Co zostało z zamku krzyżackiego w Gdańsku?

Borys Kossakowski

17 maja 2016 (artykuł sprzed 8 lat)

Opinie (87)

Najnowszy artykuł na ten temat Zamek w Gdańsku. Wciąż fascynuje i wywołuje dyskusje

Fragment "symulakrum" anonimowego obrazu "Okręt kościoła" z ok. 1500 r., wykonanego w 2002 roku przez Krzysztofa Izdebskiego. Tak mógł wyglądać zamek krzyżacki w Gdańsku.

Mamy w Gdańsku ulicę Zamkową, mamy Rycerską, ale zamku nie mamy. Już nie, bo zamek krzyżacki, który stał na Starym Mieście ponad sto lat, został rozebrany przez gdańszczan cegła po cegle. Czy są w Gdańsku jakieś pozostałości zamku krzyżackiego?

Rzeź Gdańska

Krzyżacy pojawili się w Gdańsku w 1308 r, który przeszedł do historii jako data rzezi Gdańska. Wydarzenie to bywa przedstawiane zazwyczaj dość tendencyjnie. Prawdopodobnie dlatego, że po średniowiecznej Europie rozeszła się plotka, że krzyżacy wymordowali na Pomorzu... 10 tysięcy ludzi. To więcej, niż w tym czasie wynosiła populacja Gdańska. Sami zakonnicy w swych archiwach zapisali, że w walkach o zdobycie gdańskiego grodu zginęło ledwie 16 mieszkańców. Prawda leży gdzieś pośrodku. Przyjmuje się, że zginęło wówczas nie więcej niż kilkuset gdańszczan.

O rzezi Gdańska czytaj w artykule Krwawa woda, ale nie w Raduni

Stacjonujący w mieście rycerze pomorscy i kujawscy, wierni Władysławowi Łokietkowi, byli atakowani przez wojska margrabiego brandenburskiego Ottona IV i gdańszczan. Bliscy klęski, o pomoc poprosili mistrza krzyżackiego Heinricha von Plötzkau, w zamian oferując przekazanie mu na rok kontroli nad gdańskim grodem warownym. Gdy krzyżacy pomogli odeprzeć atakujących, rycerstwo postanowiło - choć podobno był to plan samego Łokietka - oddać im jedynie połowę fortu. Drugą krzyżacy postanowili więc wziąć siłą. Jak się okazało - zostali w Gdańsku nie na rok, tylko na 145 lat i 3 miesiące.

Fragment planu Gdańska z 1400 roku z poglądowym rysunkiem zamku.

Zamek

Dopiero pod koniec lat 30. XIV wieku zakon podjął decyzję o budowie zamku na miejscu ówczesnego grodu warownego. Zbudowano go na planie prostokątu o bokach ok. 60 na 63 metry, w okolicach obecnej ulicy Grodzkiej. Jeden z narożników znajdował się dokładnie na parceli Grodzka 9, a drugi na skrzyżowaniu Grodzkiej i Rycerskiej.

Nie zachował się żaden plan, rysunek, ani obraz, na którym widniałby gdański zamek. Ostatnim znanym dokumentem przedstawiającym wygląd zamku był zaginiony w 1945 roku anonimowy obraz "Okręt Kościoła" z XV wieku. W Muzeum Historycznym Miasta Gdańska zachowała się jedna z ośmiu desek, na których namalowano dzieło. W 2002 r. Muzeum zleciło artyście plastykowi Krzysztofowi Izdebskiemu wykonanie fotograficzno-cyfrowego "sobowtóra" tego malowidła. Informacje o jego kształcie i cechach charakterystycznych możemy czerpać tylko z badań archeologicznych gruntów oraz zapisków zakonników.

Warownia nie była zbyt duża. Duży zamek miałby dużo potrzeb - potrzebowałby stałych dostaw, aprowizacji, sporej obsady i pieniędzy na konserwację. A gdańszczanie nie kochali krzyżaków, więc utrzymanie warowni w ramach miasta było dla zakonników trudnym zadaniem. Zamek miał cztery baszty, w tym jedną dużą, zlokalizowaną na krańcu północno-wschodnim. Tam znajdowała się też brama wjazdowa.

