Obecna ulica Karlikowska 
w Sopocie przez 46 lat nosiła imię Mariana Białkowskiego. Większość mieszkańców nie orientowała się, kim jest patron tej ulicy, poza tym, że był to "jakiś ubek". Okoliczności jego życia i śmierci były owiane mgłą tajemnicy. Wystarczy jednak zajrzeć do dokumentów i starych gazet, aby poznać historię jego dość przypadkowego zgonu.
W niedzielę 2 września 1945 r., około godziny 17.30, młodszy lejtnant Balin natknął się na ciało leżące na skraju lasku przy drodze wiodącej do
Opery Leśnej w Sopocie. Czerwonoarmista przeszukał trupa. Znalazł przy nim zakrwawione dokumenty, a wśród nich legitymację Urzędu Bezpieczeństwa.
Do powiatowej siedziby UB w Sopocie przy
ul. 1 maja 10 (obecnie gmach sądu) było niedaleko. Balin doszedł tam w ciągu kilku minut i dostarczył znalezione dokumenty.
Kapitan
Michał Łanino, kierownik sopockiego PUBP, pełniący tę funkcję zaledwie od pięciu dni, natychmiast udał się na miejsce znalezienia zwłok. Rozpoznał w nich 39-letniego sierżanta
Mariana Białkowskiego, funkcjonariusza Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Gdańsku i mieszkańca Sopotu.
Podczas oględzin przy zwłokach znaleziono dwa niewystrzelone naboje i jedną łuskę od pistoletu TT, oraz dwie łuski pochodzące z automatycznego karabinka MP 44. Nieboszczyk ubrany był w rozpiętą skórzaną kurtkę i płaszcz. Białkowski miał na ręce zegarek, a w kieszeniach płaszcza klucze i dwie świece.
Następnego dnia, o godzinie 10, wykonano sekcję zwłok Białkowskiego, którą przeprowadził lekarz
Akademii Medycznej prof. dr
Hermann Stahr w obecności lekarza wojskowego doktora
Juliana Rozencwajga. Lekarze stwierdzili ranę postrzałową za prawym uchem, strzaskaną lewą kość skroniową w miejscu rany wylotowej, ranę postrzałową pod lewym łukiem żebrowym, w wyniku której uszkodzona została wątroba. Oprócz tego denat miał jeszcze ranę postrzałową na lewym udzie oraz "częściowo odstrzelony" paluch prawej stopy. We włosach i w ustach znaleziono jaja larw muchówek. Muchówki jako pierwsze z owadów składają jaja w zwłokach. Dzięki powtarzalności ich cyklu biologicznego eksperci są w stanie określić czas zgonu, a nawet czasem określić, czy dana osoba zmarła w miejscu znalezienia zwłok. W konkluzji doktorzy stwierdzili, że śmierć nastąpiła w wyniku ogólnego wykrwawienia.
Ślad prowadzi do dwóch milicjantówSprawa uzyskała status priorytetowej. W ciągu kilku dni zatrzymano kilkanaście osób, następnych kilkanaście przesłuchano jako świadków, przeprowadzono liczne rewizje. Już 3 września aresztowano dwóch głównych podejrzanych:
Czesława Tutasia i
Edmunda Brelockiego.
Obaj byli funkcjonariuszami sopockiej Milicji Obywatelskiej. Tutaś miał swoje lokum - mieszkał wraz z rodzicami i rodzeństwem przy
ul. Obrońców Westerplatte 15 . W trakcie rewizji znaleziono w jego mieszkaniu czarny, gumowy płaszcz, w którym świadkowie widzieli towarzyszącego Białkowskiemu mężczyznę.
Brelocki mieszkał w miejscu zatrudnienia - w koszarach dla funkcjonariuszy znajdujących się w kompleksie budynków sądowych przy ul. 1 maja. Jego kolega z koszarowego pokoju, który w dniu zabójstwa Białkowskiego leżał w łóżku z gorączką zeznał, że Brelocki wrócił do koszar około 2 w nocy 2 września. Świadek zapalił światło i mimo gorączki zauważył, że jest on zdenerwowany.
- Co jest? - zapytał chory.
- Cicho, Cicho. Zgaś światło - odpowiedział szeregowy Brelocki i natychmiast położył się do łóżka.
