już nie neon :)

            • 2 0

        • Neonowiec (2)

          Nieco pojechałeś z tym zużyciem prądu. Nie porównuj neonu zasilanego transformatorem z reklamą led zasilana przetwornicą SMPS. Trafo rozproszeniowe ma już na starcie sprawność 60%. Porządne zasilacze elektroniczne do neonów oferują sprawność na poziomie 95%. Przykładowo zasliacz 3kV/30mA pobiera moc 30W, i jest w stanie zasilić 4m rury neonowej fi18mm o jasności biel zimna trojpasmowa 1000lm/m. Daje to 4000lm przy 25W, co daje 130lm/1W poboru prądu z sieci. Jakie diody oferują taką sprawność? No są niektóre modele firmy CREE lub LG. Tyle że w reklamach nie stosuje się diod CREE, a najtańsze chińskie badziewie, osłonięte jeszcze plastikiem i naklejkami prze który przechodzi 50% światła. Neon, a w zasadzie lampa jarzeniowa zimnokatodowa CCFL, jest nadal jednym z najoszczędniejszych emiterów światła. A w kwestii ceny, mylisz sie i to mocno. W cenie którą podajesz dla reklamy LED wykonuje się wiele neonów szklanych i to całkiem sporych :)

          • 17 0

          • Gdzie dostanę namiar do takiej firmy robiącej te energooszczędne neony (1)

            • 5 0

            • Gdyńskie Laboratorium Neonu Artystycznego

              Wpisz w wyszukiwarkę, jak w tytule. Z tego, co wiem, to oni robili tą słynną gdyńską Rybkę puszczającą bombelki :)

              • 5 0

        • To drogo u was

          Dziekuje

          • 10 0

    • Tak. Najlepsza jakość miał Polonez. I telewizor

      Kolorowy rubin.

      • 9 3

    • Made in China

      made in PRC i wszystko jasne.

      • 11 0

  • I to bardzo dobrze widać jak niewiele sie zmieniło W Polsce i Gdańsku (4)

    Mamy 21 wiek ere ledowych ekranów i ledowych neonów i lampek które pobieraja bardzo mało energi i praktycznie stac nanie kazdego biedaka. Najlepiej to widac jak bardzo były przystrojone balkony w starych blokach. A jak sie ulica zmieniła wcale!!!
    Dopiero teraz na fali malejącej popularności urzędników miasta zdecydowali sie wyłożyć kasę na przystrojenie parku w Oliwie .

    • 19 40

    • "A jak sie ulica zmieniła wcale!!!"

      A to zdanie to w jakim języku?

      • 3 0

    • Ale o czym jest ten post? (2)

      • 14 4

      • (1)

        Ktoś chciał być elokwentny, ale wypił o jedną lampkę za dużo do obiadu i wyszedł mu bełkot.

        • 7 1

        • Chodziło o to, że dopiero się wszystko się zmieni jak odejdzie

          pokolenie RM i goście typu prezesa ZKM, ktory trzymał się stołka jeszcze 8 lat na emeryturze....

          • 2 2

  • pierwsze neony w Gdańsku w latach 60 ? to żart? (2)

    Autorzy zdjec mają nazwiska i pocztówki są podpisane na rewersie, wypadałoby podac nazwiska, informacja zbiory własne nie jest fair wobec autorów zdjęc, tym bardziej, że wystarczylo je przepisac z rewersu.

    • 32 15

    • ok widzę podpisane zostało jak należy (1)

      to chyba trzeba też podpisac, że edytowało się artykuł, bo w tej chwili ten komentarz jest trochę nieaktualny. Zwykle to robicie w odpowiedzi redakcyjnej na komentarz. Wymaga tego rzetelnośc.

      • 11 0

      • Zeby to raz....

        Trojmoasto.pl w regulaminie zastrzeglo sobie ze moze z komentarzami robic co chce. I tyle (niestety). Taka jest jakosc wspolczesnego facebookowego dziennikarstwa. Tam tez sobie zastrzegli, ze wszystko co opublikujesz jest ich wlasnoscia.

        • 2 0

  • Gdanszczanin

    Na zdjeciu z domem Sezam widze ze w naszej kuchni pali sie swiatlo.Od urodzenia mieszkalismy obok Sezamu.Zawsze pamietam te wspaniale ruchome i animowane wystawy.

    • 8 0

  • Koszmarna dzielnica

    mieszkałem dwa lata i nigdy więcej, bleh

    • 1 11

  • I komu to przeszkadzało?

    .

    • 4 0

  • (3)

    BIEDNA TA Gazeta Wybiorcza, kiedy teraz pisze : "Epoka Gomułki powszechnie kojarzy się z szarzyzną i zgrzebnością, a przecież to właśnie wtedy centra wielu polskich miast rozświetliły kolorowe neony. W Gdańsku najwięcej świetlnych reklam pojawiło się w historycznym śródmieściu oraz przy przecinającej Wrzeszcz na pół alei Grunwaldzkiej, będącej wówczas centrum handlowo-usługowym"......Czy cele POLSKICH PATRIOTOW BYLE TEZ "rozswietlone", jak te "reklamy (CZEGO ?) w Trojmiescie...Towarzyszu Michnik. Wasze "spiskowe teorie" sa adekwatne do waszej "popularnosci"....FUJ !. ps dobrze pamietam te "neony" za komuny. Na dodatek te wasze hasla. "PROGRAM PARTII, PROGRAMEM NARODU"...

    • 8 12

    • chyba w swoim zaślepieniu nie zauważyłeś, że to trojmiasto.pl, a nie GW

      • 6 0

    • żałosny jesteś gościu ....jesteś klakierem kurdupla i katabasów... (1)

      gdzie byłes...w 1970...że taki jesteś mądry...żałosny głos pis-dy

      • 11 8

      • Weź tabletkę .

        • 1 7

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

pokaz, spacer

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

Kto otrzymał pierwszy numer telefoniczny w Gdańsku?

 

Najczęściej czytane