Podzamcze

Zamek chroniony był z czterech stron wodą - od południa dostępu broniła Motława, pozostałe trzy strony otaczała fosa. Aby dostać się do warowni trzeba było przejść podzamcze. Tak zwany zamek niski także otoczony był fosą. Z miasta można było się dostać do niego przez bramę i most zwodzony broniony przez Basztę Rybacką, która stała w miejscu, gdzie obecnie znajduje się Baszta Łabędź. Baszta Rybacka była zresztą kością niezgody między zakonem a Radą Miasta, bowiem krzyżacy wybudowali ją bezprawnie na terenie Głównego Miasta.

Na podzamczu zlokalizowane były budynki gospodarcze, m.in. kuszarnia (w której trzymano nawet do 2000 kusz), dom szewski czy stajnia na 22 konie. Co ciekawe - w zamku Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny nie było... szpitala.

Zamku broniło około osiemdziesięciu rycerzy, w tym ponad trzydziestu braci zakonnych. Znajdowały się tam trzy duże działa i kilkadziesiąt mniejszych.

Jedyna widoczna pozostałość po zamku to ten fragment muru nad Motławą.

Cegła po cegle

W lutym 1454 roku komtur gdański Mikołaj Poster i komtur zamkowy Konrad Pfersfelder poddali zamek bez walki. Z pewnością skłonił ich do tego widok dwustu dział, które ustawiono wokół warowni oraz drabiny oblężnicze zebrane na Targu Rybnym. Osłabione Państwo Krzyżackie wprawdzie przystąpiło potem do wojny trzynastoletniej, ale już wtedy władze zakonne wiedziały, że nie uda im się utrzymać wszystkich swoich włości.

Gdańszczanie szczerze nienawidzili zamku, jego historii i symboliki związanej z rządami krzyżaków. Bardzo nie chcieli, żeby w warowni znalazł rezydencję kolejny władca. Gdańszczanie chcieli wrócić w granice Rzeczypospolitej, ale cenili sobie niezależność. Królów zawsze tu przyjmowano z honorami, ale nikt nie zaryzykowałby, żeby monarcha zostawił swojego starostę w zamku. Militarne znaczenie zamku także malało z roku na rok, w związku z rozwojem broni palnej.

Rozebrano także tzw. Młode Miasto (Jungstadt), założone przez krzyżaków w XIV wieku. Można zaryzykować tezę, że Gdańsk do tego czasu był... Trójmiastem, bowiem w bezpośrednim sąsiedztwie leżały Stare, Główne i Młode Miasto.

Po zamku pozostało niewiele. Jedyne fragmenty murów, jakie pozostały, widoczne są od strony Motławy, na parceli przy Grodzkiej 9. W Hotelu Fahrenheit można zobaczyć niewielki fragment baszty, która niegdyś stała w tamtym miejscu.

W kamiennych zazwyczaj fundamentach gdańskich kamienic archeologowie natykają się co jakiś czas na nieliczne gotyckie cegły, które mogły pochodzić z rozebranego zamku. Łatwo jest je rozpoznać, ponieważ były większe od tych wyrabianych później, czyli w XVI-XVII w.

O pochodzenie z zamku podejrzewane są też kamienne kolumny w hali Dworu Artusa (te oryginalne, niestety potrzaskane w 1945 i zastąpione nowymi) i takoż kamienne elementy filarów piwnicy Muzeum Archeologicznego, tzw. Sali Kolumnowej.

Borys Kossakowskib.kossakowski@trojmiasto.pl

Opinie (87) 4 zablokowane

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-05-18 14:07

danka z RZYMU

bylam w GDANSKU z dziadkiem ktory sie tu urodzil i wychowal i go odbudywowal do lat siedemdziesiatych i stwierdzil ze miasto stracilo swoja dusze brak szacunku do zabytkow resztek budowli i miejsc swiadczacych o jego swietnosci wszedobylski beton szklo zabija jego zdaniem magie miasta przykladem jest omawiany rejon zamczysko grodzka z zdewastowanymi starymi kamienicami 14/15 renatka rycerska resztki zamku ulice te przyniosa wstyd wladzom miasta lansujacym dojscie do muzeum 2 wojny i nowo powstalego osiedla Barbakan

7 lat
- 9 0
Twoja opinia

Zmień treść

bylam w GDANSKU z dziadkiem ktory sie tu urodzil i wychowal i go odbudywowal do lat siedemdziesiatych i stwierdzil ze miasto stracilo swoja dusze brak szacunku do zabytkow resztek budowli i miejsc swiadczacych o jego swietnosci wszedobylski beton szklo zabija jego zdaniem magie miasta przykladem jest omawiany rejon zamczysko grodzka z zdewastowanymi starymi kamienicami 14/15 renatka rycerska resztki zamku ulice te przyniosa wstyd wladzom miasta lansujacym dojscie do muzeum 2 wojny i nowo powstalego osiedla Barbakan
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-05-18 15:46

Odbudować zamek! Rozebrać hotel Hilton! I tak jest szpetny, więc żalu nie będzie. ..

7 lat
- 11 2
Twoja opinia

Zmień treść

Odbudować zamek! Rozebrać hotel Hilton! I tak jest szpetny, więc żalu nie będzie. ..
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-22 09:40

Tylko nie rozbierać tego szarego kloca z gaciami, za kilkaset lat to dopiero będzie zabytek

Kloc
6 lat
- 5 1
Twoja opinia

Zmień treść

Tylko nie rozbierać tego szarego kloca z gaciami, za kilkaset lat to dopiero będzie zabytek
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-22 10:22

Historia

Uważam że nie potrzebnie zniszczono fragment naszej historii

Tw.ada
6 lat
- 5 1
Twoja opinia

Zmień treść

Uważam że nie potrzebnie zniszczono fragment naszej historii
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2018-04-24 14:08

bzdery

Gdańsk zaczął być miastem większym od rybackiej wioski dopiero po 1050 roku, to potwierdziły badania i ponowne datowania wykopalisk. Czyli bzdury o grodzie za Mieszka. Bzdury też o okrutnych podłych krzyżakach. To byli ludzie honoru, zakonnicy i rycerze w jednym. Książęta Pomorza sami zapisali w testamencie swoje ziemie zakonowi krzyżackiemu (bracia Świętopełka). Polscy władcy chcieli siłą je odebrać. Zresztą Świętopełk z rodziną naściągał tu tyle niemieckiego mieszczaństwa, że nie wiem kogo nazywa się w artykule Gdańszczanami...

rewa
6 lat
- 2 11
Twoja opinia

Zmień treść

Gdańsk zaczął być miastem większym od rybackiej wioski dopiero po 1050 roku, to potwierdziły badania i ponowne datowania wykopalisk. Czyli bzdury o grodzie za Mieszka. Bzdury też o okrutnych podłych krzyżakach. To byli ludzie honoru, zakonnicy i rycerze w jednym. Książęta Pomorza sami zapisali w testamencie swoje ziemie zakonowi krzyżackiemu (bracia Świętopełka). Polscy władcy chcieli siłą je odebrać. Zresztą Świętopełk z rodziną naściągał tu tyle niemieckiego mieszczaństwa, że nie wiem kogo nazywa się w artykule Gdańszczanami...
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2018-06-19 14:40

I dobrze

W ankiecie napisali, że zamek mógłby się stać atrakcją turystyczną. Gdzie turyści w XV wieku? Kto go miałby odwiedzać? Dobrze, że go rozebrali. By stał i się kurzył i tyle. Może nie tyle byłby symbolem zniewolenia. Ci ludzie nie nawidzili krzyżaków. Chcieli się pozbyć wszelkiej pozostałości po nich. Chociaż sam przyznam: chciałbym go zobaczyć. Zawsze coś więcej do zwiedzania.

Markucjo
5 lat
- 6 3
Twoja opinia

Zmień treść

W ankiecie napisali, że zamek mógłby się stać atrakcją turystyczną. Gdzie turyści w XV wieku? Kto go miałby odwiedzać? Dobrze, że go rozebrali. By stał i się kurzył i tyle. Może nie tyle byłby symbolem zniewolenia. Ci ludzie nie nawidzili krzyżaków. Chcieli się pozbyć wszelkiej pozostałości po nich. Chociaż sam przyznam: chciałbym go zobaczyć. Zawsze coś więcej do zwiedzania.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-02-11 18:53

Zamek rozebrano by Gdańsk pozostał niezależny. Gdyby ocalał obsadziłby go starosta króla Polskiego. Gdańsk straciłby niezależność, dochód i znaczenie.

Fallen Angel
4 lata
- 2 7
Twoja opinia

Zmień treść

Zamek rozebrano by Gdańsk pozostał niezależny. Gdyby ocalał obsadziłby go starosta króla Polskiego. Gdańsk straciłby niezależność, dochód i znaczenie.
Regulamin dodawania opinii