Z budynku do budynku. Historyczne siedziby władz Gdyni

Dariusz Małszycki

6 października 2019 (artykuł sprzed 4 lat)

Opinie (85)

Najnowszy artykuł na ten temat Kamienica Dorszów: o kobiecie, która straciła nazwisko

Dzisiejsza siedziba władz w Gdyni mieści się w tym samym budynku, do którego została przeniesiona jeszcze przed wojną.

Dzisiejsza główna siedziba Urzędu Miasta Gdyni, która znajduje się przy al. Marszałka Józefa Piłsudskiego 52/54, nie jest pierwszym miejscem, z którego kierowano losami miasta. Przyjrzyjmy się, gdzie wcześniej podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące Gdyni.

Przed 1926 r. Gdynia była wioską i do tego czasu władzą gdyńską było sołectwo. Pierwotnie siedzibą sołectwa było miejsce zamieszkania sołtysów Gdyni. Do roku 1872 rządzili dziedziczni sołtysi, po tej dacie - wybierani przez mieszkańców.

W tym samym roku powołano nowy, wyższy szczebel administracyjny, tzw. obwód, inaczej nazwany wójtostwem, na którego czele stał naczelnik obwodu, zwany też wójtem. Siedzibą wójtostwa chylońskiego, do którego należała Gdynia, była formalnie Chylonia. Jednak pod koniec XIX w. wójtem został mieszkaniec Gdyni, a konkretnie należącego już wtedy do Gdyni Grabówka, Carl Düsterwald. Od tego czasu to Gdynia stała się siedzibą wójtostwa chylońskiego.

Siedziba sołectwa gdyńskiego do 1923 r. Zdjęcie wykonane ok. 1929 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Pierwszą stałą siedzibą władz gdyńskich był nieistniejący już budynek sołectwa. Stał on przy obecnym placu Kaszubskim, mniej więcej przy skrzyżowaniu z obecną ul. Wójta Radtkego, naprzeciwko skrzydła szpitala miejskiego zlokalizowanego przy tej samej ulicy. Niski, parterowy dom został rozebrany jeszcze przed wybuchem II wojny światowej.

Po powrocie Gdyni w granice państwa polskiego pierwszym polskim sołtysem, a później wójtem obwodu wójtowskiego w Chyloni, w skład którego wchodziła również Gdynia, został mieszkający również w Gdyni Jan Radtke (1872-1958), który sprawował tę funkcję aż do 1926 roku, to jest do nadania Gdyni praw miejskich.

Jan Radtke - pierwszy polski sołtys Gdyni

W 1923 r. z inicjatywy jednego z najznamienitszych mieszkańców Gdyni, Augustyna Grubby, siedzibę sołectwa przeniesiono do jego willi przy rynku Kaszubskim (obecnym placu Kaszubskim). Budynek postawiony na początku lat 20. XX w. stał w miejscu obecnej kamienicy przy ul. Świętojańskiej 1, przy skrzyżowaniu z ul. Derdowskiego.

Pierwsza siedziba Magistratu w Gdyni przy ul. Świętojańskiej, ok. 1927 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Kiedy 10 lutego 1926 r. Gdynia uzyskała prawa miejskie, przez pierwsze dwa lata, do 1928 r., był on również siedzibą władz miasta. Dom został zniszczony w czasie działań wojennych w 1945 r., rozebrano go krótko po II wojnie światowej. Po przeniesieniu magistratu w inne miejsce znajdowała się tam Agentura Państwowego Banku Rolnego oraz redakcja "Gazety Gdyńskiej".

W latach 1935-1936, na sąsiedniej działce, przy ul. Świętojańskiej 3, Augustyn Krauze (1882-1957), wybudował dla córki Agnieszki stojącą do dzisiaj modernistyczną kamienicę. Jej projektantem był inż. arch. Jan Bochniak.

Augustyn Krauze - pierwszy burmistrz Gdyni

W 1928 roku, przy dawnej drodze wiejskiej - obecnie ul. Starowiejskiej - na działce nr 50, wybudowano czteropiętrową kamienicę, która stała się na dwa lata siedzibą władz miasta. Bliźniaczy budynek postawiono mniej więcej w tym samym czasie przy ul. Migały (obecnie: Wójta Radtkego). Znalazła w nim swoją siedzibę policja i tak potrzebny dla rozrastającej się miejscowości areszt.

Pracownicy gdyńskiego Magistratu przed drugą siedzibą przy ul. Starowiejskiej 50, 1928 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

W tym samym miejscu co magistrat znalazła swoją siedzibę działająca od 1926 r. Miejska Kasa Oszczędności, późniejsza Komunalna Kasa Oszczędności (dalej KKO), której wieloletnim dyrektorem był Franciszek Linke (1903-1939). W 1931 r. KKO przeniosła się do nowego budynku na rogu ul. Świętojańskiej i skweru Kościuszki.

W 1938 r. kamienica stała się własnością Państwowego Zakładu Higieny. W budynku znalazły się m.in. takie pomieszczenia, jak laboratoria, sala wykładowa, biblioteka. Ten prężny ośrodek naukowo-badawczy w 1939 r. przekształcił się w Instytut Higieny Morskiej i Tropikalnej, a więc był bezpośrednim poprzednikiem współczesnego Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej. W chwili obecnej ten należący do państwa budynek jest siedzibą Powiatowej Stacji Epidemiologiczno-Sanitarnej, popularnie zwanej Sanepidem.

Z biegiem czasu zaistniała konieczność budowy większej siedziby dla szybko powiększającego się, bo liczącego już około 60 tys. mieszkańców, miasta. Jednak zanim to nastąpiło, pod koniec 1930 r. dokonano reorganizacji zarządzania miastem, które przejął Komisariat Rządu. Na jego czele stał komisarz rządu wybierany przez odpowiednich ministrów. Pełnił on podwójną rolę przedstawiciela państwa i władzy samorządowej.

Projekt gmachu dla magistratu, później zwanego Komisariatem Rządu, przygotował znany architekt Jerzy Müller (1889-1963). Został on kierownikiem Oddziału Zabudowy. W 1930 r. budynek został ukończony i oddany do użytku.

Typowo modernistyczny gmach o kubicznym kształcie stanął przy skrzyżowaniu ul. Świętojańskiej z al. Kasyna (obecnie al. Marszałka Józefa Piłsudskiego) na działkach nr 109 i 111. Dwa wejścia główne usytuowane zostały od strony ul. Świętojańskiej.

Budynek Komisariatu Rządu, oddany do użytku w 1930 r. przy ul. Świętojańskiej 109/111, 1931 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

W drugiej połowie lat 30. Gdynia nabierała coraz bardziej wielkomiejskiego charakteru. Siedziba władz miasta stała się ponownie za mała, dlatego przystąpiono do jej rozbudowy. W 1937 r. oddano do użytku nowe, wyższe o jedną kondygnację skrzydło przy al. Marszałka Józefa Piłsudskiego 52/54. To w nim umiejscowiono też główne wejście z szerokimi, obrotowymi drzwiami. Znajduje się tam do chwili obecnej.

Zabawną anegdotkę związaną z tą ostatnią przebudową przytacza niezapomniany Kazimierz Małkowski w "Bedekerze Gdyńskim":

"Tę ostatnią przebudowę wykonano, jak oficjalnie podawano, według projektu architekta Stefana Reychmana, pod nadzorem J. Müllera, piastującego w tym czasie odpowiedzialną funkcję w Komisariacie Rządu. Dokładnie nikt nie wiedział, kto naprawdę przygotował projekt przebudowy, i powszechnie wtedy żartowano, że nazwisko Müller jest pochodzenia angielskiego, bo pisze się Müller, a czyta Reychman".

Rozbudowa gmachu Komisariatu Rządu w Gdyni o skrzydło przy al. Marsz. J. Piłsudskiego, 1937 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

W gmachu komisariatu, obok biur, znajdowało się również mieszkanie dla komisarza rządu w Gdyni. W latach 1933-1939 był nim niezwykle zasłużony dla miasta Franciszek Sokół (1890-1957).

W czasie okupacji niemieckiej budynek był siedzibą niemieckich władz miasta "Stadtverwaltung Gotenhafen". Zniszczony w czasie działań wojennych w marcu 1945 roku został wyremontowany. Aby wyrównać wysokość dwóch skrzydeł gmachu, starsze skrzydło od strony ul. Świętojańskiej podwyższono w czasach PRL-u o jedno piętro.

Do 1950 r. był siedzibą Zarządu Miasta oraz Rady Miejskiej. Na czele Zarządu Miasta stał wówczas prezydent Henryk Zakrzewski (1897-?).

W 1950 r. Ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zlikwidowała samorząd. Tym samym zlikwidowano również Zarząd Miejski i urząd prezydentów oraz burmistrzów miast. Odtąd na czele miasta stali przewodniczący Prezydium Rady Miasta.

W 1973 r., po ponownej reformie samorządowej, funkcje administracyjne przekazano prezydentowi i Urzędowi Miasta. Od tej pory gmach nazywano Urzędem Miasta.

Budynek Zarządu Miejskiego w Gdyni, po powojennej odbudowie, 1948 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

W chwili obecnej budynek znów jest za mały dla administracji samorządowej. Dlatego od kilku lat część wydziałów jest porozrzucana w kilku miejscach. Między innymi Wydział Spraw Społecznych mieści się w przejętym przez miasto dawnym budynku PLO przy ul. 10 Lutego 24, a Wydział Kultury w zbudowanym w 1936 r. dawnym Domu Marynarza Szwedzkiego.

Jednak dawny gmach Komisariatu Rządu nadal jest główną siedzibą władz miasta, a oprócz poszczególnych wydziałów i referatów znajduje się tam również siedziba Rady i Prezydenta Miasta Gdyni.

Wybrana bibliografia

Encyklopedia Gdyni, red. M. Sokołowska, Gdynia 2006, s. 13-15 i 343.
M. Kardas, Gdynia i jej władze w latach 1926-1950. Główne problemy polskiej administracji publicznej miasta, Toruń 2013.
T. Rembalski, Właściciele wolnego sołectwa i karczmy w Gdyni (1368-1928), Gdańsk 2008.
K. Małkowski D. Małszycki, Nowy Bedeker Gdyński, Gdynia 2013.

O autorze

Dariusz Małszycki

pracownik Muzeum Miasta Gdyni

Miejsca

Urząd Miasta Gdyni Gdynia, al. marsz. Józefa Piłsudskiego 52/54

Opinie (85) 8 zablokowanych

Sortowanie
- Od najnowszych
- Od najstarszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 15:49

Budynek sołectwa gdyńskiego (1)

w zupełności by na dziś wystarczał - i tak nic nie robią

tor
4 lata
- 8 2
Twoja opinia

Zmień treść

w zupełności by na dziś wystarczał - i tak nic nie robią
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-07 08:47
  
  i stalbys w kolejkach kilometrowych i to pod golym niebem
  
  4 lata
  - 0 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  i stalbys w kolejkach kilometrowych i to pod golym niebem
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 13:46

(2)

Okropnie wygląda budynek obecnego UM po tym podwyższeniu o jedną kondygnację. Zniszczyło to całą harmonię bryły. Może warto byłoby ją z powrotem obciąć?

4 lata
- 4 3
Twoja opinia

Zmień treść

Okropnie wygląda budynek obecnego UM po tym podwyższeniu o jedną kondygnację. Zniszczyło to całą harmonię bryły. Może warto byłoby ją z powrotem obciąć?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-06 13:47
  
  co zrobisz wtedy z urzedasami? gdzie te setki mord do wykarmienia pomiescisz? (1)
  
  4 lata
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2019-10-07 08:44
    
    widac ze nienawidzisz katolikow!
    
    4 lata
    
    0 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    widac ze nienawidzisz katolikow!
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 11:50

Rok 2021. najnowsze wiadomości z Trójmiasta: rada komisaryczna PiS uchwaliła zarząd deweloperski w trójmieście... (4)

4 lata
- 12 10
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-06 12:35
  
  (1)
  
  Chyba coś pomyliłeś, jak już to POKO. PiS ma w Gdyni tyle do powiedzenia co ży(mianiń) w czasie wojny.
  
  4 lata
  - 3 4
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Chyba coś pomyliłeś, jak już to POKO. PiS ma w Gdyni tyle do powiedzenia co ży(mianiń) w czasie wojny.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2019-10-07 08:42
    
    ale noca zawsze moze dekret uchwalic jak z westerplatte lub placem pod schody megalomanii balbiny w warszawie
    
    4 lata
    
    1 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    ale noca zawsze moze dekret uchwalic jak z westerplatte lub placem pod schody megalomanii balbiny w warszawie
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-06 13:00
  
  chyba zarząd komisaryczny po tym jak szczur został wyprowadzony w kajdanach (1)
  
  4 lata
  - 6 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2019-10-06 13:14
    
    tak Edzio, wiemy, kaftan masz mokry
    
    a zmiana raz na tydzień
    
    4 lata
    
    4 6
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    a zmiana raz na tydzień
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 09:38

Kogo to interesuje? (6)

Gdynia wieś sielska nadal... magistrat we wsi.

Gdańszczanin
4 lata
- 15 71
Twoja opinia

Zmień treść

Gdynia wieś sielska nadal... magistrat we wsi.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-07 05:17
  
  (1)
  
  Babka z dziadkiem przed wojną krowy doili gdzieś na wiosce pod Brześciem nad Bugiem czy jakimś innym Mołodecznem i zaciągali wschodnim akcentem jak Kargul z Pawlakiem, a ten się za wielkiego Gdańszczanina uważa. Haha.
  
  4 lata
  - 5 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Babka z dziadkiem przed wojną krowy doili gdzieś na wiosce pod Brześciem nad Bugiem czy jakimś innym Mołodecznem i zaciągali wschodnim akcentem jak Kargul z Pawlakiem, a ten się za wielkiego Gdańszczanina uważa. Haha.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2019-10-07 08:33
    
    nikt tam wlasnych krow nie mial, jezeli doili to panskie
    
    4 lata
    
    2 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    nikt tam wlasnych krow nie mial, jezeli doili to panskie
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-06 12:59
  
  spadaj poewcu do bolkowa!!! (1)
  
  4 lata
  - 8 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2019-10-06 13:13
    
    Edzio, sam sobie odpowiadasz?
    
    Kaczyński musi ci odblokować ubecką emeryturę i przyszyć nowe nogi
    
    4 lata
    
    5 5
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Kaczyński musi ci odblokować ubecką emeryturę i przyszyć nowe nogi
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-06 13:12
  
  Edzio różowa samico psa
  
  dlaczego twoje posty są wszędzie
  
  4 lata
  - 3 4
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  dlaczego twoje posty są wszędzie
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-06 12:22
  
  Jesteś zwykły buc a nie gdańszczanin
  
  4 lata
  - 14 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Jesteś zwykły buc a nie gdańszczanin
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-07 00:34

ed

Co to jest, że miasta sobie, a Państwo sobie. To jest dwuwladza jakaś? Odkąd dokad kto ma rządzić i odpowiadać. Dlatego taki balagan w Polsce! To moze rząd zlikwidować, a może miejską radę?

4 lata
- 2 3
Twoja opinia

Zmień treść

Co to jest, że miasta sobie, a Państwo sobie. To jest dwuwladza jakaś? Odkąd dokad kto ma rządzić i odpowiadać. Dlatego taki balagan w Polsce! To moze rząd zlikwidować, a może miejską radę?
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-07 00:18

Migały?

Po co komunistyczna nazwa ulicy w przedwojennej historii ulicy?

4 lata
- 2 0
Twoja opinia

Zmień treść

Po co komunistyczna nazwa ulicy w przedwojennej historii ulicy?
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 09:42

Lubie zdjęcia retro (1)

I dawne klimaty na foto

4 lata
- 37 1
Twoja opinia

Zmień treść

I dawne klimaty na foto
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-10-06 23:11
  
  te same budynki ale jak cudownie pusto wokół
  
  żadnych złomów stojących lub jeżdżących Można? Można - jakoś ci ludzie wtedy żyli.
  
  4 lata
  - 3 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  żadnych złomów stojących lub jeżdżących Można? Można - jakoś ci ludzie wtedy żyli.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 18:47

Jakie drzwi obrotowe zachowały się przy wejściu głównym Coś nie ogarniam. Tam są jakieś drzwi obrotowe?

Set
4 lata
- 1 1
Twoja opinia

Zmień treść

Jakie drzwi obrotowe zachowały się przy wejściu głównym Coś nie ogarniam. Tam są jakieś drzwi obrotowe?
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 18:05

Za dużo czy za mało?

Wszyscy marudzą, że za dużo ludzi w urzędzie pracuje. A jak kolejka to marudzą, że stoją.
To za dużo czy za malo pracowników??

Gdynianin
4 lata
- 6 2
Twoja opinia

Zmień treść

Wszyscy marudzą, że za dużo ludzi w urzędzie pracuje. A jak kolejka to marudzą, że stoją. To za dużo czy za malo pracowników??
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-10-06 17:15

Małe sprostowanue

Budynku przy ul. Świętojańskiej 3 nie wybudował Augustyn Krauze. Pani Agnieszka nie była też jego córka. Pierwszy burmistrz miasta Gdyni tj Augustyn Krauze miał swój udział w budowie siedziby władz miasta przy ul. Starowiejskiej (czyli dzisiejszego budynku Sanepidu ). Tam od lat 90-tych wisi upamiętniająca tę budowę tablica. Pozdrawiam

Prawnuk
4 lata
- 9 0
Twoja opinia

Zmień treść

Budynku przy ul. Świętojańskiej 3 nie wybudował Augustyn Krauze. Pani Agnieszka nie była też jego córka. Pierwszy burmistrz miasta Gdyni tj Augustyn Krauze miał swój udział w budowie siedziby władz miasta przy ul. Starowiejskiej (czyli dzisiejszego budynku Sanepidu ). Tam od lat 90-tych wisi upamiętniająca tę budowę tablica. Pozdrawiam
Regulamin dodawania opinii