Czerwony Gdańsk przeciw białej Polsce. Wstydliwa historia z 1920 r.

Marcin Stąporek

15 sierpnia 2011 (artykuł sprzed 12 lat)

Opinie (292)

Podczas lata 1920 roku pracownicy gdańskiego portu dwukrotnie stawali na drodze Polsce walczącej z bolszewikami. Odmówili wyładowania holenderskiego "Tritona", którzy przywiózł broń i amunicję dla polskiego wojska oraz nie pozwolili wpłynąć do miasta łotewskiemu "Saratowsowi" z polskimi żołnierzami na pokładzie.

Zwycięstwo, jakie 15 sierpnia 1920 roku polskie wojska odniosły nad Armią Czerwoną pod Warszawą, nie obyło się bez gdańskiego wątku. Niestety, nie był to wątek chwalebny.

Sir Reginald Thomas Tower, pełnomocnik Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych (taka była oficjalna nazwa Ententy) oraz tymczasowy Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku.

Kąpielisko Westerplatte zostało zlikwidowane po utworzeniu na półwyspie Wojskowej Składnicy Tranzytowej.

"Do proletariuszy gdańskich: (...) nie możecie dopuścić, aby czynione były próby przyjścia z pomocą białogwardyjskiej Polsce. Obserwujcie jak najdokładniej wszystkie pociągi skierowane do Polski. Nie pozwólcie im wyruszyć, jeżeli znajdują się w nich materiały wojenne. (...) Niech żyje Rosja Radziecka! Niech żyje rewolucyjna Polska! Niech żyje rewolucja światowa!"

Odezwy tej treści pojawiły się na murach Gdańska w gorących sierpniowych dniach 1920 r., a zredagowali je ludzie określający się jako Kommunistische Partei Freistadt Danzig - Spartakusbund (Komunistyczna Partia Wolnego Gdańska - Związek Spartakusa). Choć dziś może to zaskakiwać, spotkały się one z życzliwym przyjęciem u niektórych adresatów.

Sytuacja Gdańska była w 1920 r. dość szczególna. Po uprawomocnieniu się postanowień traktatu wersalskiego, miasto wraz z najbliższym zapleczem, zostało 10 stycznia odłączone od Rzeszy Niemieckiej i obsadzone przez wojska Ententy - głównie Brytyjczyków i Francuzów (pisaliśmy o tym w artykule Zmiana warty, czyli Anglicy i Francuzi zamiast Niemców w Wolnym Mieście Gdańsku), ale formalnie nie istniało jeszcze Wolne Miasto Gdańsk, które zostało proklamowane dopiero 15 listopada.

Najwyższą władzę na terenie "Wolnego Miasta Gdańska w organizacji" sprawował brytyjski dyplomata sir Reginald Thomas Tower, noszący tytuły pełnomocnika Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych (taka była oficjalna nazwa Ententy) oraz tymczasowego Wysokiego Komisarza Ligi Narodów. W marcu rozpoczęła działalność powołana przez Towera Rada Stanu, w maju wybrano Zgromadzenie Konstytucyjne - pierwszy demokratyczny parlament.

Życie toczyło się zwykłym trybem, pracował port i stocznie, jeździły pociągi i tramwaje, operetka na Długich Ogrodach wystawiała "Księżniczkę Czardasza", działał teatr i kina, a porządku pilnowała policja.

Czasy były jednak niespokojne, przyszłość niepewna i stosownie do tego, w życiu politycznym wrzało. Od upadku dynastii Hohenzollernów (listopad 1918 r.) silną pozycję miała lewica, podzielona na bardziej umiarkowanych socjaldemokratów (SPD), radykalniejszych niezależnych socjaldemokratów (USPD) oraz grupy powiązane z kierownictwem partii bolszewickiej w Rosji, jak wspomniany Związek Spartakusa (formalnie wchodzący w skład USPD).

