Film z wyburzania dawnych zakładów Olvit w Letnicy. Stan na 23 lutego 2020 r.
Amada, Olvit czy Kruszwica. Na przestrzeni lat, przedsiębiorstwo zlokalizowane przy ul. Wiślnej 16 w Letnicy nosiło różne nazwy, ale zawsze produkowano w nich tłuszcze roślinne. Sześć lat temu zostało ono zamknięte, a w styczniu rozpoczęły się prace rozbiórkowe jego budynków, które zgodnie z harmonogramem powinny zakończyć się w czerwcu. Na przestrzeni niemal stu lat fabryka była świadkiem wielu ciekawych wydarzeń, niekoniecznie związanych z działalnością produkcyjną.
nazwę znałe(a)m, ale nie wiedziałe(a)m, że firma jest z Gdańska14%
nie, nigdy nie słyszałe(a)m o tej fabryce i jej produktach39%
Nasz czytelnik, pan Marcin, poinformował, że z krajobrazu Letnicy, tuż przy kanale portowym, znika zabudowa, spośród której wyróżniają się silosy wieżowe. To teren przedsiębiorstwa, które na przestrzeni blisko stu lat funkcjonowało pod różnymi nazwami, ale przedmiot jego działalności pozostawał niezmienny.
Zawsze zajmowało się ono przetwórstwem nasion oleistych i produkowaniem z nich tłuszczów roślinnych, przede wszystkim margaryny i oleju rzepakowego.
Brytyjsko-duński kapitał
Zakłady powstały wkrótce utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska w 1920 r., ze znacznym udziałem kapitału brytyjsko-duńskiego. Ich pierwotna nazwa brzmiała Amada, co było skrótem pełnej nazwy Aktiengesellschaft für Margarinefabrikation Danzig. Współcześnie należałoby przetłumaczyć tę nazwę jako "Produkcja margaryny w Gdańsku Spółka Akcyjna", jednak w przedwojennej polskiej prasie można natrafić na archaiczne tłumaczenie "Towarzystwo akcyjne dla fabrykacji margaryny w Gdańsku".
Produkowane tutaj wyroby, przede wszystkim margaryna, były bardzo popularne wśród mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska. W spiżarni praktycznie każdego domu można było znaleźć opakowania oznaczone logiem z charakterystyczną głową. O ich popularności świadczy również fakt, że znaczna część produkcji była eksportowana do Polski i Niemiec.
Co ciekawe, nazwa Amada była używana jeszcze przez kilka lat w już polskim Gdańsku, choć spółka została po wojnie znacjonalizowana i weszła w skład państwowego przedsiębiorstwa "Portowe Zakłady Przemysłu Olejarskiego i Tłuszczowego".
Karuzela nazw na przestrzeni lat
Na wskroś niemiecki rodowód nazwy zakładów w Letnicy nie uszedł jednak uwadze ówczesnej prasy, która domagała się ich przemianowania.
-Zdaje się, że nazwa Amada zbyt długo utrzymuje się w polskiej gospodarce i jako skrót nazwy nieistniejącego przedsiębiorstwa powinna wyjść z użycia. Tym bardziej, że już półtora roku temu, wskutek naszej interwencji, zniknął z terenu Przeróbki w porcie gdańskim wielki napis "Alldag", które to słowo jest skrótem również przedwojennej gdańsko-niemieckiej firmy "Allgemeine Lagerbetriebs Aktiengesellschaft" - napisano w Dzienniku Bałtyckim z 12 grudnia 1950 r. Apel odniósł pożądany skutek, wkrótce potem dawna Amada zaczęła funkcjonować pod nazwą Gdańskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego im. gen. Walerego Wróblewskiego. Przedsiębiorstwo przetrwało przemiany ustrojowe. Z jego majątku utworzono w latach 90. Zakłady Przemysłu Tłuszczowego Olvit, których wyroby pamięta zapewne większość naszych czytelników. Wreszcie w 2006 r. zostały one zakupione przez Zakłady Tłuszczowe Kruszwica, czyli jednego z największych w Europie Środkowej producentów tłuszczów roślinnych.
Zamknięcie zakładów nastąpiło już sześć lat temu
Filia Zakładów Tłuszczowych Kruszwica w Letnicy została zamknięta w 2014 r. Przez kolejne lata teren przedsiębiorstwa pozostawał opustoszały, ale jego właściciel zlecił dozór zewnętrznej firmie ochroniarskiej. Dzięki temu, budynki nie zostały rozszabrowane przez złomiarzy oraz nie stały się miejscem bytowania osób bezdomnych.
Trzy lata później, tj. w 2017 r., teren przedsiębiorstwa został zakupiony przez Zarząd Morskiego Portu Gdańsk. Natomiast w latach 2016-2018 przeprowadzono proces usunięcia z budynków wszelkiego wyposażenia. Przejawiające jakąkolwiek wartość urządzenie produkcyjne zostały sprzedane, wśród nich pochodzący z lat 70. metalowy zbiornik na olej.
Gigantyczny obiekt o średnicy blisko 5,5 m i wysokości 13 m został zakupiony przez przedsiębiorstwo z Bytowa w województwie pomorskim. Dlaczego wspomnieliśmy właśnie o tym zbiorniku? Otóż w 2016 r. relacjonowaliśmy z kamerą karkołomną, ale zakończoną pełnym sukcesem akcję wywiezienia go z Gdańska na naczepie tira.
Spore zainteresowanie kupnem zwolnionej działki
Po opróżnieniu zakładów w Letnicy z wyposażenia, ich wysłużone budynki nadawały się już tylko do wyburzenia. Ciężki sprzęt budowlany pojawił się między nimi na początku stycznia. Dzięki tej decyzji, w przemysłowej części Gdańska zwolni się niebawem ogromna nieruchomość. Władze portu ujawniają, że nie tylko ze względu na jej powierzchnię, ale również dogodną infrastrukturę drogową i kolejową, cieszy się wyjątkowo dużym zainteresowaniem potencjalnych kupców.
- Zgodnie z ustawą o portach i przystaniach morskich, Zarząd Morskiego Portu Gdańsk prawem pierwokupu nabył teren zakładów tłuszczowych w 2017 r., a przejął na początku 2018 r. Powierzchnia terenu to 45 tys. m kw. z dostępem do drogi publicznej. ZMPG podjął decyzję o rozbiórce wszystkich budynków byłych zakładów ze względu na ich zły stan techniczny. Obiekty nie nadawały się już do użytku. Pracę rozbiórkowe rozpoczęły się 7 stycznia tego roku i potrwają do czerwca, przeprowadza je firma TKJ Matuszewski z Grudziądza. Zwolniony teren zostanie skomercjalizowany, obecnie trwają negocjacje z potencjalnymi nabywcami - informuje Tomasz Dresler z działu marketingu Zarządu Morskiego Portu Gdańsk.
Fabryka Amada pojawiła się w kronice filmowej WFDiF z 1949 r.
Loty reklamowe i pierwsza praca Anny Walentynowicz
Na koniec warto wspomnieć o kilku ciekawostkach, związanych z wyburzanymi właśnie zakładami. W latach 1929-1930, na reklamy Amady można było natrafić nie tylko w prasie, ale również... w przestrzeni powietrznej. Członkowie Akademickiej Grupy Lotniczej z Politechniki Gdańskiej wykonywali dla spółki tzw. loty reklamowe, które odbywały się nie tylko nad terytorium Wolnego Miasta Gdańska, ale również Polski. Na czym właściwie polegała ta zaskakująca - nawet jak na współczesne realia - forma reklamy? Otóż pilotowany przez członków grupy samolot miał doczepiony do ogona baner, na którym widniała nazwa fabryki.
2 września 1939 r., nieopodal Amady został ujęty przez Niemców Franciszek Mionskowski, jeden z bohaterskich obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku, któremu udało się uciec z jej budynku w trakcie zajmowania go przez gdańskich policjantów i ss-mannów. Z kolei w 1950 r., w zakładach w Letnicy przez kilka miesięcy pracowała na stanowisku pakowaczki Anna Walentynowicz. Była to jej pierwsza praca, podjęta po przeprowadzce do Gdańska. To właśnie po zwolnieniu się z dawnej Amady, późniejsza legenda Solidarności zatrudniła się w Stoczni Gdańskiej.
6
Przerzut broni dla niemieckich dywersantów
Natomiast pod koniec lat 30. Amada znalazła się w centrum afery szpiegowskiej pomiędzy Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem i Niemcami. Jak się okazało, w fabryce w Letnicy zajmowano się nie tylko produkowaniem tłuszczów spożywczych, ale również... przerzutem broni dla Niemców, zamieszkujących w granicach przedwojennej Polski. Warto wspomnieć, że te wydarzenia stały się inspiracją dla scenariusza jednego z odcinków nieco zapomnianego serialu "Na kłopoty Bednarski".
- Amada zapisała się na kartach historii także w związku z zaangażowaniem w przemyt broni i uzbrojenia wojskowego dla dywersji niemieckiej na terenie II Rzeczypospolitej. Dość powiedzieć, że prawą ręką Holgera Ditleva Schradera, dyrektora fabryki, był Alfred Bölke, związany z niemieckim wywiadem już od lat I wojny światowej. Fabryka udostępniała swoje pomieszczenia i tabor samochodowy zaufanym funkcjonariuszom policji i Abwehry. Zakład w Letnicy był główną bazą, w której przygotowywano nielegalne przesyłki, z materiałami wcześniej przemyconymi do Gdańska głównie z Prus Wschodnich. Przerzucano je, wykorzystując firmowe ciężarówki rozwożące produkty fabryki do hurtowni i sklepów w północnej Polsce - opowiada dr Jan Daniluk, dyrektor Muzeum Uniwersytetu Gdańskiego, badacz historii Gdańska w XIX i XX w.
Wymiana szpiegów
Do odkrycia intrygi walnie przyczynił się przede wszystkim polski inspektor celny, wykonujący swoją służbę na terenie zdominowanego przez Niemców miasta. Niewiele brakowało, a zapłaciłby za to najwyższą cenę. Na szczęście koniec końców udało mu się zachować nie tylko życie, ale i odzyskać wolność.
- Polski kontrwywiad odkrył mistyfikację i zatrzymał jeden z wozów, a w nim załogę posługującą się radiostacją nadawczą i posiadającą mapę z lokalizacją polskich obiektów wojskowych. Rozszyfrowanie działalności "Amady" możliwe było głównie dzięki pracy polskiego inspektora celnego w Wolnym Mieście, Jana Lipińskiego. W czerwcu 1939 roku został podstępnie uprowadzony przez Niemców i pobity do nieprzytomności. Aresztowany i skazany pod zarzutem obrazy Adolfa Hitlera, ostatecznie został w sierpniu 1939 roku wydany stronie polskiej w zamian za niemieckich szpiegów pojmanych na terenie Polski - uzupełnia dr Daniluk.
Zwiedź położoną tuż obok zakładów kamienicę, która również została przeznaczona do rozbiórki
Której firmy apartamenty będą tam stały??? Bo wiadomo, że na nic innego nie stać Gdańska (1)
4 lata
2410
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 12:26
to pisowski zmpg sprzedaje nie miasto gdansk wiec daruj sobie ruski trolu
4 lata
31
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 10:31
główny dochód miasta to teraz opłata za śmieci (2)
z metrów kwadratowych. Ma być ich jak najwięcej.
jarek
4 lata
225
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 20:06
władze dążą do tego konsekwentnie
4 lata
10
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 20:09
nic dodać, nic ująć
taka prawda
4 lata
01
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 10:35
I nie dało się zrobić z tego zabytku? (2)
Aż dziw że FRAG nie protestował przecież budynki miały 100 lat?
4 lata
242
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 19:14
nie dało się, za duzo deweloperzy zaplacili
4 lata
01
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 20:09
hahah
dobrzy żart z tym Fragiem, darmozjady
4 lata
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 10:37
(2)
Piękny film o kamienicy. Gratuluję realizacji.
4 lata
161
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 19:46
(1)
oscar!
4 lata
10
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 20:11
nominacja jak w banku
ja bym jeszcze w Cannes ich nagrodził!
4 lata
01
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 10:39
Dlaczego pan Strzok nie zablokował rozbiórki niewątpliwie zabytkowej kamienicy obok Zakładów Tłuszczowych? (2)
A tuż obok budynku stoi zabytkowa, betonowa latarnia. I co? Był polityczny prikaz nie przeszkadzać państwowej spółce sprzedać teren, prawda?
4 lata
207
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 12:28
otóż to. miastu i prywatnym inwestorom utrudniać, a państwowym spółeczkom ułatwiać. nie wiem jak ta g**da może patrzeć w lustro
4 lata
30
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 20:09
prawda!
4 lata
10
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 10:40
Dobrze, że pani prezydent dba o deweloperów... (1)
najpierw koło parku w Oliwie, teraz w otulinie parku krajobrazowego. I ta kamienica w Letnicy. Tylko kto będzie kupował te mieszkania w kryzysie po pandemii... Naprawdę nie ma nic ważniejszego w czasie gdy szaleje zaraza?
bnb
4 lata
2912
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 20:09
developerzy uber alles
w polskim mieście Gdańsk!
4 lata
10
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 10:41
Brawo (5)
Jedyne co nam w XXIw wychodzi, to burzenie. 100 lat, przecież to zabytki przemyslowe. Poraz kolejny zabraklo pomyslu. Grunt, ze deweloper juz czeka na czystą dzialeczke.
Obecnie koncern AMADA jest jednym z największych na świecie producentów maszyn i narzędzi do obróbki blach i należy do czołowych przedsiębiorstw w skali światowej w swojej branży.
4 lata
140
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-04-04 12:30
(1)
a my mamy różaniec do granic i prezydenta modlącego się na jasnej górze.
![Reklama zamieszczona w gazecie Danziger Volksstimme z 9 listopada 1928 r. "Gospodynie, jeśli chcecie zaoszczędzić, kupujcie [masło - dop. red.] Amada-Buttergold" - brzmi umieszczone na niej hasło.](https://s-trojmiasto.pl/zdj/c/n/9/2619/1672x0/2619304-Reklama-zamieszczona-w-gazecie-Danziger-Volksstimme-z-9-listopada-1928-r-Gospodynie-jesli-chcecie-zaoszczedzic-kupujcie-maslo-dop-red-Amada-Buttergold-brzmi-umieszczone-na-niej-haslo.webp)
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy