• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Kościół wobec wydarzeń Grudnia '70

Daniel Gucewicz
12 grudnia 2020 (artykuł sprzed 3 lat) 
Najnowszy artykuł na ten temat Gdynia: upamiętnią masakrę z 17 grudnia
Robotnicy wracający do Stoczni Gdańskiej im. Lenina po pierwszych protestach pod Komitetem Wojewódzkim PZPR, w tle kościół św. Jakuba i I Liceum Ogólnokształcące. 14 grudnia 1970 r. Robotnicy wracający do Stoczni Gdańskiej im. Lenina po pierwszych protestach pod Komitetem Wojewódzkim PZPR, w tle kościół św. Jakuba i I Liceum Ogólnokształcące. 14 grudnia 1970 r.

Istnieje przekonanie, że w szeroko pojmowanych wydarzeniach Grudnia 1970 Kościół katolicki stał na uboczu, że zachował się powściągliwie, a protestujący robotnicy nie podnosili haseł religijnych, ograniczając się wyłącznie do sfery materialnej. Tymczasem księża wspierali potrzebujących i organizowali msze za poległych. Niektórzy doznali obrażeń w czasie walk ulicznych. Do długofalowych skutków wydarzeń i postulatów stoczniowców zalicza się wzniesienie "Okrąglaka" na Przymorzu, określanego niekiedy jako symboliczny pomnik ofiar Grudnia '70.



Walki w pobliżu świątyń



Czy pamiętasz wydarzenia Grudnia '70?

Liczne kościoły Trójmiasta były niemymi świadkami tragedii sprzed 50 lat. Już pierwszego dnia, 14 grudnia 1970 r., demonstracje i starcia toczyły się pod kościołami św. Elżbiety i św. Józefa, stojącymi tuż przy Komitecie Wojewódzkim PZPR w Gdańsku. Przechodzący obok nich stoczniowcy zdejmowali kaski i czynili znak krzyża, a w tłumie wybrzmiewały pieśni religijne. Następnego dnia w trakcie podpalania "Reichstagu" pilnowano, aby ogniem nie zajął się kościół św. Elżbiety, a tamtejsi pallotyni kontrolowali strychy w obawie przed wrzuceniem tam pocisków gazowych lub świetlnych. Ostatecznie jedynymi stratami odnotowanymi przez zakonników były dwa wybite okna.

Co ciekawe, kilka dni później ktoś podrzucił im kopertę z przeprosinami i tysiąc złotych na nową szybę. Kościół i dom zakonny pallotynów służył jako schronienie dla walczących, miejsce wytchnienia i opatrzenia ran. Zakonnicy byli też na ulicy, gdzie wzywano ich do ciężej rannych. Jeden z nich, ks. Władysław Ciastoń, został nawet trafiony kamieniem w głowę. Inny - pobity przez bezlitosnych zomowców, ale już w godzinie milicyjnej. W okolicy dworca poturbowano też ks. Władysława Pędzika, orionistę z Malborka, który w wyniku zatrucia gazem trafił do szpitala.

W "czarny czwartek" w Gdyni również dało się słyszeć pieśni religijne śpiewane w trakcie pochodów. Najsłynniejszy z nich - z ciałem "Janka Wiśniewskiego" niesionym na drzwiach - przystanął na chwilę pod kościołem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, skąd zabrano krzyż i umieszczono go w nogach zabitego. Gdy walki przeniosły się na ówczesne Wzgórze Nowotki [dziś to Wzgórze św. Maksymiliana - dop. red.], w ich centrum znalazł się kościół franciszkanów, ostrzelany pociskami gazowymi. Ukryło się w nim kilkuset młodych ludzi, którzy później, jak głosiła plotka, wyszli ze świątyni pod pozorem pogrzebu.

Bo właśnie tego samego dnia miał się odbyć pogrzeb zmarłej przed kilkoma dniami parafianki. Wtedy też do funkcjonariuszy SB dotarła informacja, że w nawiązaniu do pogrzebu, ale przede wszystkim na znak poparcia dla demonstrantów, we wszystkich gdyńskich kościołach zamierzano bić w dzwony. Po sprawdzeniu doniesienia szef tamtejszej bezpieki skonstatował, że była to tylko prowokacyjna pogłoska.

  • Podpalanie Komitetu Wojewódzkiego PZPR od strony kościoła św. Elżbiety. 15 grudnia 1970 r.
  • Płonący Komitet Wojewódzki PZPR w Gdańsku. 15 grudnia 1970 r.
  • Podpalanie Komitetu Wojewódzkiego PZPR od strony kościoła św. Elżbiety. 15 grudnia 1970 r.

Grudniowa kolęda



Już w pierwszym tygodniu protestów w kościołach Trójmiasta rozlegały się naturalne w takim momencie modlitwy o pokój i w intencji narodu. W kolejnych - organizowano podniosłe nabożeństwa w intencji poległych, w trakcie których odczytywano specjalny Apel prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego do wiernych z terenów dotkniętych tragedią. W poniedziałek 21 grudnia 1970 r. mszę taką odprawił ks. prałat Hilary Jastak w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni.

Makieta kościoła Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Piotra Rybaka w Gdyni, zbudowanego dopiero po rewolcie grudniowej. Makieta kościoła Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Piotra Rybaka w Gdyni, zbudowanego dopiero po rewolcie grudniowej.
Modlono się też za tych, którzy trafili do więzień, a w ramach corocznej, bożonarodzeniowej pomocy charytatywnej w parafiach wspierano materialnie rodziny aresztowanych i potrzebujących. W lutym 1971 r. w całym kraju podczas specjalnych modlitw za ojczyznę na ten cel zbierano pieniądze, które później rozprowadzono wśród rodzin ofiar pacyfikacji rewolty.

Dużym wyzwaniem dla kapłanów musiała być ówczesna kolęda, czyli wizyta duszpasterska u parafian. Brutalna pacyfikacja protestów była częstym tematem rozmów. Ksiądz Jastak wspominał: "Trudno było się dziwić ludzkiemu gniewowi. Zawziętość, nieutulony żal, nieukojony ból. Wściekłość. Pojawiało się lakoniczne, lecz najtrudniejsze pytanie: dlaczego? Niemało czasu trzeba było poświęcić w niejednym domu. Wracaliśmy późną nocą. Czasem i noc była za krótka, by uspokoić emocje i nastawić umysły na drogę miłości ojczyzny". Wielu kapłanów wspierało wówczas swoich parafian duchowo i moralnie. Była to niedostrzegalna na pierwszy rzut oka działalność, ale jakże istotna dla wielu ludzi, którzy doświadczyli traumatycznych przeżyć.

Taki był wówczas cel Kościoła: wyciszyć wzburzone nastroje i niepokoje, które mogły doprowadzić do jeszcze większej liczby ofiar. Przecież nikt tak naprawdę nie wiedział, ile osób straciło życie na skutek bezlitosnego strzelania do bezbronnych ludzi, chcących tylko pójść do pracy. Plotki mówiły o setkach, a nawet tysiącach. Wiadomo było jedno, że komuniści nie cofną się przed niczym, aby utrzymać się przy władzy. W takich okolicznościach nie sposób sobie wyobrazić, by kapłani mieli zaostrzać sytuację.

Gdyński pochód z ciałem Zbyszka Godlewskiego, czyli słynnego "Janka Wiśniewskiego", z widocznym krzyżem zabranym z kościoła NMP. 17 grudnia 1970 r. Gdyński pochód z ciałem Zbyszka Godlewskiego, czyli słynnego "Janka Wiśniewskiego", z widocznym krzyżem zabranym z kościoła NMP. 17 grudnia 1970 r.

Nocne pogrzeby



Ponurym epilogiem grudniowego dramatu były urządzone naprędce, chaotycznie i w nocy pogrzeby ofiar. Według polecenia Zenona Kliszki miały się one odbywać w stalinowskim stylu, anonimowo, pod płotem... Ostatecznie do tego nie doszło, choć i tak pochówki urągały wszelkiej tradycji i zwyczajom. Realizowana przez władze administracyjne ze wsparciem milicji, SB i wojska "akcja" odbyła 18-20 grudnia 1970 r. na różnych cmentarzach Trójmiasta - Centralnym "Srebrzysko" (pochowano 8 osób), Witomińskim (3), św. Franciszka na Emaus (6), Oliwskim (5) i Katolickim w Sopocie (1). W niedzielę 20 grudnia w podobny sposób na cmentarzu "Agrykola" w Elblągu pochowano Mariana Sawicza.

Ciała grzebano w niesamowitym pośpiechu, co pół godziny, przy świetle lamp naftowych lub latarek, w rzadko uczęszczanych ścieżkach, w trakcie godziny milicyjnej, z udziałem zaledwie kilku członków rodziny, choć i to nie zawsze. Sześć osób spoczęło na Emaus zupełnie anonimowo, ponieważ do tamtej chwili nie udało się ich zidentyfikować.

By stworzyć pozory normalności i choć trochę uspokoić uczestników tych "uroczystości", komuniści zaangażowali do nich księży. Mimo prób nie pozyskali pomocy kapłanów diecezjalnych, proboszczów, którzy odmówili udziału w tej farsie. Daliby w ten sposób przyzwolenie na dokonywujące się zło oraz narazili Kościół na utratę zaufania. Nie przeszkodziło to później władzom kłamliwie twierdzić, że pogrzeby odbywały się w porozumieniu z kurią biskupią.

Delegacja stoczniowców gdańskich na grobie jednego z zabitych, prawdopodobnie na cmentarzu Srebrzysko. Przed grobem stoi Henryk Lenarciak (w okularach). Delegacja stoczniowców gdańskich na grobie jednego z zabitych, prawdopodobnie na cmentarzu Srebrzysko. Przed grobem stoi Henryk Lenarciak (w okularach).

Do tego niechlubnego zadania zatrudniono więc dyspozycyjnych kapelanów wojskowych, którzy z żołnierzami i Ludowym Wojskiem Polskim niewiele mieli wspólnego - oprócz tego, że byli na jego etacie. Bardzo mało łączyło ich też z hierarchią kościelną. Należeli do lojalnych wobec władz "księży patriotów", a w swoich kościołach garnizonowych - św. Piotra i Pawła we Wrzeszczu i św. Jerzego w Sopocie - prowadzili na poły zwykłe, parafialne duszpasterstwo.

Uczestnicząc w pochówkach, księża ci złamali prawa i przepisy kościelne, choć mogli to sobie wytłumaczyć wyjątkową sytuacją. Nie ma jednak pewności, czy ich obecność w jakiś sposób uspokajała bliskich osób grzebanych. Wspomnienia świadczą raczej o tym, że do pewnego stopnia byli tam tylko bezwolnymi figurantami. Niektórzy nawet nie wierzyli, że są prawdziwi. Jeden z kapelanów w trakcie ostrej wymiany zdań na cmentarzu zamiast wstawić się za pokrzywdzonymi, po prostu umył ręce i wyszedł. Na ich niekorzyść przemawia również to, że dwa tygodnie później za swą "obywatelską" postawę i wsparcie udzielone władzom otrzymali... wynagrodzenie.

21 i 22 grudnia na Witominie odbyły się dwa dalsze pogrzeby ofiar gdyńskiej masakry. Miały one już inny przebieg, brali w nich udział gdyńscy franciszkanie, choć dla bezpieczeństwa władz również przeprowadzono je w trakcie godziny milicyjnej. 14 stycznia 1971 r. na tej samej nekropolii pogrzebano, już bez ingerencji komunistów, ostatnią "oficjalną" ofiarę Grudnia '70.

Większość ciał została później ekshumowana i pochowana w bardziej odpowiednim dla zabitych miejscu.

Symboliczny pomnik ofiar Grudnia '70



Wizualizacja kościoła NMP Królowej Różańca Świętego w Gdańsku-Przymorzu. Projekt przygotowany w 1960 r., zrealizowany dopiero w latach 70. Wizualizacja kościoła NMP Królowej Różańca Świętego w Gdańsku-Przymorzu. Projekt przygotowany w 1960 r., zrealizowany dopiero w latach 70.
Choć gros postulatów pojawiających się w grudniu 1970 r. i styczniu 1971 r. miała charakter ekonomiczny, to były wśród nich i te dotyczące spraw wyznaniowych. Chodziło np. o powrót religii do szkół czy dostęp Kościoła do radia i telewizji, bo w tamtych czasach przemawiać mógł on tylko z ambon. Jednym z najważniejszych było podniesione przez stoczniowców żądanie wydania zgody na budowę kościoła na rosnącym z roku na rok Przymorzu.

Od dekady komuniści nie godzili się na wzniesienie tam nowoczesnej świątyni, parafianie zaś musieli korzystać z prowizorycznej kaplicy-baraku, w którym z powodu ścisku zmarły nawet dwie osoby. Nie pomagały liczne petycje, delegacje i inne interwencje. Zmiana nastąpiła dopiero po rewolcie robotniczej i wpisaniu tego żądania do listy oficjalnych postulatów stoczniowców gdańskich. Wielu z nich zresztą mieszkało właśnie na Przymorzu, jak Henryk Lenarciak, który w ich imieniu wskazał na ten problem podczas spotkania robotników z Edwardem Gierkiem 25 stycznia 1971 r. Ostatecznie zgodę wydano pół roku później, dzięki czemu w ciągu kilku następnych lat stanął słynny "Okrąglak", nazywany przez niektórych symbolicznym pomnikiem ofiar Grudnia '70.

W podobnej sytuacji był zaprojektowany pod koniec lat pięćdziesiątych Kościół Morski ojców redemptorystów w gdyńskiej dzielnicy portowej. Dopiero po kilkunastu latach starań i wsparciu tego postulatu przez stoczniowców na jego budowę zezwolono w listopadzie 1971 r.

Nieprawdą jest natomiast często powielane twierdzenie, że rewolta grudniowa przyczyniła się też do odbudowy zrujnowanego w 1945 r. kościoła św. Brygidy w Gdańsku. W rzeczywistości zgoda władz na oddanie ruin świątyni Kościołowi i jej odbudowę na cele sakralne nastąpiła w lutym 1970 r. Była ona efektem wieloletnich i usilnych próśb biskupa gdańskiego Edmunda Nowickiego. Pierwsze prace remontowe ruszyły jeszcze przed protestami. Inna sprawa, że poprawa relacji państwa i Kościoła w latach 70., połączona z energicznością i sprawnością ks. Henryka Jankowskiego, przyczyniła się do odbudowy świątyni w iście zawrotnym tempie.

Ruiny kościoła św. Brygidy w Gdańsku, około 1968 r. Ruiny kościoła św. Brygidy w Gdańsku, około 1968 r.


Dla głodnych wiedzy



Instytut Pamięci Narodowej opublikował właśnie książkę "Grudniowa kolęda. Kościół katolicki w Trójmieście wobec Grudnia '70" autorstwa dr. Piotra Abryszeńskiego i dr. Daniela Gucewicza, autora powyższego artykułu. To pierwsza publikacja na rynku wydawniczym, która stanowi próbę kompleksowego zmierzenia się z tą problematyką

"Grudzień '70 to jeden z najbardziej tragicznych epizodów w historii PRL, który urósł do rangi symbolu. Stał się również ważną cezurą w relacjach państwo-Kościół. Duchowni musieli się wówczas zmierzyć z trudnym zadaniem moralnym i duszpasterskim. Jak w obliczu takiego dramatu mówić o miłości bliźniego i przebaczeniu? Brutalna pacyfikacja strajków przyniosła wiele ofiar, a w polskich domach zagościły rozpacz i cierpienie, niekiedy trauma, ale też gniew... Autorzy, bazując na szeroko zakrojonej kwerendzie źródłowej, prezentują rewoltę grudniową z perspektywy Kościoła katolickiego w Trójmieście. Ukazują postawę biskupów i zwykłych księży, ich działania i wypowiedzi. Omawiają także posunięcia władz komunistycznych wobec duchowieństwa oraz inne wątki z zakresu polityki wyznaniowej na początku lat 70. XX wieku" - czytamy w opisie wydawcy.