Zwykli robotnicy, odczuwający negatywne skutki klęski Niemiec w I wojnie światowej i kryzysowej sytuacji w przemyśle, chętnie nadstawiali ucha komunistycznej propagandzie, głoszącej wyzwolenie klasy robotniczej i utworzenie jej państwa kierowanego przez bolszewików. Z kolei stosunek gdańszczan do odradzającej się Polski był z reguły niechętny, zwłaszcza, iż potoczna świadomość łączyła ekonomiczne kłopoty miasta z jego oderwaniem od Niemiec, co, jak uważano, nastąpiło z winy Polaków.

W tej sytuacji nie dziwi stanowisko, jakie co najmniej część obywateli Gdańska zajęła wobec bolszewickiej ofensywy na Polskę latem 1920 r. Gdy 5 lipca do miasta przybyła koleją grupa Rosjan wziętych do niewoli i eskortowanych przez Polaków, robotnicze bojówki zaatakowały konwojentów i uwolniły 63 jeńców. W tym samym miesiącu w porcie pojawił się holenderski parowiec "Triton" wiozący transport amunicji dla Wojska Polskiego. Co ciekawe, zamiast 10 lipca, jak planowano, dotarł on do Gdańska dopiero 21 lipca, gdyż brytyjscy dokerzy, deklarując solidarność z Rosją bolszewicką, opóźnili jego załadunek. Czyż można się dziwić, że ich gdańscy koledzy, ulegając tej samej propagandzie, odmówili rozładowania tego transportu? Zagrozili też strajkiem całego portu na wypadek, gdyby usiłowano sprowadzić do tego zadania innych robotników.

Sir Reginald Tower, choć na ogół niechętny Polsce, tym razem starał się załatwić sprawę pozytywnie. Naradzając się z przedstawicielami rządu polskiego wysuwał m.in. projekty rozładowania "Tritona" poza Gdańskiem. Ostatecznie udało się dokonać tego rękami żołnierzy z kontyngentu brytyjskiego. Ponieważ także kolejarze grozili strajkiem, transport został przeładowany na rzeczne berlinki, a następnie Martwą Wisłą i Leniwką, pod eskortą żołnierzy polskich i gdańskich policjantów, dotarł do Tczewa.

Inspiratorzy strajku portowców zareagowali na to wielką demonstracją na Targu Siennym, która przerodziła się w rozruchy. Wznoszono okrzyki na cześć Armii Czerwonej, część manifestantów zaatakowała polskie lokale i placówki rządowe. Poturbowano m.in. nadburmistrza Heinricha Sahma, a interweniująca policja zastrzeliła jednego z uczestników zamieszek i raniła dwóch innych. Komisarz Tower zagroził wprowadzeniem specjalnych środków bezpieczeństwa.

Na pewne uspokojenie nastrojów wpłynęły zapewne wieści o sukcesach bolszewickich na froncie. Po opanowaniu północnego Mazowsza, m.in. węzła kolejowego w Działdowie, Armia Czerwona zajęła Brodnicę i bliska była osiągnięcia dolnej Wisły. W kręgach niemieckich oceniano położenie militarne Polski jako beznadziejne. Powszechny Związek Zawodowy w Gdańsku w dniu 9 sierpnia powziął uchwałę o wstrzymaniu przeładunków jakichkolwiek towarów przeznaczonych dla Polski.

Tydzień później do Gdańska dotarł łotewski parowiec "Saratows", na którym przybyło 77 żołnierzy i 177 koni z I Dywizjonu 18. Pułku Ułanów Pomorskich. Brali oni udział w walkach z kawalerią bolszewicką na froncie litewskim; w lipcu 1920 r. zepchnięci na linię Dźwiny przebyli wpław rzekę i znaleźli się na terytorium neutralnej Łotwy. Stamtąd wynajętym przez polskie władze konsularne transportowcem popłynęli do Gdańska. Wobec strajkowej sytuacji w porcie, statek odpłynął do położonej już na terytorium polskim przystani rybackiej w wiosce Gdynia, gdzie ułanom udało się sprawnie wyokrętować. Stąd dywizjon przemaszerował do Kartuz, a następnie koleją dotarł do Torunia i zdążył jeszcze wziąć udział w działaniach wojennych.

Przełomowa Bitwa Warszawska położyła kres nadziejom tych, którzy w klęsce Polski widzieli szansę powrotu do przedwersalskiego status quo, czyli włączenia Gdańska i Pomorza do Rzeszy. Nie spełniły się także pragnienia tych, którzy chcieli widzieć Gdańsk w granicach "ojczyzny proletariatu".

Gdańsk został podwójnie ukarany za bolszewickie sympatie jego robotników i antypolskie zachowanie jego mieszkańców. Raz, że zlikwidowano kąpielisko na Westerplatte, gdzie powstała polska składnica wojskowa. Dwa, że pod bokiem zbudowano polski port w Gdyni, który stał się poważną konkurencją dla Gdańska i przejął polski import i eksport morski.

Korzystałem z:
- S. Mikos "Wolne Miasto Gdańsk a Liga Narodów 1920-1939", wyd. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1979.
- Fragmenty odezwy Związku Spartakusa cytowane wg książki A. Pilarczyka i H. Sonnenburga "Z gdańskich tradycji rewolucyjnych 1918-1921", wyd. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1972.
- Informacje o działaniach ułanów z 18. Pułku Ułanów Pomorskich: Krzysztof Figel, "Wobec sowieckiego marszu za Wisłę", artykuł publikowany w dwumiesięczniku "30 Dni" nr 66 (4/2006).

O autorze

Opinie (292) 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 09:26

Największym wstydem dla Gdańska jest Platformiana Śitwa i Adamowicz.

Lloyd George
9 lat
- 14 5
Twoja opinia

Zmień treść

Największym wstydem dla Gdańska jest Platformiana Śitwa i Adamowicz.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 10:09

Czy forumowicze mogą sobie darowac wykorzystywanie artykułu do obszczywania Gdańska i dzisiejszych gdańszczan?

9 lat
- 3 9
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 10:18

Gdańsk zawsze był polski. (1)

Chociaż przez wieki zmieniał się ale zawsze będzie polski.

Mieszko
9 lat
- 7 8
Twoja opinia

Zmień treść

Chociaż przez wieki zmieniał się ale zawsze będzie polski.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2014-08-15 17:53
  
  hehehehehehehehe
  
  9 lat
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  hehehehehehehehe
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 10:23

F

Ten Gdańsk co jakiś dziwny twór Wolne miasto Gdańsk bazowało na współpracy z Ruskimi i Niemcami w zależności od sytuacji jakiej się znajdowało ważne by im było dobrze. Podobnie jak z Ukrainą jak trzeba było się ułożyć z Ruskim by zabijać Polaków to się układali jak z Niemcami też się układali. Takie obce miasto.

9 lat
- 9 2
Twoja opinia

Zmień treść

Ten Gdańsk co jakiś dziwny twór Wolne miasto Gdańsk bazowało na współpracy z Ruskimi i Niemcami w zależności od sytuacji jakiej się znajdowało ważne by im było dobrze. Podobnie jak z Ukrainą jak trzeba było się ułożyć z Ruskim by zabijać Polaków to się układali jak z Niemcami też się układali. Takie obce miasto.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 10:32

no pieknie jak nie ze szkopami to z ruskami

ehh ten gdansk :/

9 lat
- 6 0
Twoja opinia

Zmień treść

ehh ten gdansk :/
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 10:48

Napiszcie: Danzig! a nie Gdańsk (1)

Jakoś nie zapominacie o Niemcach, gdy chodzi o coś chwalebnego dla tego miasta, ale to, co wstydliwe, to zaraz Gdańsk, Polska i tak dalej. Piszcie - to komuniści niemieccy zablokowali transport broni dla Polski. I nie zapomnijcie napisać: Niemcy wyssali nienawiść do Polaków z mlekiem matki.

Polak
9 lat
- 12 2
Twoja opinia

Zmień treść

Jakoś nie zapominacie o Niemcach, gdy chodzi o coś chwalebnego dla tego miasta, ale to, co wstydliwe, to zaraz Gdańsk, Polska i tak dalej. Piszcie - to komuniści niemieccy zablokowali transport broni dla Polski. I nie zapomnijcie napisać: Niemcy wyssali nienawiść do Polaków z mlekiem matki.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2014-08-15 10:51
  
  bez przesady, proszę dobrze przeczytać ostatnie tysiąc lat historii
  
  Jola
  9 lat
  - 0 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 11:45

trzeba zauważyć że w roku 1920 Polaków było w Gdańsku około 8%, ile pracowało ich w porcie?

adam
9 lat
- 7 2
Twoja opinia

Zmień treść

trzeba zauważyć że w roku 1920 Polaków było w Gdańsku około 8%, ile pracowało ich w porcie?
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 12:33

mogli przecież zawinąć do Gdyni

tak jak teraz można tam wylądować o każdej porze dnia

wacek
9 lat
- 1 6
Twoja opinia

Zmień treść

tak jak teraz można tam wylądować o każdej porze dnia
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 13:09

Oto właśnie ciemna masa robotnicza, która zawsze jest roszczeniowa, tylko więcej pieniędzy, mniej pracy

Wspierali bolszewików, potem zaś obalali (nieco przypadkowo) socjalizm powołując związki zawodowe. O ich bezmyślności niech świadczą te wybrane postulaty sierpniowe:

"Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym." - czyli możemy strajkować kiedy chcemy, a wy nam za to płaćcie.

"Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ." - a najlepiej jeszcze drugie tyle.

Przypomnijmy tutaj, że postulaty te zostały ogłoszone w sytuacji ekonomicznej zapaści kraju, gdy nie było pieniędzy na nic. A robotnicy żądają pieniędzy za nic nie robienie.

"Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen." - no tak, jak kryzys to podniesiemy wypłaty!

"Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek." - a najlepiej do 30 lat, żeby się czasem robotnik nie przemęczył.

"Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych." - jak wcześniej, weźmy w kryzysie więcej pieniędzy od państwa

"Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę." - albo jeszcze więcej!

"Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4-brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy." - a najlepiej jak byśmy mogli w ogóle nie pracować.

asd
9 lat
- 0 13
Twoja opinia

Zmień treść

Wspierali bolszewików, potem zaś obalali (nieco przypadkowo) socjalizm powołując związki zawodowe. O ich bezmyślności niech świadczą te wybrane postulaty sierpniowe: "Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym." - czyli możemy strajkować kiedy chcemy, a wy nam za to płaćcie. "Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ." - a najlepiej jeszcze drugie tyle. Przypomnijmy tutaj, że postulaty te zostały ogłoszone w sytuacji ekonomicznej zapaści kraju, gdy nie było pieniędzy na nic. A robotnicy żądają pieniędzy za nic nie robienie. "Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen." - no tak, jak kryzys to podniesiemy wypłaty! "Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub [zaliczyć] przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek." - a najlepiej do 30 lat, żeby się czasem robotnik nie przemęczył. "Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych." - jak wcześniej, weźmy w kryzysie więcej pieniędzy od państwa "Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę." - albo jeszcze więcej! "Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4-brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy." - a najlepiej jak byśmy mogli w ogóle nie pracować.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 14:55

pytanie

Dlaczego nie wspomina się w skrajnie wrogiej postawie Litwy?

9 lat
- 5 0
Twoja opinia

Zmień treść

Dlaczego nie wspomina się w skrajnie wrogiej postawie Litwy?
Regulamin dodawania opinii