Ważną okazała się informacja, że Brelocki - podobnie jak jego kolega z pokoju - dysponował karabinkiem MP 44 i miał na swoim wyposażeniu dwa magazynki z pełną zawartością 64 naboi. Następnego dnia po zdarzeniu podmienił jednak magazynki: wziął pełny od sąsiada, zostawiając mu swój, w którym brakowało kilku naboi.
Łuski znalezione przy zwłokach okazały się identyczne z nabojami z magazynku Brelockiego. Dodatkowo podczas rewizji osobistej przeprowadzonej w koszarach okazało się, że przy prawej kieszeni spodni milicjanta znajdują się ślady krwi, a jego marynarka nosi ślady czyszczenia.
Stróże prawa z awansu społecznegoEdmund Brelocki miał 19 lat i pochodził z małej miejscowości w powiecie gnieźnieńskim. Był postawnym, dobrze zbudowanym młodzieńcem, jednak wciąż niemal dziecinnie naiwnym i momentami lękliwym. Nie był też przesadnie inteligentny, ukończył jedynie cztery klasy szkoły powszechnej.
O trzy lata starszy, niski, ciągle nerwowy i skłonny do agresji Czesław Tutaś również pochodził z okolic Gniezna. Na ówczesne warunki był jednak wykształcony, ponieważ miał tzw. małą maturę. W sopockiej MO oprócz pełnienia obowiązków funkcjonariusza zajmował się również daktyloskopią.
Obaj Wielkopolanie w milicji służyli od stycznia 1945 r. Do Sopotu skierowano ich w kwietniu. Obaj zajmowali się pokątnym handlem czym się dało. Kilka dni przed morderstwem Białkowskiego Tutaś sprzedał Brelockiemu pistolet TT, obrączkę i portfel. Brelocki poszedł nawet do swojego przełożonego, aby zarejestrować broń. Ten jednak odebrał mu ją, ponieważ milicjantom nie wolno było mieć prywatnej broni, w dodatku niewiadomego pochodzenia. Brelocki zażądał od Tutasia zwrotu zapłaty za pistolet. Sprzedawca obiecał jednak "załatwić" tę sprawę u przełożonych. W szafce Brelockiego w koszarach znaleziono potem kilka portfeli skórzanych, obrączki, zegarek i spore sumy pieniędzy.
Na tropie spiskuPodejrzani od początku byli intensywnie przesłuchiwani przez pięciu śledczych. Presja psychiczna, przemoc fizyczna, brak snu spowodowały, że podejrzani zaczęli mówić to, co ubecy chcieli usłyszeć. A ci za wszelką cenę chcieli wykryć spisek podziemia. Tym bardziej, że prasa już napisała, że morderstwo funkcjonariusza UB było dziełem uzbrojonych band Narodowych Sił Zbrojnych.
W krąg "spisku" włączeni zostają
Kalikst Jaskuła, były kierownik wydziału śledczego KMMO w Sopocie i
Antoni Stanisławski, następca Jaskuły na stanowisku.
Zdaniem śledczych Jaskuła, będąc członkiem NSZ, w porozumieniu z łączniczką zaplanował zabójstwo Białkowskiego, jako zapiekłego wroga podziemia i krystalicznie uczciwego funkcjonariusza UB. Współuczestniczył w spisku Stanisławski, któremu śmierć Białkowskiego miała otworzyć drogę kariery w UB. Do zadania wyznaczyli znanych sobie Brelockiego i Tutasia, którzy wciągnęli Białkowskiego w pułapkę i zabili.
Śledztwo skończyło się jednak nieoczekiwanie: 20 sierpnia 1946 r. Jaskuła, Stanisławski i pozostali aresztowani uczestnicy rzekomego spisku zostali oczyszczeni z zarzutów i wyszli na wolność. Prokuratura skierowała do sądu akt oskarżenia jedynie przeciwko Tutasiowi i Brelockiemu.
Z kolei wobec śledczych Łanino, Friedmana, Kalinowskiego, Wołkowa i Jabłońskiego przeprowadzono postępowanie w związku z podejrzeniem bicia i znęcania się nad podejrzanymi. Funkcjonariuszom nie stała się jednak żadna krzywda.
Kara i legendaProces przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Gdańsku odbył się na sesji wyjazdowej w Gdyni 23 września 1946 r. Sędzia
Julian Wilf wydał wyrok 25 września: Czesława Tutasia skazano na dożywocie, natomiast Brelocki dostał karę 8 lat pozbawienia wolności. Zdaniem sędziów morderstwo było przypadkowe i spowodowane okolicznościami. Wojskowy Prokurator Rejonowy w Gdańsku wydał postanowienie o zastosowaniu przepisów amnestii: Tutaś miał spędzić w więzieniu 15 lat, natomiast Brelocki - 5 lat i cztery miesiące.
Lokalna prasa w krótkich notkach z początku 1947 r. o zakończeniu sprawy podała wersję, że dzielny funkcjonariusz UB Białkowski poległ od kul bandytów z NSZ i taka hagiograficzna wersja jego życiorysu zaczęła obowiązywać.
W propagandowej książce napisanej przez Jana Baczenkę i Rajmunda Bolduan, wydaną w roku 1969, przeczytać można, że przebywający służbowo w Sopocie sierżant Marian Białkowski poznał dwóch osobników: "Tana" i "Brela", którzy podstępem wywabili go w okolice Opery Leśnej i tam pozbawili życia. Obaj byli członkami nielegalnej organizacji NSZ. Dlatego od 1946 r. obecna ulica Karlikowska nosiła imię Mariana Białkowskiego, który pośmiertnie został odznaczony Orderem Odrodzenia Polski V klasy.
Jaka była prawdaMarian Białkowski pochodził z Warszawy. Do Komunistycznej Partii Polski wstąpił w 1925 r. w wieku 19 lat. Od 1931 r. mieszkał w Gdyni, gdzie pracował jako steward na statkach pasażerskich. Po wybuchu wojny wyjechał do Warszawy. Od 1942 r. był członkiem PPR.
Do UB wstąpił w 1945 r., 11 kwietnia przyjechał do Trójmiasta. Nosił się jak czekista w skórzanej kurtce. Do pensji ubeka dorabiał prowadząc ze wspólnikiem kiosk przy ul. Rokossowskiego 12 (dziś to ul. Bohaterów Monte Cassino). Na tym tle popadł nawet w konflikt z urzędnikiem sopockiego magistratu, niejakim Wysockim, który próbował go z zajmowanego miejsca usunąć, ponieważ miał tam powstać inny sklep.
Dzień przed śmiercią. czyli 31 sierpnia 1945 r., Białkowski został ukarany surową naganą z wpisem do akt za przywłaszczenie rzeczy podczas rewizji przeprowadzonej "bez zezwolenia władz zwierzchnich".
1 września Białkowski wziął zwolnienie lekarskie, choć pracował tego dnia w swoim kiosku. Ok. godz. 21 wraz z żoną Lucyną zamknął kiosk. Poszli do domu na kolację, na którą zaprosili wspólnika -
Stefana Sumińskiego. Po posiłku, ok. godz. 23, Białkowski schował do kieszeni dwie świece i poszedł z Sumińskim do kiosku. Zaplanowali, że Sumiński spędzi w kiosku noc - robili tak zawsze, gdy w sklepie był towar. O drugiej w nocy Białkowski miał zmienić Sumińskiego. Wcześniej miał wrócić do domu. Nie wrócił. Żona pomyślała, że popija ze wspólnikiem w zamkniętym kiosku i tam będzie spał.
Około godz. 23 milicjant Czesław Tutaś założył czarny gumowy płaszcz i wyszedł z domu. Poszedł do miejscowej Niemki
Marianne Lorentz, mieszkającej przy ulicy
Czerwonej Armii 107 (dziś to ul. Armii Krajowej ). Przed kilkoma dniami milicjant zmusił 21- letnią Niemkę, aby została jego kochanką. W mieszkaniu zastał jednak tylko starą gospodynię i - ku swojemu zaskoczeniu - kolegę z milicji, szeregowego Edmunda Brelockiego. W tym samym czasie Marianne chowała się w łóżku gospodyni, która tłumaczyła, że młodej kobiety nie ma w domu.