W środę, 16 grudnia, w siedzibie IPN-u przy al. Grunwaldzkiej 216 we Wrzeszczu odbędzie się oficjalna premiera "Grudniowej kolędy...". Wydarzenie będzie miało charakter zamknięty, ale będzie transmitowane od godz. 12:30 w serwisie YouTube na kanale IPNtv. W dyskusji o książce, oprócz autorów, weźmie udział także prezes IPN dr Jarosław Szarek.

Publikację będzie można już wkrótce zakupić na stronie www.ipn.poczytaj.pl.
Daniel Gucewicz

Wydarzenia

Grudniowa kolęda. Kościół katolicki w Trójmieście wobec Grudnia '70

spotkanie

Miejsca

Opinie (92) ponad 20 zablokowanych

  • Stan wojenny (1)

    Kacza banda nie ma się czym pochwalić. W większości składa się z dekowników i komuchów którymi konus łatwo pomiata. Sam zresztą też dekownik. Kościół wówczas "jechał na tym samym wózku" co ludzie walczący. Teraz doprowadzono do stanu ,że kościół należy odsunąć w dal. Wyzyskali naiwność ludzi opozycji tamtejszej więc trzeba im pokazać miejsce w szeregu. Bo teraz golą Państwo kartonowe bezlitośnie.

    • 8 16

    • Wymień kilku tych komuchów w PiSie

      a potem dla równowagi wymień wszystkich w PO i pozostałych partiach. Jesteś dobrze zorientowany to chyba szybko ci to pójdzie.
      Zobaczymy jaka skala.

      • 9 1

  • istota trwania kościoła

    tak grać by zawsze wygrać

    • 9 10

  • Kościół niech się trzyma kościoła! (1)

    A nie wtyka łapska we wszystko.
    Ponoć mamy laicki kraj

    • 11 14

    • Sam jesteś laicki

      • 6 5

  • ,,A kroplą, przepełniającą czarę goryczy, stała się wprowadzona zaledwie na jedenaście dni przed świętami Bożego Narodzenia drastyczna podwyżka cen wielu towarów, w tym zwłaszcza artykułów spożywczych.

    Pierwszy strajk, pierwsze starcia

    Społeczeństwo o podwyżce oficjalnie poinformowano dopiero wieczorem 12 grudnia 1970 r., w przeddzień jej wprowadzenia - gdy sklepy w całym kraju były już zamknięte. Chodziło o to, by nikt nie mógł zgromadzić na zapas towarów po starych, niższych cenach.."

    • 5 1

  • Dziś dzieci i wnuki ówczesnych bandytów (2)

    strzelających do Polaków uczą nas demokracji i tolerancji.

    • 20 7

    • byle co jesz i byle co piszesz ,kończ z kaszanką

      • 6 5

    • lecz się , to co jak nie chcę Pisu i Kaczora

      to znaczy ,że za komuny strzelałam do Polaków? same brednie

      • 2 5

  • co się czepiacie księzy ,oni nie składają przysięgi ,że będą słuzyli ludowi tylko interesowi kościoła

    więc to robią , a ,że jeszcze mają dla siebie luksusowe domy poza miastem i autka i żyją tam anonimowo ,bo co ,gdyby tylko życie na plebani to wierni dopiero ich rozszyfrowali.

    • 8 8

  • Po wpisach widać ,że pewne środowiska nadal (2)

    pamiętają swoje przewinienia i przewinienia swoich rodziców,dziadków ale nie potrafią sobie z tym poradzić i za wszelką cenę chcą nam obrzydzić nie winnych tej tragedii a ich ofiary.

    • 15 7

    • zmień płytę a twoja manipulacja jest na cienkim poziomie (1)

      Gdańsk tom nie wieś ,coś marnie ci płacą

      • 2 3

      • Po przeczytaniu twojego postu, zaczynam mieć wątpliwości, czy to nie wieś.

        • 2 3

  • (7)

    Dobry artykuł, tak było. Szkoda, że młodzież prawie nic nie wie na ten temat. Szkoda, że nie była obchodzona 50 rocznica tych tragicznych okoliczności dla stoczniowców i górników tylko 39 rocznica stanu wojennego. Co na to związkowcy Solidarności.

    • 11 2

    • Sympatyku pomyśl zanim napiszesz. (6)

      Dzisiejsza Solidarność Piotra Dudy nie ma nic wspólnego z prawdziwą Solidarnością.
      Ta prawdziwa powstała po strajkach sierpniowych 1980 roku. Nawet była przez 1 rok legalnym związkiem zawodowym....Odrodziła się w 1989 roku.... Teraz Solidarność związek zawodowy jest tylko zapleczem politycznym PiSu.....

      • 6 5

      • (3)

        Wiem o tym doskonale, ale zginęli głównie stoczniowcy i górnicy, więcej empatii...

        • 3 5

        • W 1970 w Gdańsku został zabity mój sąsiad.

          Nie był stoczniowcem. Z Wrzeszcza na Stogi na piechotę wracał z pracy. Pracował w prywatnym zakładzie krawieckim. Tego dnia nie doszedł do domu.

          • 3 0

        • Mój sasiad ze Stogów nie był stoczniowcem. Został postrzelony, zmarł w szpitalu. (1)

          Wracał z Wrzeszcza z pracy, chciał na piechotę dotrzeć do domu.

          • 2 1

          • Napisałem, że głównie ginęli stoczniowcy i górnicy. Do nich strzelano z wojskowej amunicji. Tam też ginęli Bogu ducha winni przypadkowi przechodnie .

            • 3 0

      • w punkt

        • 1 1

      • po 89 nic się nie zmieniło. Tort podzieliły komuchy między sobą..i są nadal w rządzie, w sejmie i senacie i w UE

        • 1 0

  • nasze kochane klechy jeszcze wam pokaża do czego zdolni ,zamknięcie sklepów w niedzielę to ich sprawa (4)

    koscioły pustoszeją , pigułka po na receptę ale zanim ją zrealizujesz ,odwrotu nie będzie bo już za póżno, niedługo będziecie gumki po dychu kupować , bo macie siać ,siać ,siać tak klechy i Rydzol chcą

    • 11 17

    • Oj ty

      Oj głupowty ty głupowty ...

      • 5 7

    • Napisz (1)

      Dlaczego jesteś taki głupi? Od urodzenia, czy nabyłeś głupotę czytając i słuchając antypolskich mediów. A może jedno i drugie?

      • 5 8

      • co bycie antyklerykałem ma wspólnego z antypolskością? :D

        • 6 5

    • Za komuny też miałeś w niedzielę zamknięte. O co ból?

      • 1 0

  • Druga wojna światowa trwała 6 lat ... (2)

    po jej zakończeniu wszystkich niemieckich - faszystowskich sprawców skrupulatnie Trybunał w Norymberdze osądził i skazał ! . Ile lat w Polsce trwała Komunistyczna okupacja siłą wbrew Narodowi Polskiemu narzucona i utrwalana oraz podtrzymywana przez rodzimych Polskich Bandytów {sekretarzy partyjnych poczynając od I -go w KC do zakladowego kacyka włącznie ?! i co ? ano nic ! Nikt ich nigdy nie ukarał ,nikt nie wytoczył im żadnego procesu ci z nich którzy do dziś jeszcze żyją -śmieją się !, Ci którzy przeniosła się już na łono Abrahama ! pozostawili w dobrych układach na dobrych stanowiskach i z dobrym zasobem majątkowym swoich potomnych A Naród jak był batem poganiany tak jest nadal ! taki to los Polski i Polaków , często na własne życzenie !...

    • 10 5

    • Nic nie wiesz o osądzeniu zbrodniarzy wojennych II wojny swiatowej.

      Większość dobrze sobie żyła po wojnie. Jedni uciekli np. do Argentyny, drudzy pozostali w Niemczech..... sędziowie byli nadal sędziami itd....

      • 9 1

    • przy pomocy kościoła, zakonów zwiali do Am Południowej i Israela, zyli dalej w spokoju i dostatku

      • 0 1

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Vivat Gdańsk! Rekonstrukcje historyczne na Górze Gradowej

pokaz, spacer

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

W którym roku w Gdyni powstał pierwszy kościół?

 

Najczęściej czytane