W 1777 r. bawił w Gdańsku wybitny szwajcarski astronom
Jan Bernoulli. W wydanym później dzienniku podróży tak napisał o kościele św. Katarzyny:
W tym kościele jest pochowany Heweliusz. Wtedy jeszcze tego nie wiedziałem, nie spostrzegłem też pomnika, który należałoby wznieść temu wielkiemu mężowi; skromna płyta grobowa (...) przykrywa kości człowieka, który powinien mieć posąg".
Potomkom astronoma zrobiło się wstyd. Prawnuk
Daniel Bogumił Davisson wyłożył pieniądze i pod koniec roku 1779 berliński rzeźbiarz
Meyer ukończył epitafium, które umieszczono na filarze nad grobem wielkiego gdańszczanina.
Był to pierwszy pomnik Heweliusza. Uszkodzony podczas ostatniej wojny, w 1987 r. odzyskał dawną świetność. Z marmurowej konsoli wyrasta obelisk z medalionem portretowym. Całość zdobią złocone wazy, girlandy i przyrządy astronomiczne; z baldachimu u góry opada rozsunięta na boki kotara. Na tablicy czytamy:
"Janowi Heweliuszowi z całą czcią należną takiemu mężowi Dan. Gottlob Davisson 1780".
Drugi pomnik w postaci brązowego popiersia na marmurowym postumencie, wykonany przez nadwornego rzeźbiarza
Andrzeja Le Bruna, stanął w 1786 r. w Zamku Królewskim w Warszawie. W rok później święcono w Gdańsku stulecie śmierci astronoma, z udziałem komisarza królewskiego
Fryderyka Ernesta Henniga. W czasie uroczystości sławiono zasługi
Stanisława Augusta jako protektora nauk. Król odwdzięczył się kopią popiersia, które przekazano 3 listopada 1790 r. Stanęło na granitowym postumencie w Ratuszu Starego Miasta. Na tablicy widniał złocony napis:
"Król Stanisław August Janowi Heweliuszowi kazał wznieść ten monument". Postument zaginął, ale popiersie się zachowało i jest dzisiaj w Muzeum Narodowym w Gdańsku.
Za trzeci pomnik można uważać tablicę z brązu umieszczoną w 1911 r., w 300. rocznicę urodzin, przy wejściu do tegoż ratusza. Napis głosi:
"Pamięci Jana Heweliusza, astronoma i rajcy Starego Miasta, urodzonego 28 stycznia 1611, zm. 28 stycznia 1687 r.".
Czwarty pomnik, dzieło
Michała Gąsienicy-Szostaka, postawiony przed ratuszem w 1973 r., nie uzyskał uznania gdańszczan. W zeszłym roku "z całą czcią" przeniesiono go na lepsze miejsce - na zapleczu hotelu Hevelius, który przejął nad nim pieczę.
Ostatnio, w 395. rocznicę urodzin, nasz astronom otrzymał prezent w postaci piątego z rzędu pomnika, który stanął na miejscu poprzedniego. Piękne dzieło
Jana Szczypki, wyłonione w konkursie, jest prawdziwą ozdobą skweru przed Ratuszem Starego Miasta. Jeżeli doliczyć do tego podobiznę astronoma, którą w 1906 r. ozdobiono wykusz budynku banku przy ul. Okopowej, to mamy dziś w Gdańsku sześć pomników Heweliusza. Od przybytku głowa nie boli, ale może warto pomyśleć o innych wielkich gdańszczanach?
Na koniec małe sprostowanie. Z okazji odsłonięcia pomnika mogliśmy usłyszeć, że ustawiono go "na miejscu domów Heweliusza". Przypominam, że jego domy, z obserwatorium na dachach, stały na rogu ul. Heweliusza, którą dlatego tak nazwano (od XV w. do 1945 r. nazywała się Baumgarta). Jest tam skromna tablica pamiątkowa, systematycznie zasłaniana w lecie przez parasol ogródka piwnego. Warto wreszcie coś z tym zrobić.
Andrzej Januszajtis
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy