Spacerem po miejskich wałach i okolicach w XVIII wieku. Część I

Michał Ślubowski

30 stycznia 2022 (artykuł sprzed 2 lat)

Opinie (29)

Najnowszy artykuł na ten temat Kronika oblężenia Gdańska w 1734 r. Część 3

Brabank na grafice z XVIII wieku. To tutaj znajdował się ogród botaniczny Breyne'a.

Kontynuujemy naszą wycieczkę do XVIII wieku z naszym przewodnikiem, Johannem Bernoullim. Ten niezwykle błyskotliwy uczony pozostawił po sobie dzienniki opisujące swoje liczne podróże. Wśród nich znajduje się niezwykle barwna i obszerna relacja z Gdańska, która posłuży nam za punkt wyjścia. Dzisiaj pójdziemy na spacer po gdańskich wałach i ich najbliższych okolicach.

Czy oglądałeś historyczne zdjęcia Gdańska?

tak, oglądałem ich całe mnóstwo tak, ale nie widziałem ich zbyt wielu nie, bo mieszkam w Gdańsku od niedawna nie, bo nie interesuje mnie to

Johann Bernoulli, który został nominowany przez króla Prus Fryderyka Wielkiego na członka Akademii w Berlinie i profesora matematyki na tamtejszym uniwersytecie, wybrał się w 1777 r. do Petersburga. Tam, w stolicy rosyjskiego imperium, wykładowcą i członkiem Cesarskiej Akademii Nauk był jego stryj, Daniel Bernoulli.

Podczas podróży z Berlina, przez Szczecin, do Petersburga matematyk przejeżdżał również przez Prusy Królewskie. Szczególne wrażenie zrobił na nim Gdańsk: jego mieszkańcy, zabytki, biblioteki czy prywatne kolekcje.

Czytaj również: Historia gdańskich bastionów

Swoje wrażenia opisał w kilku tomach jako "Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Pohlen, in den Jahren 1777 und 1778" (pol. Podróżowanie przez Brandenburgię, Pomorze, Prusy, Kurlandię, Rosję i Polskę, w latach 1777 i 1778).

Podczas swoich kolejnych podróży Bernoulli zwiedził dużo większą część Rzeczpospolitej, jednak my skupimy się na roku 1777. W dzisiejszym artykule będziemy towarzyszyć Bernoulliemu w spacerze po miejskich wałach i ich najbliższej okolicy.

Fragment tzw. planu Gersdorffa z 1822 r. W białym okręgu zaznaczono pałac Mniszchów, w czerwonym tzw. "rosyjski pałac". Biała strzałka wskazuje Angielską Groblę.

W okolicach Długich Ogrodów

Bernoulli miał to szczęście, że miasto poznawał również dzięki pomocy samych gdańszczan. Zajrzyjmy do relacji matematyka:

- 10 lipca. Piękny poranek skłonił mnie do zaakceptowania zaproszenia pana Schefflera, który zaoferował się oprowadzić mnie po miejskich wałach. Nie mogłem sobie wymarzyć lepszego towarzysza, bowiem pan Scheffler jest dobrze zaznajomiony z tymi doskonałymi fortyfikacjami, jak również z samym miastem. Jego ród wydał na świat wielu utalentowanych inżynierów, do których można zaliczyć jego szacownego ojca, który jest kapitanem gdańskiego garnizonu; wydaje się więc, że ten przebłysk geniuszu jest w tym wypadku dziedziczny.
Pana Schefflera już znamy z poprzednich artykułów. Chodzi o doktora Johanna Petera Ernsta Schefflera, który oprócz medycyny zajmował się również historią naturalną. Był zapalonym mineralogiem, znanym gdańskim kolekcjonerem naturaliów i człowiekiem związanym z Komisją Kruszcową, czyli pierwszą w Polsce państwową służbą geologiczno-górniczą.

Natomiast jeżeli chodzi o wspomnianego ojca, skonsultowałem się z Krzysztofem Kucharskim, popularyzatorem nauki i ekspertem od gdańskiej wojskowości XVIII wieku. W źródłach znajdujemy Johanna Gottfrieda von Schefflera, dowódcę 7 kompanii gdańskiego regimentu garnizonowego. Ruszajmy zatem w drogę!

- Taki spacer, który zabiera więcej niż dwie godziny i wymaga krótkiej przeprawy łódką przez Motławę, jest niezwykle przyjemny, jeżeli ktoś lubi wspaniałe i zróżnicowane krajobrazy; zobaczyć można wiele pięknych ogrodów wokół miasta, wśród których wymienić trzeba ten należący do hrabiego Mniszcha i pałac konsula Imperium Rosyjskiego, gdzie budynki jednocześnie są niezwykłe z powodu swojej urody, jak i współczesnej konstrukcji - relacjonował Szwajcar.
Panowie zawędrowali w rejon Długich Ogrodów, które w tamtym czasie rzeczywiście wciąż były "zielonymi płucami miasta". Wśród obiektów znajdujących się w tym rejonie Bernoulli wspomina o dwóch, które niestety nie przetrwały do dnia dzisiejszego. Pierwszym z nich jest pałac, którego właścicielem był marszałek Jerzy August Mniszech, jeden z najbogatszych ludzi ówczesnej Polski i wpływowego polityka z otoczenia króla Augusta III Sasa.

Konsulat ZSRR przy Długich Ogrodach na planie z 1933 r.

Pałac został ukończony w połowie XVIII wieku na miejscu kilku wykupionych parcel. Gmach miał kształt podkowy. Przy nim powstały budynki gospodarcze oraz, przede wszystkim, przepiękne założenie ogrodowe. Chociaż sam Mniszech w swojej gdańskiej rezydencji przebywał tylko raz, w rękach rodziny posesja znajdowała się niemal do końca stulecia.

Później pałac zmieniał właścicieli, ale w XIX wieku jego przeznaczenie splotło się głównie z wojskiem: urządzono tutaj siedzibę komendanta pruskiego garnizonu. Niestety, budynek został rozebrany z 1905 r. Przetrwał jeden, niewielki relikt dawnego założenia. To fragment muru na rogu ulic Długie Ogrody oraz Krowoderskiej. Ogród znajdował się w rejonie dzisiejszego Parku św. Barbary.

Drugim obiektem był pałac rosyjskich rezydentów w Gdańsku, który znajdował się pod dawnym numerem 74. Dzisiaj jest to rejon pomiędzy ulicami Seredyńskiego oraz Długa Grobla. Obce państwa często utrzymywały swoich dyplomatów w Gdańsku, aby dbali oni o interesy swoich monarchów i informowały władze o najświeższych nowinach z Rzeczpospolitej.

Fragment zdjęcia lotniczego z 1929 r., kółkiem oznaczona placówka konsulatu.

Gdańsk, który do drugiej połowy XVIII wieku wciąż był największym miastem Rzeczpospolitej - większym nawet niż Warszawa! - nadawał się do tego znakomicie. Gmach, który służył rosyjskim dyplomatom aż do... 1941 r., uległ zniszczeniu pod koniec II wojny światowej.

Szybki wypad na Angielską Groblę i rzut oka na ogrody

Będąc w okolicy, panowie zboczyli ze swojej trasy po wałach, aby zajść na Angielską Groblę.

- Niezwykły w inny sposób jest nieco zabawny gmach pewnego polskiego szlachcica, który wraz z ogrodem znajduje się przy tak zwanej Angielskiej Grobli (uroczej alei, dla której nieco zboczyliśmy z naszej trasy) - pisał Bernoulli.
Grobla Angielska już w średniowieczu była rejonem, w której osiedlali się angielscy kupcy. Kiedy usypano wał przecipowodziowy, ulicę wzdłuż niego nazwano Angielską Groblą. Kiedy przebywał tutaj Bernoulli, w rejonie między ulicami Długa Grobla a Dziewanowskiego znajdowały się łąki, wyżej zaś plac, na którym browarnicy przechowywali drewno.

Ogród botaniczny Kleina, uwieczniony w rysunku przez jego córkę, Dorotę Juliannę.

Wzdłuż Angielskiej Grobli rosły drzewa, a obok przepływały relikty starych kanałów, zasypane dopiero stulecie później. Według tzw. planu Gersdorffa, drzewa kończyły się na rogu ulic Angielska Grobla i św. Barbary.

Nieco problemów nastręcza identyfikacja domu, o którym pisał Bernoulli. Jest to najprawdopodobniej barokowy Dom pod Murzynkiem, oficjalnie przynależący do ul. Szafarnia. Zbudował go w 1728 r. kamieniarz Krzysztof Strzycki. Jednak nie był on "polskim szlachcicem". Być może Bernoulliego zmyliło nazwisko?

- Minęliśmy również sąsiadujące ze sobą ogrody słynnych naturalistów; Breyne'a i Kleina (...). Rządzący teraz król Prus odwiedził ogród w 1740 r. w drodze do Królewca, i zostały mu ofiarowane ziarna kawy, które zostały tutaj właśnie wyhodowane, co król przyjął z radością. Przez długi czas musiało to być niezwykle komfortowe, że Breyne i Klein mieli swoje filozoficzne samotnie tak blisko siebie - wspominał podróżnik.

Bernoulli, jako prawdziwy miłośnik nauki, zwrócił uwagę na dwa ogrody botaniczne, należące do Johanna Philippa Breyne'a (1680-1764) oraz Jacoba Theodora Kleina (1685-1759).

Johann Philipp - syn Jacoba, również znanego badacza - założył na Brabanku miejsce, gdzie mógł hodować wybrane przez siebie rośliny i jednocześnie realizować się w swojej miłości do przyrodoznawstwa. Działkę w posagu wniosła jego żona Konstancja, z domu Ludewig.

W XVIII wieku nad brzegiem kanału pojawiło się wiele domków z ogrodami. Ten należący do Breyne'a znajdował się mniej więcej w połowie ulicy. Gdańszczaninowi udało się na Brabanku wyhodować wiele egzotycznych roślin, co z pewnością odbiło się w mieście szerokim echem. Na pewno należał do nich banan, cereus amerykański oraz ananas, na którego cześć córka przyrodnika, Anna Renata, napisała nawet wiersz.

Jego fragment przytaczam za Katarzyną Pękacką-Falkowską:

- Niedawno ukazał się mym oczom król owoców, szlachetny ananas; był naprawdę wspaniały i cieszył wzrok, gdy przyniesiono go nam z naszego ogrodu; patrzyłam nań z przyjemnością i myślałam: wyborna roślino, jesteś godna, aby przyglądać się tobie z uwagą i w skupieniu ku chwale twego Stwórcy.
Z kolei Klein założył swoją pracownię i szklarnię w rejonie Długich Ogrodów. Wyhodował w nim owoce krzewu kawowego, a miejsce odwiedził nie tylko Fryderyk II, ale również car Piotr I! Zarówno Breyne, jak i Klein, zostali uhonorowani tak, jak na przyrodników przystało. Nazwisko tego pierwszego dało nazwę rodzajowi roślin Breynia. Z kolei na cześć Kleina, który pierwszy opisał tę roślinę z Wysp Kanaryjskich, nadano jej miano Cacalia Kleinia.

O autorze

Opinie (29) 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najnowszych
- Od najstarszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 15:41

(3)

Chciałabym kiedyś zobaczyć animację rozwoju Gdańska, zmiany urbanistyczne i architektoniczne, jakie przechodził. Jest dużo opracowań na ten temat, map i fotografii, ale zobaczyć to wszystko razem, z możliwością prześledzenia zmian obejmujących całe miasto, ale też konkretne miejsca...

2 lata
- 39 1
Twoja opinia

Zmień treść

Chciałabym kiedyś zobaczyć animację rozwoju Gdańska, zmiany urbanistyczne i architektoniczne, jakie przechodził. Jest dużo opracowań na ten temat, map i fotografii, ale zobaczyć to wszystko razem, z możliwością prześledzenia zmian obejmujących całe miasto, ale też konkretne miejsca...
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-02-02 16:02
  
  Cos takiego miało być w tzw. kunszcie wodnym, ale jak się gdańskie władze za coś biorą to zbyt szybką realizację nie ma co liczyć. Ważniejsze jest wydawać kasę na jakieś śmieszne broszury i gnioty sztuki nowoczesnej.
  
  2 lata
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Cos takiego miało być w tzw. kunszcie wodnym, ale jak się gdańskie władze za coś biorą to zbyt szybką realizację nie ma co liczyć. Ważniejsze jest wydawać kasę na jakieś śmieszne broszury i gnioty sztuki nowoczesnej.
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-01-30 16:24
  
  (1)
  
  Chyba w Katowni na jednym z ekranów jest animacja losów Katowni, jak to była brama, zrobili tam fosę, potem zasypali tą fosę, potem zrobiono tam więzienie, katownię, potem szpital, a teraz jest tam Muzeum Bursztynu. Ale takiej zbiorczej animacji rozwoju Gdańska to też nie kojarzę.
  
  2 lata
  - 3 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Chyba w Katowni na jednym z ekranów jest animacja losów Katowni, jak to była brama, zrobili tam fosę, potem zasypali tą fosę, potem zrobiono tam więzienie, katownię, potem szpital, a teraz jest tam Muzeum Bursztynu. Ale takiej zbiorczej animacji rozwoju Gdańska to też nie kojarzę.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-01-31 09:12
    
    Muzeum Bursztynu w Katowni już nie ma. Katownia czeka na nową aranżację muzealną...
    
    2 lata
    
    0 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Muzeum Bursztynu w Katowni już nie ma. Katownia czeka na nową aranżację muzealną...
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-31 09:13

Marzenia... (1)

Teraz Długie Ogrody nie mają już nic wspólnego z ogrodami. Byłoby pięknie, gdyby parking zajęła szeroka zadrzewiona aleja :) Może udałoby się kiedy miasto zbuduje planowany parking naziemny...

2 lata
- 0 1
Twoja opinia

Zmień treść

Teraz Długie Ogrody nie mają już nic wspólnego z ogrodami. Byłoby pięknie, gdyby parking zajęła szeroka zadrzewiona aleja :) Może udałoby się kiedy miasto zbuduje planowany parking naziemny...
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-01-31 10:58
  
  a kto pokryje koszty budowy i utrzymania tego parkingu?
  
  jeśli okolica nie będzie objęta Śródmiejską Strefą Płatnego Parkowania nikomu nie będzie się chciało tam parkować i wpływy z opłat nie pokryją poniesionych kosztów. Warto pamiętać, że szczodre oferowanie miejsc do parkowania w pobliżu centrum miasta zwiększa korki na dojazdach do niego. Bez sensu.
  
  2 lata
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  jeśli okolica nie będzie objęta Śródmiejską Strefą Płatnego Parkowania nikomu nie będzie się chciało tam parkować i wpływy z opłat nie pokryją poniesionych kosztów. Warto pamiętać, że szczodre oferowanie miejsc do parkowania w pobliżu centrum miasta zwiększa korki na dojazdach do niego. Bez sensu.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-31 01:59

Fajny artykuł. Chociaż myślałem, że będzie o czym innym. Tytuł mnie zmylił, liczyłem na to, że wzieliscie się za dziennikarstwo śledcze.

2 lata
- 1 1
Twoja opinia

Zmień treść

Fajny artykuł. Chociaż myślałem, że będzie o czym innym. Tytuł mnie zmylił, liczyłem na to, że wzieliscie się za dziennikarstwo śledcze.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 21:38

Mam nadzieję, że doczekam się połączenia drogi dla rowerów biegnącej wzdłuż ulicy Elbląskiej z trasą pieszo rowerową

prowadzącą po koronach lub u podnóża fortyfikacji gdańskich co najmniej do placu przed Urzędem Wojewódzkim lub Bramy Nizinnej. To jest teren rekreacyjny mocno niedoceniany przez odwiedzających te rejony mieszkańców innych dzielnic Gdańska.

2 lata
- 5 3
Twoja opinia

Zmień treść

prowadzącą po koronach lub u podnóża fortyfikacji gdańskich co najmniej do placu przed Urzędem Wojewódzkim lub Bramy Nizinnej. To jest teren rekreacyjny mocno niedoceniany przez odwiedzających te rejony mieszkańców innych dzielnic Gdańska.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 18:59

Wałki Pinokia są ciekawsze

2 lata
- 2 3
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 17:04

Tytuł dwuznaczny xd

A sam artykuł arcyciekawy.

2 lata
- 9 0
Twoja opinia

Zmień treść

A sam artykuł arcyciekawy.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 12:04

(7)

Jakże piękny był ten Gdańsk za dawnych czasów.A tak po wojnie sowiety wszystko zniszczyły, obecnie wiele zabytków popada w ruinę albo buduje się apartamęta w historycznym sercu miasta.Co za czasy.

Dr Svencjusz
2 lata
- 30 14
Twoja opinia

Zmień treść

Jakże piękny był ten Gdańsk za dawnych czasów.A tak po wojnie sowiety wszystko zniszczyły, obecnie wiele zabytków popada w ruinę albo buduje się apartamęta w historycznym sercu miasta.Co za czasy.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-01-30 16:51
  
  Po wojnie
  
  Kto odbudował Gdańsk?
  
  2 lata
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Kto odbudował Gdańsk?
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-01-30 13:03
  
  bardzo piękny, tylko bez wody, bez gazu bez ogrzewania w domu za to z grzybem, pluskwami
  
  biedota mieszkała po 10 osób na 20 metrach kwadratowych z wychodkiem nie wiadomo gdzie
  
  2 lata
  - 3 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  biedota mieszkała po 10 osób na 20 metrach kwadratowych z wychodkiem nie wiadomo gdzie
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-01-30 12:11
  
  Bo kazdy zabytek to terem lukratywny dla dewelopera w Gdańsku jest republika deweloperów!! (4)
  
  2 lata
  - 8 8
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-01-30 12:16
    
    a powinien być republiką kleru (1)
    
    2 lata
    
    5 11
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2022-01-30 12:57
      
      A trolu adamowicz to gdzie jest pochowany?
      
      2 lata
      
      2 6
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-01-30 12:17
    
    O ile nie postawiłeś swojej lepianki sam, to twój dom też zbudował jakiś deweloper. (1)
    
    Nawet bloki gierkowskie były stawiane przez przesiębiorstwa deweloperskie, nawet jeżeli wtedy się tak nie nazywały.
    
    2 lata
    
    9 7
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Nawet bloki gierkowskie były stawiane przez przesiębiorstwa deweloperskie, nawet jeżeli wtedy się tak nie nazywały.
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2022-01-30 12:56
      
      dzbanie jak niemasz pojecia to poc sie głupotą chwalisz przedsiebiorstwa budowlane były panstwowe jak wszystko
      
      Wiec nieporównuj dzbanie to co sie nieda porównac .ale no tak przepraszam najpierw musiał bys miec mózg by co kolwiek rozumieć .Wiec dzbanie bloku za PRlu były budowane dla ludzi nie dla zysku tylko by ludzie mieli gdzie mieszkac i były tak budowane by ludziom mjieskzało sie wokolicy jak najlepiej a ni jak teraz ze postawic jak najwiecej bloków n jak najmniejszej powierzchni terenu bez drogi dojazdowej bez infrastruktury bez gazu i bez niczego wokoło.Ty dzbanie jestes typowym wyborcą bezmózgowym takich własnie najlepiej lubią ci POKowcy z władz miasta Gdańska .
      
      2 lata
      
      4 9
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Wiec nieporównuj dzbanie to co sie nieda porównac .ale no tak przepraszam najpierw musiał bys miec mózg by co kolwiek rozumieć .Wiec dzbanie bloku za PRlu były budowane dla ludzi nie dla zysku tylko by ludzie mieli gdzie mieszkac i były tak budowane by ludziom mjieskzało sie wokolicy jak najlepiej a ni jak teraz ze postawic jak najwiecej bloków n jak najmniejszej powierzchni terenu bez drogi dojazdowej bez infrastruktury bez gazu i bez niczego wokoło.Ty dzbanie jestes typowym wyborcą bezmózgowym takich własnie najlepiej lubią ci POKowcy z władz miasta Gdańska .
      Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 15:04

chyba jedna z ostatnich terenów prawdziwie naturalnych.

2 lata
- 1 0
Twoja opinia

Zmień treść

chyba jedna z ostatnich terenów prawdziwie naturalnych.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 14:45

interesujący artykuł

fajnie poczytac o zabytkach których juz nie ma :(

elka
2 lata
- 7 0
Twoja opinia

Zmień treść

fajnie poczytac o zabytkach których juz nie ma :(
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-01-30 12:33

A obecne władze niszczą bardziej (3)

niż wojna.

2 lata
- 20 17
Twoja opinia

Zmień treść

niż wojna.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-01-30 14:07
  
  Znowu PiSowskie hejtowanie. (1)
  
  2 lata
  - 5 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-01-30 14:38
    
    I tu się zdziwisz ale nie znoszę pislamu.
    
    Jednak to co wyczynia Olka ze swoją kliką to demolka pięknego miasta!
    
    2 lata
    
    5 4
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Jednak to co wyczynia Olka ze swoją kliką to demolka pięknego miasta!
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-01-30 12:51
  
  zgadzam sie władze Gdańska tak mają niszczą i kradna na potege wkoncu to republika deweloperów
  
  2 lata
  - 6 9
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii