Zanim przybył komisarz. Historia z czasów Wolnego Miasta Gdańska

Tomasz Kot

17 lutego 2015 (artykuł sprzed 9 lat)

Opinie (113)

Najnowszy artykuł na ten temat Huzarzy, papugi i wielka bijatyka. Niezwykła historia Domu św. Józefa

Od lewej (postacie oznaczone krzyżykami): Sir Reginald Tower, pełnomocnik Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych, późniejszy Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku oraz generał Richard Haking, głównodowodzący wojskami alianckimi.

15 listopada przypada rocznica powstania Wolnego Miasta Gdańska i co się z tym łączy - ustanowienia polskiego przedstawicielstwa w mieście kulturowo i ludnościowo wówczas niemieckim. Mieście, które przed wiekami wchodziło w skład państwa polskiego i dzięki temu prężnie się rozwijało. Gdy gród nad Motławą stał się częścią Prus, mocno podupadł i stał się wschodnią prowincją niemczyzny, bez większego znaczenia.

Powstanie Wolnego Miasta Gdańska (15 listopada 1920 r.)uruchomiło ciąg zdarzeń, które zapoczątkowały zmiany, których konsekwencje trwają do dziś. Nie byłoby Trójmiasta bez Wolnego Miasta Gdańska, bowiem powstanie Gdyni było odpowiedzią Polski na niemożność wyegzekwowania swoich praw w niemieckim Gdańsku.

Jest wiele powodów, aby przyjrzeć się temu, co działo się w okresie międzywojennym w Gdańsku i po polskiej stronie, a więc na terenie, który nazywamy dziś Trójmiastem. Dzięki temu może lepiej uda nam się poznać miejsce, w którym żyjemy i lepiej zrozumieć historię naszych rodzin.

***

10 stycznia 1920 r. w życie weszły postanowienia traktatu wersalskiego kończącego I wojnę światową. W tym dniu Gdańsk przestał należeć do Rzeszy Niemieckiej, a kontrola nad tym obszarem przechodziła na mocarstwa zachodnie. W niedzielę 8 lutego 1920 r. do miasta przybył Komisarz Generalny Rzeczpospolitej Polskiej Maciej Biesiadecki (1864-1935). 11 lutego stanowisko Wysokiego Komisarza Ligi Narodów w mieście nad Motławą objął sir Reginald Tower (1860-1939). 15 listopada 1920 r. formalnie powstało Wolne Miasto Gdańsk.

Pierwsza strona tej części Traktatu Wersalskiego, która dotyczy Wolnego Miasta Gdańska. Ten konkretny fragment opisuje przebieg granicy Wolnego Miasta z Polską.

Komisarz Generalny był przedstawicielem polskiego rządu w Gdańsku, reprezentującym polskie interesy i wykonującym uprawnienia Polski wobec Wolnego Miasta wynikające z Traktatu Wersalskiego i umów polsko-gdańskich. Stanowisko Komisarza Generalnego dla reprezentanta polskich interesów w Gdańsku stanowiło nawiązanie do czasów I Rzeczypospolitej, kiedy to król Stanisław August Poniatowski utrzymywał swojego rezydenta nad Motławą. Zanim jednak w mieście pojawił się komisarz, polskie interesy w Gdańsku reprezentowała półoficjalnie Delegacja Rządu Polskiego. Delegacja rezydowała w hotelu "Danziger Hof" przy Dominikswall 6 (obecnie ul. Wały Jagiellońskie). Dziś w tym miejscu stoi budynek "Lotu".

Polish deputation

Po I wojnie światowej, w odrodzonym państwie polskim, które wciąż toczyło na różnych frontach walki o swoje granice, brakowało niemal wszystkiego. Rząd polski zwrócił się do Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch o dostarczanie żywności, której w kraju dramatycznie brakowało. Państwa te zgodziły się na przyznanie Polsce pomocy żywnościowej. Amerykanie udzielili kredytu na zakup żywności, przeważnie mąki i produktów tłuszczowych.

Transport produktów przechodził przez Gdańsk, wówczas jedyny port dostępny dla państwa polskiego, w ograniczonym zresztą zakresie. Niemcy zobowiązane były zapewnić transport do Polski jedynie towarów mających charakter "ratunkowy". Na dostawy zakupionej żywności rząd polski podpisał umowę z Amerykańską Administracją Pomocy (ARA), która powstała 24 lutego 1919 r.

Prawidłowe wykonanie umowy nadzorować mogły tylko te państwa, z którymi Rzesza Niemiecka podpisała zawieszenie broni. Rzeczpospolita nie mogła założyć w Gdańsku własnej ekspozytury. Placówka taka mogła natomiast powstać w ramach struktur ARA.

11 stycznia 1919 r. utworzona została Generalna Delegatura Ministerstwa Aprowizacji. Na jej czele stanął Mieczysław Jałowiecki (1876-1962), ziemianin i dyplomata. Członkowie delegacji przed przybyciem do Gdańska musieli podpisać zobowiązanie, że nie będą działać w sferze polityki.

Zanim w Gdańsku pojawił się komisarz, polskie interesy w mieście reprezentowała półoficjalnie Delegacja Rządu Polskiego. Delegacja rezydowała w hotelu "Danziger Hof" przy Dominikswall 6 (obecnie ul. Wały Jagiellońskie).

Od samego początku delegacja była jednak "zakonspirowaną" reprezentacją Polski. 28 stycznia, jeszcze przed wyjazdem, premier Ignacy Paderewski (1860-1941) przyznał Jałowieckiemu szersze kompetencje, mianując go Delegatem Rządu Polskiego w Gdańsku. "Konspiracja" była na tyle daleko posunięta, że w początkowym okresie członkowie delegacji w kontaktach oficjalnych posługiwali się jedynie językiem angielskim, także między sobą.

Polacy w towarzystwie Amerykanów pojawili się w grodzie nad Motławą 30 stycznia 1919 r., a następnego dnia rozpoczęli działalność. Polskie przedstawicielstwo zatrudniało po paru tygodniach 150 pracowników. Delegacja szybko stała się nieoficjalnym przedstawicielstwem rządu polskiego, co po pewnym czasie, choć niechętnie, zaakceptowali gdańscy Niemcy.

Polskie piekło

Delegacja polska pracowała w bardzo trudnych warunkach. Przede wszystkim Polska miała zbyt mały potencjał gospodarczy, by móc dyktować warunki w regionie. Delegacja de facto nie była oficjalnym przedstawicielstwem państwa, które zresztą Niemcy nazywali "państwem sezonowym", oczekując jego rychłego upadku.

Czas, w którym działali Polacy przypadł na okres wojny polsko-bolszewickiej. Niemieckie władze Gdańska nie chciały współpracować z Polakami i konsekwentnie utrudniały działalność delegacji.

Do tego dochodziły konflikty z miejscową Polonią, której przedstawiciele narzekali na panujący w szeregach delegacji nepotyzm, robienie interesów kosztem gdańskich Polaków, a także ignorowanie ich postulatów.

Relacji nie poprawiła wizyta delegacji Polonii gdańskiej w Warszawie. Atmosfera i organizacja pracy w urzędach centralnych zrobiła bardzo złe wrażenie na wychowanych w duchu porządku i punktualności gdańskich Polakach. W dodatku status materialny gdańszczan był znacznie wyższy niż obywateli odradzającego się państwa polskiego (szczególnie na terenach byłego zaboru rosyjskiego), a mieszkańcy miasta nad Motławą posiadali wiele świadczeń socjalnych, których rząd w Warszawie nie był im w stanie zapewnić.

Większość członków polskiej placówki oskarżana była o realizację prywatnych interesów. Wśród wyższych urzędników panowały mocno zażyłe stosunki. Prawie wszyscy wyżsi urzędnicy pochodzili z Litwy. Byli ze sobą spokrewnieni lub pozostawali od dawna w przyjaźni. Przykładem może być spółka "Polbal" powołana do wyładunku i wysyłania transportów żywności do Polski. Prezesami spółki byli Jan Raue i Witold Jasiński, urzędnicy delegacji. W imieniu "Polbalu" Raue podpisał umowę z Jałowieckim jako Generalnym Delegatem oraz szefem jego biura Jasińskim na wykonanie prac przeładunkowych. Współudziałowcami firmy byli ponadto szwagier Jana Rauego i siostra Jałowieckiego. Polscy robotnicy z Gdańska wysuwali zarzuty, że "Polbal" nie zatrudnia Polaków. Nic dziwnego, że spółka była faworyzowana przez władze polskie w Gdańsku.

Granice i wewnętrzny podział Wolnego Miasta Gdańska 1920-39.

Piekło niemieckie

Od końca roku 1918, gdy tylko Niemcy zorientowali się, że nie uda im się zatrzymać Gdańska w granicach Rzeszy, zaczęli wywozić mienie rządowe i wszystko, co przedstawiało większą wartość. Poza Gdańsk wywieziono większość lokomotyw z gdańskich lokomotywowni, zwłaszcza nowych.

Na wagonach usuwano oznaczenia macierzystej stacji "Danzig, zamieniając ją na "Hannower", Stettin", "Magdeburg" i wysyłano do Niemiec. Stacjonujące w porcie gdańskim stare okręty wojenne (w tym kilka pancerników) sprzedano holenderskiej firmie "A. Wijeshenk" z Rotterdamu.

Budowany w stoczni Schichaua nowy, niedokończony jeszcze pancernik przetransportowano do stoczni szczecińskiej. Na początku lipca zamierzano wywieźć z portu pływające dźwigi. Działanie to zostało jednak udaremnione, ponieważ tym razem delegacja polska zdążyła zareagować, powiadamiając stacjonujące w gdańskim porcie amerykańskie kontrtorpedowce.

Sytuacja gospodarcza na terenie Gdańska była zła. Wynikało to po części z wcześniejszej polityki Rzeszy. Jałowiecki w swoich wspomnieniach twierdzi, że " Port gdański należał do upośledzonych portów bałtyckich. Rząd Niemiec z niewiadomych względów trzymał Gdańsk w cieniu. Kosztem Gdańska rozrosły się inne porty bałtyckie, przede wszystkim Szczecin. Nawet Memel (Kłajpeda) był pod względem urządzeń portowych lepiej wyposażony od Gdańska".

Pogłębiała się bieda i bezrobocie. Szalała inflacja. Na mocy traktatu wersalskiego w Gdańsku miano zaprzestać produkcji broni, co pociągnęło za sobą likwidację funkcjonujących w mieście warsztatów artyleryjskich i fabryki karabinów.

Latem 1919 r. bezrobocie w Gdańsku osiągnęło poziom 10 tysięcy pozbawionych pracy (na 213 tysięcy zamieszkałych w Sopocie i Gdańsku). Część robotników wyjeżdżała do Niemiec w poszukiwaniu zatrudnienia. Robotnicy niemieccy pracujący przy przeładunkach jawnie okradali niemal każdy transport polski.

Gdańska niemiecka policja miejska (Bürgerwehr) nie reagowała. Policjanci zresztą niejednokrotnie brali udział w procederze.

Często władze niemieckie nie dotrzymywały umów, nie dostarczając np. na czas pociągów i barek do transportu towarów. Powodowało to, że w porcie na rozładunek czekało czasami nawet kilkanaście statków, co powodowało zwiększenie kosztów ponoszonych przez stronę polską.

Ani Polacy, ani Amerykanie nie mogli bezpośrednio interweniować, ponieważ nie mieli prawa utrzymywania na terenie portu gdańskiego własnej policji. Mimo umów ze stroną niemiecką każdy pociąg z towarem musiał być konwojowany przez polskich strażników. Rzadko zdarzało się, aby podczas przejazdu przez ówczesne terytorium niemieckie obywało się bez strzelaniny.

W przypadku gdy zaniedbywano środki bezpieczeństwa zdarzało się, że wagony kradziono w całości z towarem i sprzedawano w Niemczech. W ten sposób latem 1919 r. już w Nowym Porcie zrabowano cztery wagony smalcu, które sprzedano potem w Berlinie. Niemieckie władze nie tylko tolerowały ten proceder, ale zdarzyło się w październiku 1919 r., że same zakupiły od złodziei wagon mąki z polskiego transportu.

Do tego dochodziły konflikty delegacji z polskim rządem i instytucjami. Rozgoryczony Jałowiecki skarżył się Ministerstwu Kolei, że na każdym kroku spotyka się "z kłamstwem i brakiem poczucia obowiązku ze strony polskich władz kolejowych". Mimo tego chaosu delegacji udało się wypełniać swoje podstawowe działania. W każdym miesiącu działania planu, do naszego kraju docierały produkty o wartości 8,5 miliona dolarów, co zaspokajało połowę zapotrzebowania Polski na żywność.

W miarę upływu czasu coraz pilniejsze stawało się jak najszybsze mianowanie oficjalnego przedstawiciela RP w Gdańsku, który posiadałby podstawy prawne do reprezentowania Polski, a co za tym idzie - podpisania porozumień polsko-gdańskich i normalizacji sytuacji. Mianowanie Macieja Biesiadeckiego Komisarzem Generalnym kończyło niezwykle trudny pierwszy okres działania przedstawicieli Polski nad Motławą. Zaczynało następny, który okazał się nie mniej ciężki.

Korzystałem z: Mieczysław Jałowiecki "Na skraju imperium". Stanisław Mikos "Działalność Komisariatu Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-39".

Tomasz Kott.kot@trojmiasto.pl

Opinie (113) 4 zablokowane

Sortowanie
- Od najnowszych
- Od najstarszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-15 16:20

nie zdawałem sobie sprawy

ze Pis zadzil w gdansku juz po po I wojnie swiatowej

6 lat
- 3 6
Twoja opinia

Zmień treść

ze Pis zadzil w gdansku juz po po I wojnie swiatowej
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-15 14:43

Zawsze to była wredna hołota! Kradli, kłamali i zawsze chcieli rządzić, ale mamy położenie jakie mamy (1)

możemy między sobą, my maluczcy, wypominać, ale obecny rząd nie powinien iść na udry z sąsiadami! Owszem jest to rodzaj niesprawiedliwości, ogromnej niesprawiedliwości co zrobili, ale rząd nie powinien żądać na chwilę obecną reparacji. Jeżeli uda się innemu krajowi pierwszemu (Grecja) to wtedy jak najbardziej, za ciosem, a teraz musimy żyć między wrogami, bo Rosja nic się nie zmieni, zawsze tam będzie ciemnota, ale niestety, z niemcami trzeba współpracować. Nie poddawać się, ale współpracować. Nie dać narzucić swojego zdania, mieć swoje, ale z rozwagą. A teraz jedni klepią głupoty, rozdawnictwem nas rujnują, a drudzy szukają pretekstu jak tylko dojść do koryta.

W końcu niech znajdą się porządni ludzie, którzy zrobią coś dla wszystkich, a nie tylko dla siebie!

Pan X
6 lat
- 8 13
Twoja opinia

Zmień treść

możemy między sobą, my maluczcy, wypominać, ale obecny rząd nie powinien iść na udry z sąsiadami! Owszem jest to rodzaj niesprawiedliwości, ogromnej niesprawiedliwości co zrobili, ale rząd nie powinien żądać na chwilę obecną reparacji. Jeżeli uda się innemu krajowi pierwszemu (Grecja) to wtedy jak najbardziej, za ciosem, a teraz musimy żyć między wrogami, bo Rosja nic się nie zmieni, zawsze tam będzie ciemnota, ale niestety, z niemcami trzeba współpracować. Nie poddawać się, ale współpracować. Nie dać narzucić swojego zdania, mieć swoje, ale z rozwagą. A teraz jedni klepią głupoty, rozdawnictwem nas rujnują, a drudzy szukają pretekstu jak tylko dojść do koryta. W końcu niech znajdą się porządni ludzie, którzy zrobią coś dla wszystkich, a nie tylko dla siebie!
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-11-15 15:52
  
  Idź pocałuj makrelę w d*pę to bedziesz miał dobre stosunki z sąsiadami
  
  Co za dno myślowe
  
  6 lat
  - 1 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Co za dno myślowe
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-15 15:32

Pantone

Nie widzę powodu, żeby na każdym kroku posługiwać się flagą ówczesnego Wolnego Miasta.

6 lat
- 7 8
Twoja opinia

Zmień treść

Nie widzę powodu, żeby na każdym kroku posługiwać się flagą ówczesnego Wolnego Miasta.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-15 15:12

Śledzie zawdzięczają nieskończoną wdzięczność za budową Portu i co za tym idzie całej Gdyni.

LG
6 lat
- 3 4
Twoja opinia

Zmień treść

Śledzie zawdzięczają nieskończoną wdzięczność za budową Portu i co za tym idzie całej Gdyni.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-15 14:38

Mam wrażenie, że to co jest napisane w tym artykule to jakaś "propolska" propaganda....

6 lat
- 6 9
Twoja opinia

Zmień treść

Mam wrażenie, że to co jest napisane w tym artykule to jakaś "propolska" propaganda....
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-02-17 16:40

pranie mozgu (7)

Co za bzdura! Gdansk podupadl po wlaczeniu do Prus? A rozkwital wieki wczesniej? Co to za propaganda? Gdansk byl niemiecki i wlasnie to bylo sila napedowa miasta i regionu. To wlasnie polski pomysl o rozbudowie sasiadujacej osady rybackiej do miasteczka portowego przyczynil sie do izolacji i stlumienia rozwoju gospodarczego Gdanska. Pozniej znalazl sie pod polska okupacja i bryndza trwala nadal. Czy to sie komus podoba czy nie, Gdansk w swej ponadtysiacletniej historii byl glownie niemiecki, a polski tylko jakies 300 lat.

FSD
9 lat
- 31 62
Twoja opinia

Zmień treść

Co za bzdura! Gdansk podupadl po wlaczeniu do Prus? A rozkwital wieki wczesniej? Co to za propaganda? Gdansk byl niemiecki i wlasnie to bylo sila napedowa miasta i regionu. To wlasnie polski pomysl o rozbudowie sasiadujacej osady rybackiej do miasteczka portowego przyczynil sie do izolacji i stlumienia rozwoju gospodarczego Gdanska. Pozniej znalazl sie pod polska okupacja i bryndza trwala nadal. Czy to sie komus podoba czy nie, Gdansk w swej ponadtysiacletniej historii byl glownie niemiecki, a polski tylko jakies 300 lat.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-11-15 14:34
  
  Własciewie to na odwrot 700 lat Polski a 300 niemiecki kolezko
  
  6 lat
  - 7 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Własciewie to na odwrot 700 lat Polski a 300 niemiecki kolezko
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2015-02-17 21:01
  
  (2)
  
  Trudni polemizować z kimś kto ma zamiast szarych komórek co najwyżej szare bąbelki. Usadowienie miejsca dla portu u ujścia rzeki Wisły, dużej spławnej rzeki gwarantowało świetnie rozwijający się handel. Skoro zatem Wisłą spławiano towary z miejsc jej dorzecza a te były ziemiami polskimi, to nawet gdyby Gdańsk miał 2 tysiące lat i władali nim Wikingowie, Goci, Szkoci, Chińczycy a nawet Eskimosi to i tak wpływ Polski byłby OGROMNY bo bez handlu z Polską, to miasto nie miałoby racji bytu. Wiem że to trudne ale należałoby choć zerknąc do chociażby Historii Gdańska stworzonej przez Reinholda Curicke. Co by nie rzec o jego języku, wychowaniu, formułowaniu myśli, wykształceniu itd, to był obywatelem Rzeczpospolitej i nie dość że się tego nie wstydził, to wręcz był z tego powodu dumny. Tak jak w Warszawie w owym czasie do dobrego tonu należała znajomość języka francuskiego, tak w Gdańsku znajomość języka polskiego była synonimem doskonałej pozycji społecznej.
  Ale skąd ty WYKSZTAŁCONY w III RP możesz o tym wiedzieć!?
  Skąd możesz też wiedzieć że w chwili 2 rozbioru Polski, kiedy Gdańsk wszedł w władanie pruskie (w 1772 r samo miasto było z rozbioru wyłączone) w mieście tym tak skrajnie niemieckim jak mawiasz wybuchło powstanie przeciwko, no właśnie komu ano niemieckim Prusom. Jak wytłumaczysz że rodzina Schopenhauerów wraz z młodym Arturem opuszcza to miasto, nie chcąc być poddanymi niemieckimi. Coś im się w głowach popier...ło? czy też wcale nie uważali się za Niemców ale za poddanych Rzp-ltej której juz nie było i nie czuli się bezpiecznie pod panowaniem najbardziej aroganckiej i butnej populacji niemieckojęzycznej jaka byli Prusacy.
  Zanim walniesz jakąś głupotę wpierw sprawdź jaki poziom reprezentujesz, bo jak sam widzisz, tępactwem nie dorównujesz nawet poziomem przedszkolaka, bo ten może o czymś nie wiedzieć z przyczyn naturalnych.
  
  9 lat
  - 24 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Trudni polemizować z kimś kto ma zamiast szarych komórek co najwyżej szare bąbelki. Usadowienie miejsca dla portu u ujścia rzeki Wisły, dużej spławnej rzeki gwarantowało świetnie rozwijający się handel. Skoro zatem Wisłą spławiano towary z miejsc jej dorzecza a te były ziemiami polskimi, to nawet gdyby Gdańsk miał 2 tysiące lat i władali nim Wikingowie, Goci, Szkoci, Chińczycy a nawet Eskimosi to i tak wpływ Polski byłby OGROMNY bo bez handlu z Polską, to miasto nie miałoby racji bytu. Wiem że to trudne ale należałoby choć zerknąc do chociażby Historii Gdańska stworzonej przez Reinholda Curicke. Co by nie rzec o jego języku, wychowaniu, formułowaniu myśli, wykształceniu itd, to był obywatelem Rzeczpospolitej i nie dość że się tego nie wstydził, to wręcz był z tego powodu dumny. Tak jak w Warszawie w owym czasie do dobrego tonu należała znajomość języka francuskiego, tak w Gdańsku znajomość języka polskiego była synonimem doskonałej pozycji społecznej. Ale skąd ty WYKSZTAŁCONY w III RP możesz o tym wiedzieć!? Skąd możesz też wiedzieć że w chwili 2 rozbioru Polski, kiedy Gdańsk wszedł w władanie pruskie (w 1772 r samo miasto było z rozbioru wyłączone) w mieście tym tak skrajnie niemieckim jak mawiasz wybuchło powstanie przeciwko, no właśnie komu ano niemieckim Prusom. Jak wytłumaczysz że rodzina Schopenhauerów wraz z młodym Arturem opuszcza to miasto, nie chcąc być poddanymi niemieckimi. Coś im się w głowach popier...ło? czy też wcale nie uważali się za Niemców ale za poddanych Rzp-ltej której juz nie było i nie czuli się bezpiecznie pod panowaniem najbardziej aroganckiej i butnej populacji niemieckojęzycznej jaka byli Prusacy. Zanim walniesz jakąś głupotę wpierw sprawdź jaki poziom reprezentujesz, bo jak sam widzisz, tępactwem nie dorównujesz nawet poziomem przedszkolaka, bo ten może o czymś nie wiedzieć z przyczyn naturalnych.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2015-02-17 23:03
    
    dno i pare metrow mulu (1)
    
    Faktycznie na takim poziomie nie bedziemy rozmawiac,
    Ze tez zawsze zamiast wdania sie w jakas polemike latwiej jest obrzucic kogos blotem i naublizac. To takie polskie...
    Mimo wszystko pozdrawiam.
    
    FSD
    9 lat
    
    7 17
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Faktycznie na takim poziomie nie bedziemy rozmawiac, Ze tez zawsze zamiast wdania sie w jakas polemike latwiej jest obrzucic kogos blotem i naublizac. To takie polskie... Mimo wszystko pozdrawiam.
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2015-02-18 07:23
      
      Dziecko zabrało kredki i sobie poszło.
      
      9 lat
      
      10 6
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Dziecko zabrało kredki i sobie poszło.
      Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2015-02-17 21:14
  
  Mimo rozbudowy Gdyni, to i tak większość polskiego węgla czy drewna szla przez port w Gdańsku. Także obroty tonażowe w Gdańsku były mimo wszystko większe niż w Gdyni i kilka razy większe w końcu lat 30-tych, niż na początku lat 20-tych kiedy portu gdyńskiego jeszcze nie było. Skoro zatem nie wiesz jak było, to nie zmyślaj.
  
  9 lat
  - 7 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Mimo rozbudowy Gdyni, to i tak większość polskiego węgla czy drewna szla przez port w Gdańsku. Także obroty tonażowe w Gdańsku były mimo wszystko większe niż w Gdyni i kilka razy większe w końcu lat 30-tych, niż na początku lat 20-tych kiedy portu gdyńskiego jeszcze nie było. Skoro zatem nie wiesz jak było, to nie zmyślaj.
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2015-02-17 19:25
  
  Gdańsk zawsze był, jest i będzie polski! Czy się to komuś podoba, czy nie:))
  
  I basta!
  
  GGGdddańsk
  9 lat
  - 14 21
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  I basta!
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2015-02-17 17:27
  
  ja
  
  Co za brednie . . .
  
  9 lat
  - 19 12
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Co za brednie . . .
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-02-22 15:26

Zanim przybyl Komisarz.Historia WMG i co dalej

Czytalem opracowanie tego okresu przez Pana Jalowieckiego i odnosilem wrazenie,
ze jest trudnym czlowiekim w obyciu i nieufnym,ale podsumowojac bardzo dobrze
wykonal zadanie.Nadmieniam, ze PKP zarzadzala Polska ale wagony do calego zadania byly niemieckie /wydzierzawione na 40 dni/ ten termin nigdy nie byl dotrzymany.Zatrudnial faktycznie tylko swoich /rodzina i przyjaciele/ i tak zostalo do dzisiaj.Co do histori WMG bylo zawsze wolnye z wplywami francuskimi,niemieckimi,polskimi dzisaj po1995r takze powino byc wolne.
Administracja warszawki jest nam zbedna.

Rybak
9 lat
- 21 10
Twoja opinia

Zmień treść

Czytalem opracowanie tego okresu przez Pana Jalowieckiego i odnosilem wrazenie, ze jest trudnym czlowiekim w obyciu i nieufnym,ale podsumowojac bardzo dobrze wykonal zadanie.Nadmieniam, ze PKP zarzadzala Polska ale wagony do calego zadania byly niemieckie /wydzierzawione na 40 dni/ ten termin nigdy nie byl dotrzymany.Zatrudnial faktycznie tylko swoich /rodzina i przyjaciele/ i tak zostalo do dzisiaj.Co do histori WMG bylo zawsze wolnye z wplywami francuskimi,niemieckimi,polskimi dzisaj po1995r takze powino byc wolne. Administracja warszawki jest nam zbedna.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-02-18 05:43

pit (1)

Ciekawy artykół na pomoze dzisiejsze trzeba spojzec z szerszego dystansu historycznego
Od związku pruskiego i przyłaczenia gd do polski za jagielonczyka gdzie w przeciagu 100 lat stalo sie 3 najbogatszym miastem na swiecie
Pozniej potop szwedzki narodzenie sie krolestwa prus i rozbiór polski
W gdansku zawsze bylo malo polakow biorac pod uwage ze w tamtych czasach90% spoleczenstwa mieszkala na wsi do gdanska tylko szlachta przyjezdzala handlowac swoje zborze albo produkty rolne
W miastach bylo brudno smierdzaco i glosno a polski szlachcic a taki byl co 3 mieszkaniec kraju mieszkal se na swoich wlosciach mial szabelke kompal sie raz w tyg i jak nie mial co robic to spotykal sie z rownym sobie wolali do siebie dziendobry panu i pili ile mogli

9 lat
- 10 10
Twoja opinia

Zmień treść

Ciekawy artykół na pomoze dzisiejsze trzeba spojzec z szerszego dystansu historycznego Od związku pruskiego i przyłaczenia gd do polski za jagielonczyka gdzie w przeciagu 100 lat stalo sie 3 najbogatszym miastem na swiecie Pozniej potop szwedzki narodzenie sie krolestwa prus i rozbiór polski W gdansku zawsze bylo malo polakow biorac pod uwage ze w tamtych czasach90% spoleczenstwa mieszkala na wsi do gdanska tylko szlachta przyjezdzala handlowac swoje zborze albo produkty rolne W miastach bylo brudno smierdzaco i glosno a polski szlachcic a taki byl co 3 mieszkaniec kraju mieszkal se na swoich wlosciach mial szabelke kompal sie raz w tyg i jak nie mial co robic to spotykal sie z rownym sobie wolali do siebie dziendobry panu i pili ile mogli
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2015-02-18 11:28
  
  ale o co chodzi ?
  
  9 lat
  - 5 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  ale o co chodzi ?
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-02-17 21:42

Kurcze nie ma na fotce szmat reklamowych na przychodni kolejowej

9 lat
- 12 0
Twoja opinia

Zmień treść

Kurcze nie ma na fotce szmat reklamowych na przychodni kolejowej
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-02-17 19:01

Rzetelny artykuł....no i w Gdańsku nie ma ukrytej opcji niemieckiej....cytując klasyka - buraczka!

9 lat
- 11 7
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii