• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Żydzi w XVII-wiecznym Gdańsku

Piotr Rowicki
10 kwietnia 2012 (artykuł sprzed 12 lat) 
Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i  Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz. Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i  Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz.

Nie da się precyzyjnie ustalić, kiedy Żydzi pojawili się w Gdańsku. Są przekazy mówiące, że już w XI wieku, chociaż informacje o handlu żydowskim pochodzą dopiero z wieku XIII.



Istnieje teoria, że nad Motławę trafił żydowski podróżnik, kupiec, kronikarz i szpieg Ibrahim ibn Jakub, który podróżował po krajach słowiańskich w latach 965 - 966.

Głównym powodem wędrówki ludności żydowskiej do Europy, w tym do Polski, były krucjaty krzyżowe, które doprowadziły do krwawych prześladowań tej ludności w jej ojczyźnie, czyli Palestynie.

W 1309 roku po zajęciu Pomorza przez Krzyżaków, wielki mistrz Zygfryd von Feuchtwangen wydał zarządzenie "de non tolerandis Judaeis", zakazujące Żydom pobytu i osadnictwa. Trzeba było ponad 100 lat, by te restrykcje zostały złagodzone. Co prawda w XV wieku prosperowała nad Bałtykiem żydowska spółka handlowa założona przez przybyszów z Wołynia: Hollofenego, Magdoma, SłomyDetko, ale był to wyjątek.

Dopiero Pokój Toruński (1466) sprawił, że przywrócony Polsce Gdańsk otworzył się na świat, a więc i na Żydów, a przede wszystkim - żydowskich kupców. W drugiej połowie XV wieku kilku z nich udało się otrzymać przywileje królewskie w handlu wiślanym i interes zaczął się kręcić.

Branżami szczególnie opanowanymi przez Żydów były handel pieprzem, gałką muszkatołową, suknem, futrami oraz srebrnymi i złotymi pasami. Z czasem Żydzi zaczęli specjalizować się w pośrednictwie, czyli zostali faktorami. Skupowali od polskiej szlachty drewno, zboże i inne płody rolne, a następnie magazynowali je i sprzedawali zagranicznym kontrahentom.

Według źródeł, w 1440 roku, a więc jeszcze przed Pokojem Toruńskim, istniała w Gdańsku dzielnica żydowska - Judengasse. Liczba jej mieszkańców byłaby jednak trudna do ustalenia. Dane z roku 1616 mówią o około 500 Żydach mieszkających w Gdańsku.

Żydzi osiedlali się również poza miastem, między innymi w Starych Szkotach, Chmielnikach, Winnicy i Chełmie. Byli to przybysze z Ukrainy, Wołynia, Podola i Galicji, a także Wielkopolski.

Sąsiadami Żydów byli Szkoci i emigranci z Niderlandów. Znajdowali tu oni lepsze warunki do życia i pracy, niż w samym mieście, gdzie byli niemile widziani przez Radę i cechy rzemieślnicze, które nie chciały na swoim terenie tak licznej i taniej konkurencji.

W latach 30. XVI wieku ograniczono zupełnie Żydom dostęp do Jarmarku Dominikańskiego. Wielu Żydów, nie mając możliwości zarobkowania, jako kupcy czy rzemieślnicy cechowi, rozpoczęło działalność w charakterze "partaczy" (łac. a parte paternitatis - poza cechem; przeszkodnik, szturarz dawniej rzemieślnik, nienależący do cechu).

W 1605 r. Rada Miejska zakazała spotykania się Żydów na modły oraz stawiania szałasów na święto Kuczek. Podejmowano też próby przymusowego chrztu małych dzieci i dorosłych.

W roku 1626 Żydzi z Wyspy Spichrzów otrzymali jednak przywilej stałego pobytu. To dla nich powstała tam koszerna gospoda "Złoty Pierścień".

W XVII wieku największą i najbogatszą gminą żydowską, była gmina ze Starych Szkotów. Miała własny cheder (szkoła religijna), szpital, mykwę (zbiornik z rytualną wodą), jatkę i dwie synagogi. Gminy ze Starych Szkotów i Winnicy miały wspólny kirkut, czyli cmentarz, istniejący do dziś na Chełmie, założony przypuszczalnie na przełomie XV i XVI wieku. Pierwsza wzmianka o nim w dokumentach pochodzi z 1694 r.

Najstarsza gdańska synagoga pochodziła z przełomu XVII i XVIII wieku, mieściła się w starym spichrzu, w podwórzu między domami dobudowanymi do murów obronnych i należała do gminy żydowskiej z ulicy Szerokiej.

Zastanawiający jest fakt, że choć stosunki między mieszczaństwem gdańskim a społecznością żydowską nie były najlepsze, to tematyka żydowska była wyraźnie widoczna w sztuce gdańskiej.

Wśród postaci na elewacji Dworu Artusa znalazł się m.in. żydowski król Juda Machabeusz, wyzwoliciel Judei spod panowania Seleucydów.

Jeszcze bardziej interesująca jest obecność żydowskich faktorów na obrazie Izaaka van den Blocke "Apoteoza łączności Gdańska z Polską" z roku 1608 r. Obecność ta jest tym bardziej zaskakująca, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że w tym czasie Żydom nie wolno było oficjalnie przebywać na terenie miasta. Ich wizerunki mogły za to całkiem swobodnie widnieć wśród szlachty, mieszczan i patrycjatu na stropie Sali Czerwonej Ratusza Głównego Miasta.

Z powyższych faktów można wyciągać różne wnioski. Podstawowy jest taki, że niechęć do Żydów nie miała tylko i wyłącznie cech antysemityzmu, chociaż i to się wówczas zdarzało, czego dowodem są pogromy. Jednak w tym czasie wyrzucani poza mury miasta byli wszyscy innowiercy i ci, którzy zagrażali miastu gospodarczo. Tak było i z katolickimi Szkotami, jak i z protestanckimi przybyszami z Niderlandów. Wszyscy traktowani byli tak samo. Tak samo źle.

O autorze

autor

Piotr Rowicki

- z wykształcenia historyk, z pasji prozaik i dramatopisarz. Jego ostatnia książka - Fatum, to zbiór opowiadań kryminalnych, których akcja dzieje się w XVII wiecznym Gdańsku. Dla trojmiasto.pl opisuje życie w Gdańsku w jego złotym wieku.

Opinie (137) ponad 10 zablokowanych

  • Cmentarz żydowski

    ..znajduje się też w lesie na końcu ulicy Traugutta w Gdańsku, gdzie są liczne w ziemi macewy... Dlaczego autor jako historyk o tym w artykule nie wspomniał?.. Zapomniał?..

    • 2 1

  • Nie do końca się zgodzę (4)

    Emigranci rzeczywiście nie mieli łatwo w Gdańsku i na Żuławach, ale jednak osiedlali się, pracowali, żyli, mieszkali...mieli się całkiem dobrze..gdyż tu znajdowali azyl, czy byli traktowani źle/ Nie sądzę byli po prostu spostrzegani jako przybysze do których trzeba było się przyzwyczaić, zarówno Gdańszczanie, Pomorzanie w domyśle Kaszubi oraz Niemcy przyglądali się przybyszom a ci przecież nie próżnowali, zapracowywali na swój byt, stawiali restauracje,browary,magazyny, budowali wiatraki na Żuławach, udrażniali koryta rzeczne, handlowali drewnem z Polakami - więc czy byli traktowani źle ? To Niemcy raczej doszukiwali się animozji gdyż Niemcy uważali Gdańsk za niemieckie hanzeatyckie miasto, zasiadając w radzie miasta...ale i Niemcy zaczęli się łamać bo bez siły napędowej jaką była Polska nie daliby sobie rady. Niemcy mieli mieli pomysły na życie te pomysły posiadali także Holendrzy i Anglicy przybywający tu, wielu z nas wymieszało się ze sobą szczególnie Pomezanie i Pogezańczycy z niemieckim pospólstwem i tak powstały Prusy Królewskie Niemcy mówiący po polsku.

    • 34 9

    • Wielotomowa Historia Gdańska tom III

      ;.....Żydom nie zezwalano na stale osiedlenie się w Gdańsku.Poza okresem jarmarku dominikańskiego mogli oni w miescie nadmotławskim przebywać jedynie czasowo,i to na podstawie specjalnych glejtow(Juden-Gleite),których uzyskanie łączyło się z opłatą"-koniec cytatu.To tylko fragment ówczesnego prawa.Reasumując do rozbiorow na stale w Gdańsku zamieszkiwało dwóch Żydów,szlifierz diamentów i kucharz.Wieksza fala Żydów została sprowadzona po pierwszym rozbiorze przez Prusakow i załozyla miast Chełm (tak ten Chełm) jako konkurencję handlową dla Gdańska.Z chwilą zakończenia I wojny światowej Gdańsk zamieszkiwało okolo 1000 Żydów natomiast w latach dwudziestych ubiegłego wieku przybyło ich do miasta około 20 tysięcy.

      • 2 0

    • (2)

      "To Niemcy raczej doszukiwali się animozji gdyż Niemcy uważali Gdańsk za niemieckie hanzeatyckie miasto, zasiadając w radzie miasta...ale Chłopie co ty wypisujesz z tym wszystkim jakie masz na to dowody - ktoś kto nie zna się na analizie źródeł jak i metedologi przedstawiania faków jak i Histori Pomorza może cui uwierzyć z tym co piszesz a ja musze stwierdzić że to co jest tu napisane jest nacechowane nacjonalizmem z twojej storny jak i złym spojrzeniem na tamte czasy - nie coeniaj ich z twojego punktu siedzenia

      • 3 4

      • ... (1)

        Historia tych ziem to nie tylko historia Pomorza - to historia Pommereli, czyli ziemi kaszubskiej będącej częścią Prus Królewskich

        • 5 1

        • Argument tylko użyty aby stwierdzić coś więcej za nazwą Historia Pomorza ( nowości nie piszesz ;) ) a nie sedno ukazania zagadnienia ;)

          • 1 1

  • jeżeli nie jesteś

    Jeżeli nie jesteś antysemitą żydzi ci o tym przypomną...

    • 1 0

  • wstyd (1)

    straszna bzdura moim zdaniem. a raczej kilka. począwszy od krucjat jako powodu emigracji Żydów, na interpretacji obrazu skończywszy. wystarczy minimalna wiedza historyczna, antropologiczna i ikonograficzna na poziomie I roku studiów humanistycznych, a tu proszę, pan historyk i dramaturg...

    • 2 0

    • ani słowa o stłumieniu powstania żydowskiego przez Rzymin w 70r. po Chr.,

      o wczesniejszych i póżniejszych przesiedleniach (np. przez Babilończyków) ytylko jakieś bzdury o krucjatach... Żenada nie historyk

      • 0 0

  • Żydzi z Gdańska ... (8)

    Żydzi do Izraela . Tutaj jest POLSKA i POLSKI GDAŃSK !!!

    • 13 21

    • nie glupcze ! tu jest Europa i wolnosc dla wszystkich . (5)

      sam moze masz Zydowskie korzenie bo praktycznie 100 proc polakow je ma. Piszesz glupoty z niewiedzy i zadrosci a sam pewnie chcesz do roboty jechac do Niemiec .:) Jak chcesz byc Polakiem to sie doucz bo wstd robisz wypisywaniem glupot.

      • 9 8

      • 100 proc Polaków ma korzenie Żydowskie? (4)

        Za mądry to Ty nie jesteś

        • 5 6

        • Oni są tu gościnnie więc niech się zachowują jak przystało a nie nam w gary zagladają. (3)

          • 2 1

          • a modlisz się do Mitologicznego Żyda, króla Polski? (2)

            • 5 2

            • zwykły przygłup jesteś (1)

              • 0 2

              • to może nie klękasz przed Mitologicznym Żydem?

                i nie całujesz stópki rabina Jezuska?

                • 2 1

    • (1)

      Pewnie katolik pełen chrześćjańskiej miłości się odezwał???
      żenada

      • 4 5

      • to zakamuflowany nazikatożydobolszewik

        • 3 1

  • JEWISH POWER ;-) (1)

    • 4 4

    • Jesus Rabin Chrystus Super Żyd Power i Król Polski

      nioch nioch

      • 1 0

  • Antysemityzm w Polsce to przesąd i zabobon (13)

    "Pomysłowość" takich antypolonistów jak Urban, Michnik czy Gross w wymyślaniu dowodów istnienia "skrajnego polskiego antysemityzmu" nie ma granic. Do tego kłamstwa światowych mediów o jakoby "polskich obozach koncentracyjnych". Na pytanie - faszyści byli jakiej narodowości? holokaust to dzieło jakiego narodu - większość studentów w USA, Kanadzie czy Wielkiej Brytanii odpowiadała, że to sprawka Polaków.

    • 39 14

    • Słusznie 100/100, ale niestety ta chora propaganda działa w Polsce chyba najmocniej (6)

      i sami Polacy już dawno w to uwierzyli, kretyni spod znaku PO i Bolszewi.

      • 10 4

      • (5)

        nie Polacy tylko naiwniacy, czytelnicy G-Wnianej i innych brukowców

        • 4 5

        • mój dziadek siedział w polskim obozie koncentracyjnym w Bełżcu, powiedz mu to (4)

          ludowe wojsko polskie wywoziło codziennie ciężarówkami ludzi do lasu i kulka w głowę. Materiały są dostępne w normalnych książkach historycznych. Dziadek nie był Żydem. To były obozy dla wrogów systemu komunistycznego. Działały tuż po wojnie. Często przejmowano obozy po uciekających Niemcach.

          • 4 2

          • Polacy po zgwałceniu zabijali je drewnianymi pałkami i wrzucali do płytkich dołów (3)

            • 2 2

            • wielu z nich jeszcze żyje (2)

              niektórzy się tym szczycą

              • 2 2

              • Mosze, babcia Ryfcia opowiadała ci straszne bajki na dobranoc..... (1)

                • 0 3

              • był o tym reportaż niedawno w TVP2 chyba

                tururu

                • 1 0

    • (5)

      Ich pomysłowość nie ma nic do rzeczy. Wystraczy rzucić okiem na tutejsze komentarze.

      • 0 1

      • (4)

        Tutejsze komentarze są skrajnie przeciwstawne. Jedni czerpią wiedzę z mediów polskojęzycznych, inni z polskich. Aby zmniejszyć liczebność tych "innych" lewacy dążą do likwidacji mediów polskich. Na pierwszy ogień idzie telewizja Trwam.

        • 7 5

        • (3)

          a jaka telewizja pójdzie na drugi ogień?
          nie wiem do jakiej grupy zaliczasz mnie, bo ja, podobnie jak wielu innych ludzi, czerpię wiedzę z różnych źródeł.

          • 3 1

          • (2)

            Na drugi ogień pójdzie Radio Maryja, choć próby likwidacji tego medium trwają od lat.

            Wszyscy odbiorcy polskich mediów są siłą rzeczy odbiorcami i tych lewackich. I znając opinie np. polskich pilotów na temat katastrofy smoleńskiej (piloci ci mają zakaz udzielania wywiadów i ukazują swoje spostrzeżenia wyłącznie w polskich mediach pod zmienionymi nazwiskami) odbiorcy polskich mediów wyraźnie widzą fałsz ukazywany w mediach lewackich. Powyższe to tylko przykład!!! Zresztą, w dniu dzisiejszym jak najbardziej aktualny.

            Jak myślisz, dlaczego lewackie media w ogóle unikają tego tematu? Dlaczego do dyskusji zapraszają ciągle te same osoby ukazujące ideologię i poprawność, a media polskie zapraszają osoby ukazujące fakty?!

            • 5 5

            • (1)

              To na trzeci ogień pójdzie, jak rozumiem Nasz Dziennik, i w ten sposób wyczerpie się lista polskich mediów?

              Pytania zadajesz w taki sposób, że nie ma jak Ci odpowiedzieć. "Dlaczego lewacy wciąż kłamią?" itp. I co to w ogóle za pomysł żeby dzielić media na polskie i na lewackie?

              • 4 2

              • Media polskie uczą patriotyzmu, żeby Polska nie zginęła. Polskojęzyczne patriotyzm ośmieszają.

                Ale różnice widać w wielu aspektach.

                Gazeta Polska i wszystkie katolickie. Na różne sposoby walczą z wolnością słowa. Przykładowo redaktor naczelny "Gościa Niedzielnego" ks. Marek Gancarczyk i wydawca tygodnika, czyli archidiecezja katowicka, mieli przeprosić Alicję Tysiąc i zapłacić jej 30 tys. odszkodowania. Swego czasu Sąd Apelacyjny w Katowicach orzekł, że "naruszono dobra osobiste kobiety". - Trudno nam się zgodzić z tym wyrokiem. Dlaczego sąd każe nam przeprosić za coś, czego nie napisaliśmy - powiedział tuż po rozprawie ks. Gancarczyk. - To bardzo niepokojąca wiadomość dla tych, którzy chcieliby mówić prawdę o ważnych społecznie rzeczach. To przypomina mi złe czasy, kiedy ludzie byli karani tylko za to, że mówili prawdę - komentuje Mariusz Dzierżawski z Fundacji Pro - Prawo do Życia.

                A Ty jak to skomentujesz? Bo komentarze w mediach polskich i lewackich były krańcowo odmienne i na tym przykładzie poznajemy, które są które.

                • 3 3

  • Skleroza??? (4)

    Ci co piszą przeciwko żydom i mienią się katolikami to chyba zapomnieli że:
    JEZUS CHRYSTUS BYŁ ŻYDEM I JEGO MATKA MARYJA I OJCIEC JÓZEF

    • 14 5

    • Różni są (2)

      Wildstein jest pochodzenia starozakonnego i Michnik także. Różnica jednak spora.

      • 3 0

      • Kompletnie różne dwa bieguny wildstein porządny człowiek a na tego drugiego typa to szkoda strzępić języka (1)

        • 1 1

        • 100% racji!

          • 0 0

    • to nie chodzi o pochodzenie ...to

      chodzi o styl zycia

      • 1 1

  • Nie macie pojęcia o czym piszecie. Przerzucie książki, poświęcie czas i wróćcie na dyskusję.

    Napiszę wam tylko, że tak naprawdę słowo Żyd jest tylko każdego z was wyobrażeniem, nie ma jednostki , którą można oddać tym słowem a która obrazowałaby całość.

    Dla przykładu: są Żydzi ortodksyjni , reformowani , postepowi i chrześcijanie , każdy z nich to niby Żyd a tak naprawdę , różnice między nimi to kosmos. Np. Żydów chrześcijan nie uznaje państwo Izrael , nie są oni objęci nawet tzw. prawem powrotu.

    Wogóle, słowo Żyd oznacza człowieka wierzącego tak naprawdę, a wielu z Żydów jest np. Ateistami...

    Długo trzebaby pisać. Może jeszcze o słowie antysemityzm - Żydzi stanowią ok. 7% z narodów semickich...

    Naprawdę, temat ocean . Dodam, że Żydzi nazywali Polskę Rajem - Polin , tutaj mieli jedyny swój sejm od czasów Sanhedrynu po Kneset.

    Żydzi nikomu nie zawdzięczają tak wiele jak Polakom i Polsce.

    Na koniec przytoczę pewne przysłowie żydowski:

    Powiedz mi jaką ci dobroć wyrządziłem, że mnie tak nienawidzisz...

    • 7 0

  • Żydzi w Gdańsku (4)

    Witam Wszystkich

    Prawie 5 lat temu znalazłem z kolegą 8 macew ,gdzie po jednej stronie był napis
    w j.hebrajskim a na drugiej stronie po niemiecku ,pochodziły z 1806r.
    Zrobiłem dokumentacje fotograficzną,i pojechałem do gminy zydowskiej aby poinformować ich o tym fakcie.Prosiłem aby zabrali je w bezpieczne miejsce,do tej pory nie było z ich strony żadnego kontaktu.Szkoda bo pewnie zostały zdewastowane,zostały mi tylko zdjęcia,i pamięć o tym miejscu.

    • 5 0

    • Żydzi tułają się po całym świecie a dlaczego? (1)

      ktoś napisał że uciekali przed krucjatami
      Ale zanim powstały te krucjaty zostało to przepowiedziane i wyjaśniono dla czego ?
      Katolicy nie czytają BIBLI bo wystarczy co ksiądz powie
      dlatego nic się nie dowiedzą-brak inicjatywy
      lepiej zabrać ,ukraść,podkablować,nachlać się i leżeć i na żydów
      taka tożsamość tego narodu i tak w Europie nas postrzegają wszędzie gdzie się odezwie

      • 3 3

      • słuchaj no, janku nie mierz wszystkich ludzi jedną miarką, nie wszystkim katolikom wystarcza co ksiądz powie, średniowiecze minęło bezpowrotnie!
        jak możesz powiedzieć ,że Polacy nie mają inicjatywy?
        Najwięcej kradziono za komuny. A ty wiesz kto kradł, ?Wiesz kto za Stalina i Bieruta najwięcej kablował?.A wiesz kto zwala to na Żydów i w jakim celu? O jakiej tożsamości mówisz ? W każdym narodzie sa ludzie mądrzy i tacy co robia złą krew.
        Więc nie generalizuj i nie płyn na fali propagandy a zacznij sam myśleć.

        • 1 1

    • (1)

      A jaki oni w tym mieli INTERES????

      • 5 0

      • teraz mogą powiedzieć, że Polacy zniszczyli ;P

        widzicie jacy oni są mądrzy, uczyć się ciemniaki!

        • 4 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

pokaz, spacer

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

Do którego z miast Trójmiasta przyjeżdżali w XVI wieku uchodźcy religijni?

 

Najczęściej czytane