Liczący 530 lat zegar astronomiczny kościoła Mariackiego w Gdańsku ma w dolnej kondygnacji zespół tarcz kalendarza - nieocenione źrodło do średniowiecznej chronologii. Wielka tarcza informuje o dniach, mała - w okienku przykrywającej ją tarczy zewnętrznej - o latach. Przyjrzyjmy się bliżej tej pierwszej. Promieniste linie dzielą ją na 365 wycinków, odpowiadających dniom roku. Datę wskazuje figura krolewicza po lewej stronie. W przecinających wycinki 22 koncentrycznych pierścieniach wypisano różne dane.
Pierwszy od zewnątrz podaje powtarzające się cyklicznie litery od a do g, służące do znajdowania dni tygodnia, pod warunkiem, że wiemy, jaka litera w danym roku oznacza niedzielę. Znajdziemy ją w wycięciu małej tarczy zewnętrznej (z figurą Matki Boskiej).
Drugi pierścień zawiera daty rzymskie - kalendy, nony i idy.
W trzecim twórcy kalendarza umieścili tzw. cyzjojan, złożony z łacińskich sylab informujących o świętych patronach dni. W średniowieczu uczono go w szkołach. Sylab jest tyle, co dni. Pierwsza sylaba imienia świętego jest w dniu, w którym przypada jego święto.
Cyzjojan dla grudnia ma następującą postać: De-cem-ber bar-ba ni-co con-cep el al-nui lu-ci-a sanc-tus ab in-dc tho-mas mo-do nut steph io pu tho-me sil (kreski miedzy sylabami dodałem dla lepszego zrozumienia). Odcyfrowanie zapisu nie nastręcza trudności. Rozmieszczone w trzech pierwszych dniach słowo De-cem-ber to oczywiście łacińska nazwa miesiąca, w tym przypadku grudnia. Bar-ba to skrót od imienia Barbara, którego pierwsza sylaba zajmuje czwartą działkę, informując, że 4 grudnia jest dniem świętej Barbary. Pierwsza sylaba słowa ni-co, będącego skrótem od Nicolaus (Mikołaj), jest w szóstej działce, bo 6 grudnia obchodzimy swiętego Mikołaja.
Bez trudu stwierdzimy, że na 8 grudnia przypada święto Niepokalanego Poczęcia (con od con-cep - skróconego conceptio - poczęcie), na 13 - swiętej Lucji (Lu-ci-
a), określonej jako łagodna (alma), na 21 - św. Tomasza (Tho-mas). I tak dochodzimy do swiąt: w działce 25 grudnia figuruje not od Nativitas Domini = Narodzenie Pańskie, 26 steph od Stephan = Szczepan, po nich 27 mamy św. Jana (io - od Johannis), 29 drugiego Tomasza (tho- od Thome), 31 Sylwestra (sil od Silvestri pape = Sylwestra papieża).
W razie wątpliwości pomaga pierścień 21, w którym umieszczono pełne imiona nieco większej liczby świętych z dodatkowymi skrótowymi określeniami - apostoła, męczennika, biskupa itp. Przydaje się to w przypadku identycznych imion, np. dwóch Tomaszów: 21 grudnia jest Tomasza Apostola (Thome apli), 29 - Tomasza męczennika (Thome mrtris). W dniu 27 grudnia chodzi o św. Jana Apostola (Johannis apli). Ten sam pierścień podaje kategorie świąt, obowiązujące wówczas w diecezji kujawskiej, do której należał Gdańsk. Było ich sześć. Największe święta, w których odprawiano dwa pełne officia, określano jako całkowicie podwójne (totum duplex), następne były podwójne (duplex), półpodwójne (semiduplex), dziewięć lekcji (l"IX), trzy lekcje (l"III) i wspomnienie (commemoratio).
Na koniec ciekawostka - polski cyzjojan z XV w. na grudzień: "Gru-dzien ad-went da, My-kosz Po-czę-cie, po-ści Lu-ci-a. Dni su-che, świę-ty To-mek pa-trzy Gód, Scep. Jan Dziat-ki daj nam". Pozostawiam Czytelnikom jego rozszyfrowanie. Wesołych Gód!
Andrzej Januszajtis
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy