Przez morze do wolności. Historie morskich ucieczek z PRL-u

Michał Lipka

21 listopada 2023, godz. 13:00

Opinie (32)

Tylko w latach 1948-49 aż 22 morskie próby ucieczki z Polski zakończyły się powodzeniem. Przez cały okres funkcjonowania PRL było ich znacznie więcej. Te nieudane często miały tragiczny finał.

Jedną z najsłynniejszych, która wyjątkowo zirytowała ówczesne władze, była ucieczka ORP Żuraw. Latem 1951 r. część załogi sterroryzowała dowództwo okrętu i skierowała go do szwedzkiego portu Ystad. Tam 12 członków załogi poprosiło o azyl polityczny.

Ucieczka ORP Żuraw. Porwali okręt, zapłaciły za to całe rodziny

Pozostali, wraz z uwolnionymi już oficerami, zdecydowali się na powrót do Polski. W Gdyni cała załoga została zdjęta z okrętu i w niezwykle szybkim procesie skazana na wieloletnie więzienia. 12 azylantów zaocznie skazano na kary śmierci.

Władze były tak zirytowane tą ucieczką, że postanowiły objąć represjami nie tylko samych marynarzy, ale również i ich najbliższych. 16 osób z rodzin marynarzy zostało aresztowanych. Mimo braku dowodów lub ich znikomej wartości zapadły wyroki od pół roku do 2 lat więzienia.

Morskie ucieczki z ludowej Polski

Kary śmierci dla uciekinierów

Nieudana była próba opanowania okrętu podwodnego "S-56" przez Józefa Przybyłowicza i Henryka Nycka. Oskarżono ich o przynależność do nielegalnego związku i skazano na karę śmierci. Prezydent Bolesław Bierut skorzystał z prawa łaski i zamienił wyrok na długoletnie więzienie.

Dużo gorzej dla pomysłodawców zakończyła się próba uprowadzenia ORP Sęp (B-11). Spisek został wykryty, a jeden z marynarzy - Marian Kowal - został skazany na karę śmierci. Został rozstrzelany 31 marca 1952 r. Pięć lat później zrehabilitowano go i uniewinniono na mocy wyroku NSW 21 maja 1957 r.

Podobny los spotkał Jerzego Sulatyckiego. Służył on na trałowcu ORP Czapla (T-11). Planował zwerbować innych członków załogi, obezwładnić dowództwo okrętu i uciec do Szwecji. Jego plany zostały odkryte, on sam aresztowany, postawiony przed sądem, który skazał go na śmierć. Wyrok został wykonany 11 lipca 1952 r.

Historie opowiadające o ucieczkach z kraju polskich marynarzy opisuje książka Ryszarda Leszczyńskiego pt. Wolność solą znaczona. Morskie drogi do wolności polskich marynarzy 1945-1989. Promujące ją spotkanie odbędzie się w środę, 29 listopada, o godz. 17 w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.

Ucieczki na kutrach, jachtach i kajakach

Przez morze uciekali nie tylko marynarze, ale i cywile. Choć najczęściej do ucieczek wybierano kutry rybackie, zdarzały się również przeprawy na... kajakach! Biorąc pod uwagę odległość do pokonania i to, jak kapryśnym morzem potrafi czasem być Bałtyk, można by uznać to za wyprawy samobójcze. Ale niektóre się udały.

Tak właśnie skończyła się wyprawa dwóch studentów z Gdańska - Jerzego Martuli i Stanisława Rankina - którzy pokonali Bałtyk 5-metrowym kajakiem. Podobnego wyczynu kilka lat później dokonał Jerzy Szymczak.

Udane były również ucieczki jachtami. Udało się to załodze "Architekta", który podczas "rutynowego rejsu szkoleniowego", po 60-godzinnej podróży, dotarł bezpiecznie na Gotlandię. Pomysłodawcą i głównym wykonawcą całego planu był Ludwik Zienkiewicz.

Najczarniejszym dniem dla pograniczników był 21 grudnia 1948 r., kiedy to z łowisk do polskich portów nie wróciły aż trzy kutry. Do udanych ucieczek możemy również zaliczyć wyprawę kutra "Walery", który uciekł do Szwecji w 1951 r.

Dramatycznie natomiast przebiegła próba przedostania się na Zachód lugrotrawlera "Cietrzew". Podczas połowów rybacy uszkodzili sieci. By je wymienić, jednostka przycumowała do statku-bazy "Morska Wola". Gdy większość rybaków znalazła się na pokładzie statku, kuter niespodziewanie odbił od burty i z pełną mocą ruszył w stronę angielskiego wybrzeża. Na jego pokładzie było czterech rybaków. Statek-baza ruszył za nim w pogoń. Kuter został doścignięty, rybacy wrócili do Polski.

Po powrocie do Polski zostali skazani za próbę ucieczki: Piotr Wiśniewski na 8 lat, Albert Ruszenik na 7 lat, a Tomasz Dziwota na 5 lat więzienia. Ostatecznie jednak kary zmniejszono im do 3 i 2 lat pozbawienia wolności.

W kontekście powyższych ucieczek ciekawie przedstawia się postać kapitana żeglugi wielkiej Jana Ćwiklińskiego, który dowodząc transatlantykiem "Batory", poprosił o azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych. Dowodził potem statkiem "Wolna Polska".

Spotkanie w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni - PRZEŁOŻONE

Informujemy, że promocja książki śp. dr. Ryszarda Leszczyńskiego "Wolność solą znaczona. Morskie drogi do wolności polskich marynarzy 1945-1989", która miała odbyć się 29 listopada 2023 r. godz. 17 w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, zostaje przełożona.

O kolejnym terminie promocji poinformujemy natychmiast po jego ustaleniu z Fundacją Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej.

Michał Lipkam.lipka@trojmiasto.pl

Miejsca

Muzeum Marynarki Wojennej Gdynia, Zawiszy Czarnego 1B

Wydarzenia

Promocja książki "Wolność solą znaczona.." 29 listopada 2023 (środa) (1 opinia)

Opinie wybrane

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-11-21 14:57

Wiali z Polski ludzie w czasach duszących oparów stalinizmu. I wiadomej nacji niepolskiej rządzącej UB (2)

W czasach Gomułki, od jesieni 1956 - znacznie mniej. UB zmienił na SB, odchudził, a tłumy 'onych' "odspawał" od b. dobrze płatnych, ważnych posad. Ich progenitura mu do dziś to pamięta...

1 tydzień
- 10 3
Twoja opinia

Zmień treść

W czasach Gomułki, od jesieni 1956 - znacznie mniej. UB zmienił na SB, odchudził, a tłumy 'onych' "odspawał" od b. dobrze płatnych, ważnych posad. Ich progenitura mu do dziś to pamięta...
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2023-11-21 16:31
  
  Bierut tępił także krewnych żołnierzy Bitwy pod Moskwą z 1920 roku,
  
  bezlitośnie rekwirował majątki i przekazywał swoim zasłużonym
  
  1 tydzień
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  bezlitośnie rekwirował majątki i przekazywał swoim zasłużonym
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2023-11-22 23:23
  
  mniej ale ludzie nadal uciekali, za Gomułki się mocno uspokoiło
  
  Gomułka miał trochę dobrych cech ale to nie czyni go bohaterem. Jest przede wszystkim katem wybrzeża. Dopiero potem ascetą i nieugiętym politykiem któremu zależało na Polsce. Jego Polsce, tej komunistycznej. Trzeba mu natomiast oddać że był idealistą. Zacietrzewionym w swojej ideologii, nie dopuszczającym sprzeciwu betonem ale konsekwentnym. Dobrze że te czasy już dawno minęły. Jak śpiewał Kazik Staszewski "Nie złodzieje rządzili, lecz de*ile"
  
  1 tydzień
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Gomułka miał trochę dobrych cech ale to nie czyni go bohaterem. Jest przede wszystkim katem wybrzeża. Dopiero potem ascetą i nieugiętym politykiem któremu zależało na Polsce. Jego Polsce, tej komunistycznej. Trzeba mu natomiast oddać że był idealistą. Zacietrzewionym w swojej ideologii, nie dopuszczającym sprzeciwu betonem ale konsekwentnym. Dobrze że te czasy już dawno minęły. Jak śpiewał Kazik Staszewski "Nie złodzieje rządzili, lecz de*ile"
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-11-21 13:12

Kiedyś na Tefa łenie była seria Wielkie ucieczki. M.in odcinek o braciach Niemczyk. Piękny lecz smutny... Inne też ciekawe . Jak np całą rodziną wiali na zachód. W Gdańsku też było takich prób trochę. W Nowym Porcie próbowali wiać . Niektórym się udało. Po latach to słynni ludzie już byli...nie ma co się dziwić . Wystarczyło zobaczyć od kogoś kartkę pocztową z Niemiec czy Szwecji. To był inny świat...

1 tydzień
- 26 0
Twoja opinia

Zmień treść

Kiedyś na Tefa łenie była seria Wielkie ucieczki. M.in odcinek o braciach Niemczyk. Piękny lecz smutny... Inne też ciekawe . Jak np całą rodziną wiali na zachód. W Gdańsku też było takich prób trochę. W Nowym Porcie próbowali wiać . Niektórym się udało. Po latach to słynni ludzie już byli...nie ma co się dziwić . Wystarczyło zobaczyć od kogoś kartkę pocztową z Niemiec czy Szwecji. To był inny świat...
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-11-21 22:25

Do jakiej wolności? (4)

Wtedy byłem bardziej wolnym człowiekiem niż obecnie.

Oko
1 tydzień
- 8 27
Twoja opinia

Zmień treść

Wtedy byłem bardziej wolnym człowiekiem niż obecnie.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2023-11-22 06:47
  
  No tak - na Zachodzie nie bylo ubecji i nomenklatury partyjnej
  
  1 tydzień
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2023-11-22 09:35
  
  To tak jak prezes.
  
  Dlatego dąży do odtworzenia tamtych czasów.
  35% narodu tęskni za PRL.
  
  1 tydzień
  - 3 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Dlatego dąży do odtworzenia tamtych czasów. 35% narodu tęskni za PRL.
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2023-11-22 12:50
  
  Nie jesteś sam
  
  Towarzysz Piotrowicz
  
  1 tydzień
  - 1 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Towarzysz Piotrowicz
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2023-11-22 23:28
  
  Widocznie nie byłeś obiektem śledztwa MSW
  
  Bo ci co byli nie mogą się już wypowiedzieć.
  
  1 tydzień
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Bo ci co byli nie mogą się już wypowiedzieć.
  Regulamin dodawania opinii