• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Żydzi w XVII-wiecznym Gdańsku

Piotr Rowicki
10 kwietnia 2012 (artykuł sprzed 12 lat) 
Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i  Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz. Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i  Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz.

Nie da się precyzyjnie ustalić, kiedy Żydzi pojawili się w Gdańsku. Są przekazy mówiące, że już w XI wieku, chociaż informacje o handlu żydowskim pochodzą dopiero z wieku XIII.



Istnieje teoria, że nad Motławę trafił żydowski podróżnik, kupiec, kronikarz i szpieg Ibrahim ibn Jakub, który podróżował po krajach słowiańskich w latach 965 - 966.

Głównym powodem wędrówki ludności żydowskiej do Europy, w tym do Polski, były krucjaty krzyżowe, które doprowadziły do krwawych prześladowań tej ludności w jej ojczyźnie, czyli Palestynie.

W 1309 roku po zajęciu Pomorza przez Krzyżaków, wielki mistrz Zygfryd von Feuchtwangen wydał zarządzenie "de non tolerandis Judaeis", zakazujące Żydom pobytu i osadnictwa. Trzeba było ponad 100 lat, by te restrykcje zostały złagodzone. Co prawda w XV wieku prosperowała nad Bałtykiem żydowska spółka handlowa założona przez przybyszów z Wołynia: Hollofenego, Magdoma, SłomyDetko, ale był to wyjątek.

Dopiero Pokój Toruński (1466) sprawił, że przywrócony Polsce Gdańsk otworzył się na świat, a więc i na Żydów, a przede wszystkim - żydowskich kupców. W drugiej połowie XV wieku kilku z nich udało się otrzymać przywileje królewskie w handlu wiślanym i interes zaczął się kręcić.

Branżami szczególnie opanowanymi przez Żydów były handel pieprzem, gałką muszkatołową, suknem, futrami oraz srebrnymi i złotymi pasami. Z czasem Żydzi zaczęli specjalizować się w pośrednictwie, czyli zostali faktorami. Skupowali od polskiej szlachty drewno, zboże i inne płody rolne, a następnie magazynowali je i sprzedawali zagranicznym kontrahentom.

Według źródeł, w 1440 roku, a więc jeszcze przed Pokojem Toruńskim, istniała w Gdańsku dzielnica żydowska - Judengasse. Liczba jej mieszkańców byłaby jednak trudna do ustalenia. Dane z roku 1616 mówią o około 500 Żydach mieszkających w Gdańsku.

Żydzi osiedlali się również poza miastem, między innymi w Starych Szkotach, Chmielnikach, Winnicy i Chełmie. Byli to przybysze z Ukrainy, Wołynia, Podola i Galicji, a także Wielkopolski.

Sąsiadami Żydów byli Szkoci i emigranci z Niderlandów. Znajdowali tu oni lepsze warunki do życia i pracy, niż w samym mieście, gdzie byli niemile widziani przez Radę i cechy rzemieślnicze, które nie chciały na swoim terenie tak licznej i taniej konkurencji.

W latach 30. XVI wieku ograniczono zupełnie Żydom dostęp do Jarmarku Dominikańskiego. Wielu Żydów, nie mając możliwości zarobkowania, jako kupcy czy rzemieślnicy cechowi, rozpoczęło działalność w charakterze "partaczy" (łac. a parte paternitatis - poza cechem; przeszkodnik, szturarz dawniej rzemieślnik, nienależący do cechu).

W 1605 r. Rada Miejska zakazała spotykania się Żydów na modły oraz stawiania szałasów na święto Kuczek. Podejmowano też próby przymusowego chrztu małych dzieci i dorosłych.

W roku 1626 Żydzi z Wyspy Spichrzów otrzymali jednak przywilej stałego pobytu. To dla nich powstała tam koszerna gospoda "Złoty Pierścień".

W XVII wieku największą i najbogatszą gminą żydowską, była gmina ze Starych Szkotów. Miała własny cheder (szkoła religijna), szpital, mykwę (zbiornik z rytualną wodą), jatkę i dwie synagogi. Gminy ze Starych Szkotów i Winnicy miały wspólny kirkut, czyli cmentarz, istniejący do dziś na Chełmie, założony przypuszczalnie na przełomie XV i XVI wieku. Pierwsza wzmianka o nim w dokumentach pochodzi z 1694 r.

Najstarsza gdańska synagoga pochodziła z przełomu XVII i XVIII wieku, mieściła się w starym spichrzu, w podwórzu między domami dobudowanymi do murów obronnych i należała do gminy żydowskiej z ulicy Szerokiej.

Zastanawiający jest fakt, że choć stosunki między mieszczaństwem gdańskim a społecznością żydowską nie były najlepsze, to tematyka żydowska była wyraźnie widoczna w sztuce gdańskiej.

Wśród postaci na elewacji Dworu Artusa znalazł się m.in. żydowski król Juda Machabeusz, wyzwoliciel Judei spod panowania Seleucydów.

Jeszcze bardziej interesująca jest obecność żydowskich faktorów na obrazie Izaaka van den Blocke "Apoteoza łączności Gdańska z Polską" z roku 1608 r. Obecność ta jest tym bardziej zaskakująca, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że w tym czasie Żydom nie wolno było oficjalnie przebywać na terenie miasta. Ich wizerunki mogły za to całkiem swobodnie widnieć wśród szlachty, mieszczan i patrycjatu na stropie Sali Czerwonej Ratusza Głównego Miasta.

Z powyższych faktów można wyciągać różne wnioski. Podstawowy jest taki, że niechęć do Żydów nie miała tylko i wyłącznie cech antysemityzmu, chociaż i to się wówczas zdarzało, czego dowodem są pogromy. Jednak w tym czasie wyrzucani poza mury miasta byli wszyscy innowiercy i ci, którzy zagrażali miastu gospodarczo. Tak było i z katolickimi Szkotami, jak i z protestanckimi przybyszami z Niderlandów. Wszyscy traktowani byli tak samo. Tak samo źle.

O autorze

autor

Piotr Rowicki

- z wykształcenia historyk, z pasji prozaik i dramatopisarz. Jego ostatnia książka - Fatum, to zbiór opowiadań kryminalnych, których akcja dzieje się w XVII wiecznym Gdańsku. Dla trojmiasto.pl opisuje życie w Gdańsku w jego złotym wieku.

Opinie (137) ponad 10 zablokowanych

  • CO TAM PANIE W POLSCE SLYCHAC ?? PANIE MOSCHE CIAGLE BIEDA JEST I GORZEJ !!

    Jak to bieda ? przeciez wszystko nam wzieliscie Kacprze drogi !,, ale to za malo sie okazalo panie Mosche !,,, jak to malo ? cale miasta przeciez macie no i kamienice !! ,,, panie Mosche ale to utrzymac trzeba przeciez !! ,,,, a czy Kacprze drogi dom juz sobie zbudowales ?,,,, panie Mosche jak zbudowac mialem jak na Zus wszystko oddalem i zlodzieje sami wokol !,,,,, jak to zlodzieje skoro o nas tak zawsze mowiliscie i nas wygnaliscie Kacprze drogi ! to skad ci zlodzieje skoro sami u was sa Polacy do pracy !!!!,,,,, panie Mosche to nie Polacy to Masoni i trzeba chyba ich wygonic !!!!,,,, ale przeciez drogi Kacprze u was nie ma masonow zadnych !!!!! ,,, Panie Mosche drogi ! sa masoni bo mam liste ich w domu ale nie pokaze nikomu !!!,,,, drogi Kacprze a tys kto jest ? mason czy glupi Polak ???

    • 2 3

  • Warto nasladować co dobre

    Żydzi bardzo dbają o pamięć o swoich cierpieniach i historii jako narodu,
    bardzo zabiegają o obecnośc w mediach i ciągłym dialogu( i monologu dot holocaustu).
    I to jest ich siła! Może warto by akurat ten aspekt wprowadzić w Polsce- i dbać i propagować kulturę i historię Polski, naszego Narodu? Bo gdy słyszy się o nowym pomyśle na historię do szkół- okrojona i zgodną z materiałami, które są w szkołach w Niemczech- to włos się jeży!!!
    Bez własnej historii i tożsamosci - zginie siła naszego Narodu. Czy tak nielubiani przez nas Żydzi- zgodzili by się na coś takiego? Podejrzewam,że nigdy
    A my...... tak bo wówczas wypadniemy bardziej europejsko:((( Siła Narodu tkwi w tożsamości. Bądźmy dumni,że jesteśmy Polakami.

    • 8 0

  • Ja mam pomysła ,jak to mawia Pan Kiepski :) przejdzmy na judaizm, czytajmy tore, budujmy synagogi

    a do szkół wprowadźmy talmud :) i zyjmy szczęśliwie :) nikt nas wówczas nie uzna za antysemitów , a czemu nie ???

    • 12 1

  • Żyd jest zagadką (2)

    Ubogi w swych masach rządzi w światowych mediach, mając banki rządzi finansami świata. Rozproszony po całej ziemi, bez ojczyzny lub rządu, przedstawia mimo to jedność ciągłości rasy, jakiej nie osiągnął żaden naród.

    W Polsce mieliśmy i mamy żydów patriotów i żydów zdrajców. Ci drudzy mają swój cel. Tajemniczość ich zebrań dowodzi że szukają jednej rzeczy - skutecznego dominowania nad narodami ale symulując i pozwalając, żeby odpowiedzialność nad nieuniknionymi konsekwencjami ich czynów spadła na rządy polityczne.

    Charakterystyczna cecha żydowskiego narodu - bardzo dbają o historię i jednocześnie dążą, by inne narody świata nie dbały o historię swojego narodu.

    • 50 13

    • (1)

      W tym moim ostatnim stwierdzeniu sprostowanie - Janusz Korczak jest przykładem, ze polscy żydzi patrioci także dbali o historię polskiego narodu. Zarzut dotyczy tych żydów i nie-żydów, dla których "polskość to nienormalność".

      • 11 4

      • i z tego powodu zyskiwali taką niechęć...

        Problem jest taki, że spora grupa nie chciała się asymilować pod żadnym względem (jak Turcy w Niemczech). Prawie zawsze mówi się Żyd a rzadko Polak żydowskiego pochodzenia. Zupełnie innym przykładem jest mniejszość tatarska w Polsce, gdzie ułani potrafili przelewać krew za nasz wspólny kraj i wspierać na przykład Piłsudskiego. Problemem jest też współpraca wielu Żydów z bolszewikami i komunistami. Na wschodzie starzy ludzie pamiętają czerwoną milicję. Młodsi pamiętają Bermana, Minca i innych. Więcej powinno się też pisać o przyjaźniach żydowsko-polskich wśród zwykłych ludzi. W końcu Ci Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata nie wzięli się znikąd.

        • 13 3

  • Fotografia załączona do artykułu nie pochodzi bynajmniej z cmentarza na Chełmie.

    • 5 0

  • POLAK NA ULICY ŻYD W KAMIENNICY

    • 29 16

  • To nie jest cmentarz na Chełime (na zdjęciu) (1)

    • 21 3

    • Tylko w Sopocie...

      • 10 0

  • haha

    to jest cmentarz w sopocie na malczaka hahahaha a nie na chelmie

    • 14 3

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

pokaz, spacer

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

Kto przebywał w latem 1920 roku w budynku będącym dzisiejszą siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Orłowa?

 

Najczęściej czytane