Zrezygnowany Tutaś rzucił w kierunku Brelockiego:
- Chodź zrobimy kontrolę, sprawdzimy czy knajpy pozamykane. Dziś żałoba narodowa.Milicjanci skierowali się do restauracji "Pod Orłem", a następnie w kierunku ruin dworca. Drzwi do restauracji "Dworcowej" otworzył im jeden z właścicieli, przez bywalców nazywany "panem Pawełkiem". Zaprosił milicjantów do baru, gdzie postawił im parę kolejek wódki. Kilka stolików było zajętych. Na sali siedziało trzech cywilów w towarzystwie bywalczyń - pani Cesi i pani Celinki oraz samotny, zamyślony mężczyzna w czarnej skórzanej kurtce przed którym stała flaszka wódki i zakąska. Białkowski.
Tutaś zaczął pouczać właściciela, że lokal powinien być zamknięty z powodu żałoby narodowej. Wywiązała się głośna wymiana zdań. Białkowski wstał od stolika i podszedł do sprzeczających się mężczyzn. Spytał Tutasia kim jest.
- Nie twój interes. Z UB jestem - rzucił Tutaś ze złością.
- A gdzie kolega pracuje, bo nie znam. Może wzajemnie się wylegitymujemy -w rękach Białkowskiego pojawiła się legitymacja Urzędu Bezpieczeństwa.
Mina Tutasiowi zrzedła i pokazał swoją legitymację milicyjną. Ubek zanotował nazwisko milicjanta w notesie, który schował do wewnętrznej kieszeni kurtki.
- Zgoda, zgoda, panowie, a Bóg wtedy rękę poda! Napijmy się! Ja stawiam - pan Pawełek próbował łagodzić sytuację.
Siedli, wypili, pogadali. O godz. 1.30 wyszli razem z "Dworcowej". Wtedy Tutaś się ożywił. Stwierdził, że przy ul. Wybickiego odbywa się zabawa, do której warto się dołączyć. Poszli w górę Monciakiem, potem ul. 1 maja, w kierunku Opery Leśnej. Minęli zabudowania, zaczął się lasek.
- Daleko jeszcze? - Białkowski zapytał idącego przodem milicjanta.
- Już niedaleko - odpowiada Tutaś.
- Daleko - niedaleko, muszę sobie ulżyć - wymamrotał pijany Białkowski.
Wszedł między drzewka, rozpiął płaszcz i kurtkę, opuścił spodnie i ukucnął pod drzewkiem. Wtedy przyskoczył Tutaś. Przyłożył pistolet do potylicy i strzelił. Białkowski upadł na plecy charcząc. Zdrętwiały z przerażenia Brelocki usłyszał jeszcze dwa kliknięcia tetetki, po których strzały nie nastąpiły - pistolet się zaciął.
- Strzelaj do niego. Bo zabiję jak psa! - Tutaś szarpnął kolegę za zawieszony na ramieniu karabinek.
Otumaniony Brelocki strzelił do Białkowskiego na oślep. Siła odrzutu spowodowała, że stracił równowagę. Upadł prosto na konającego, dłoń pokryła się krwią, odruchowo wytarł o spodnie. Tutaś przeszukał zwłoki: z wewnętrznej kieszeni kurtki wyciągnął notes z zanotowanym swoim nazwiskiem...
Dalsze losy więźniówPoczątkowo obaj odsiadywali karę w Sztumie. Potem Brelocki trafił do więzienia w Iławie, a Tutaś do Barczewa.
Edmund Brelocki odsiedział całą karę, wyszedł na wolność 4 stycznia 1951 r. Za bramą więzienia ślad się za nim urywa.
Czesław Tutaś został warunkowo zwolniony z więzienia we wrześniu 1954 r., po 9 latach odsiadki. Wrócił do Wielkopolski, gdzie pracował jako drukarz. Ostatni ślad życia to jego prośba z 1 marca 1984 r. do Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Gdańsku o przesłanie mu zaświadczenia o zatrudnieniu w powiatowej komendzie MO w Sopocie. Potrzebne było mu to do podwyżki emerytury.
W 1964 r. MO i władze partyjne szukały żony i syna Mariana Białkowskiego, zapewne w celu uzyskania informacji do oficjalnego biogramu męża przygotowywanego przez PZPR. Zwrotka do wojewódzkiej komendy MO w Gdańsku nosi na odwrocie pieczątkę: "Brak zameldowania na terenie Polski".
Nazwiska obu milicjantów zostały zmienione
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy