Patroni tramwajów: Paweł Pater

Marcin Stąporek

3 maja 2017 (artykuł sprzed 7 lat)

Opinie (63)

Najnowszy artykuł na ten temat Roman Korynt kolejnym patronem gdańskiego tramwaju?

W osiemnastym odcinku naszego cyklu "Patroni gdańskich tramwajów" przedstawiamy sylwetkę Pawła Patera. Tydzień temu opisaliśmy nauczyciela Polskich Szkół Handlowych - Szczepana Pileckiego, a za tydzień przedstawimy renesansowego geografa - Filipa Clüvera.

Paweł Pater był synem pastora luterańskiego pochodzenia węgierskiego (ewentualnie węgiersko-niemieckiego). Przyszedł na świat w 1656 r. u stóp Wysokich Tatr, w Wierzbowie na Spiszu, jednym z miast zastawionych w 1412 r. przez króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego Władysławowi Jagielle i od tego czasu należących do Korony Polskiej.

Gdy był nastolatkiem, jego rodzice opuścili Spisz i udali się do Wrocławia, gdzie w 1679 r. Paweł ukończył gimnazjum św. Marii Magdaleny. Następnie udał się na studia do Lipska i Jeny, korzystając ze stypendium władz miejskich Wrocławia. W okresie studenckim pracował też jako bibliotekarz sławnej biblioteki książęcej w Wolfenbüttel. W czasie studiów interesował się m.in. matematyką i astronomią. W 1685 r. zdał egzamin magisterski z filozofii, a następnie przez pewien czas zarobkował jako prywatny nauczyciel młodzieży pochodzenia szlacheckiego.

W 1688 r. Paweł Pater otrzymał stanowisko profesora w Gimnazjum Akademickim w Toruniu. Inaugurując swój urząd, 18 marca 1688 r. wygłosił odczyt De iis quae recentiores Mathematici in coelo detexerunt. Tekst przemowy nie dochował się do naszych czasów, ale drukowane zaproszenie na wykład zawierało pochwałę Mikołaja Kopernika i matematyki jako nauki. W Toruniu Pater wykładał nauki ścisłe (matematykę, astronomię, geografię), w tym zwłaszcza dokonania takich uczonych jak Francis Bacon, Galileusz, Isaac Newton, John Locke i Jan Ámos Komenský.

Paweł Pater trafił do Gdańska, gdzie dzięki poparciu burmistrza Johanna Ernsta Schmiedena (na obrazie Pietera van Gunsta) powierzono mu profesurę matematyki w Gimnazjum Akademickim.

Po wybuchu wojny północnej opuścił Toruń i przemieszczając się pomiędzy różnymi miastami, ostatecznie znalazł się w Gdańsku, gdzie 25 września 1705 r. dzięki poparciu burmistrza Johanna Ernsta Schmiedena powierzono mu profesurę matematyki w miejscowym Gimnazjum Akademickim (podobno powodem wizyty w Gdańsku była początkowo jedynie chęć zapoznania się ze zbiorami biblioteki Rady Miejskiej).

Jako profesor gimnazjalny, w czasie wykładów z mechaniki (wiadomości o wadze, dźwigni, klinie, bloku i innych maszynach prostych) Pater stosował metodę przechodzenia od definicji, postulatów i aksjomatów do twierdzeń (tzw. metoda dedukcyjno-hipotetyczna). Nauczając mechaniki czy matematyki dbał o wprowadzanie metod poglądowych oraz praktyczne zastosowanie poznanych zasad. W tym celu latem wędrował z uczniami poza rogatki miejskie, by na wolnym powietrzu uzasadniać poznane twierdzenia przez mierzenie pól, lasów i ogrodów oraz wysokości i odległości wyznaczonych punktów.

Jako naukowiec, Pater reprezentował typ uczoności barokowej, głosząc niekiedy dość fantastyczne poglądy, pozbawione naukowych podstaw. Np. w dziele Kurtze Beschreibung der neuen Wunder Erscheinung opisywał Drogę Mleczną jako złożoną z wielkiej liczby małych gwiazd, których nie można dostrzec gołym okiem. Według Patera leżały one tak blisko siebie, że można by posługiwać się gołębiami pocztowymi do przewożenia listów z jednej gwiazdy na drugą.

W innym dziele Wunder des Himmels przedstawiał planetę Wenus, jego zdaniem półtora raza większą od Ziemi i obiegającą Słońce w ciągu ośmiu miesięcy (tymczasem średnica Wenus jest o 650 km mniejsza od ziemskiej, zaś planeta ta obiega Słońce w ok. 225 dni). W kolejnej pracy opisał zaćmienie Słońca w oparciu o własne obserwacje w dniu 12 maja 1706 r.

Paweł Pater badał i obserwował Wenus ale dość mocno mylił się zarówno co do oceny wielkości tej planety jak i okresu jej obiegu wokół słońca.

W 1723 r. Pater wydał rozprawę Dissertatio de Mari Caspico. Zestawił w niej m.in. cytaty z autorów piszących o Morzu Kaspijskim, od Juliusza Cezara aż po profesora gdańskiego gimnazjum Bartłomieja Keckermanna. Wykazał się także znajomością dzieła Ptolemeusza oraz siedemnastowiecznych relacji podróżników odwiedzających Persję.

Ważną częścią działalności Patera w Gdańsku było zorganizowanie własnej oficyny drukarskiej przy Żabim Kruku, w pobliżu Gimnazjum Akademickiego. Na bazie drukarni urządził szkołę, dającą wykształcenie ogólne oraz przygotowanie do konkretnej pracy zawodowej w drukarstwie. Dla tych zamierzeń uzyskał poparcie samego króla Augusta II, który polecał go uwadze Rady Miejskiej Gdańska. Działająca od 1710 r. szkoła typograficzna Pawła Patera z pracownią introligatorską i internatem, była pierwszą w Polsce szkołą zawodową. Po ukończeniu nauki, absolwenci otrzymywali dyplom czeladnika.

Gmach Gimnazjum Miejskiego przy ul. Lastadia 2. Fotografia z 1893 r.

Do najważniejszych pozycji drukowanych w oficynie Patera należały "kalendarze" w języku niemieckim i polskim, propagujące szereg porad dla użytkowników, i, według opinii współczesnych nam badaczy, "krytycyzmem i walką z przesądami wyróżniające się dodatnio na tle produkcji epoki".

Prywatnie Pater uchodził za dziwaka, do czego przyczyniał się niedbały ubiór, ale także jego pogoda ducha, poczucie humoru i dowcipne usposobienie. Pod koniec życia zdarzało mu się nadużywać wina i nieraz uczniowie zabierali go, leżącego pod drzwiami, by ułożyć swego profesora do snu.

Lubiano go za życzliwy i serdeczny stosunek do uczniów. Niedługo przed śmiercią, Paweł Pater sam ułożył własne żartobliwe epitafium. Zmarł po krótkiej chorobie 7 grudnia 1724 r., pozostawiając po sobie żal i ciepłe wspomnienia. Jego księgozbiór został w 1725 r. sprzedany na licytacji (zachował się wydrukowany katalog wszystkich pozycji bibliotecznych).

Właściwie trudno odgadnąć, co spowodowało, że Paweł Pater został wybrany na patrona jednego z gdańskich tramwajów. Był dość typowym intelektualistą przełomu baroku i oświecenia, wyróżniającym się na tle współczesnych może jedynie szczególnie barwnym życiorysem. Z pewną przesadą uznaje się go za pioniera szkolnictwa zawodowego na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

O autorze

Opinie (63) 7 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-05-03 16:29

(1)

Tradycyjnie potomkowie przesiedleńców ze wschodu i szabrowników robią aferę o niemieckość Gdańska. Mają też wielką pretensję, że honoruje się wyłącznie Niemców. A jakich bohaterów dała Polska w latach 1945-89? Naukowców, pisarzy, artystów, architektów?

Kaszub
7 lat
- 3 13
Twoja opinia

Zmień treść

Tradycyjnie potomkowie przesiedleńców ze wschodu i szabrowników robią aferę o niemieckość Gdańska. Mają też wielką pretensję, że honoruje się wyłącznie Niemców. A jakich bohaterów dała Polska w latach 1945-89? Naukowców, pisarzy, artystów, architektów?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-05-04 15:03
  
  Popieram, ostatniego Nobla z wiodących nauk zdobyła Skłodowska, która była wówczas Francuską i dodatkowo było to 106 lat temu. O nagrodę imienia Nobla z ekonomii nawet się nie otarliśmy.
  
  Duv
  6 lat
  - 1 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Popieram, ostatniego Nobla z wiodących nauk zdobyła Skłodowska, która była wówczas Francuską i dodatkowo było to 106 lat temu. O nagrodę imienia Nobla z ekonomii nawet się nie otarliśmy.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-05-03 18:39

cha cha cha

poczucie humoru i pogoda ducha - dziwak

?!
7 lat
- 3 0
Twoja opinia

Zmień treść

poczucie humoru i pogoda ducha - dziwak
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-05-03 19:53

wywalić władze (3)

Puki te władze będą w mieście nic mnie nie zdziwi .Ten co rządzi nie liczy się z mieszkańcami robi wszystko by miasto straciło swą tożsamość a rodowitych Gdańszczan wysiedlić z centrum.

gdańszczanin
7 lat
- 1 7
Twoja opinia

Zmień treść

Puki te władze będą w mieście nic mnie nie zdziwi .Ten co rządzi nie liczy się z mieszkańcami robi wszystko by miasto straciło swą tożsamość a rodowitych Gdańszczan wysiedlić z centrum.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-05-03 20:35
  
  Ciebie wysiedlić najlepiej do PISowskiej Wolski D
  
  a od Gdańska i jego historii to ty się kartoflarzu od...ol
  
  brawo Gdańsk
  7 lat
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  a od Gdańska i jego historii to ty się kartoflarzu od...ol
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-05-03 20:47
  
  puki puki
  
  puknij się w pusty pisowski łeb
  
  7 lat
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  puknij się w pusty pisowski łeb
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-05-04 19:49
  
  Wiesz, ile błędów zrobiłeś w swojej krótkiej wypowiedzi?
  
  Ja naliczylem 10. A teraz pomyśl, jak można ocenić przydatność kogoś takiego jak ty dla Gdanska, albo choćby wagę takiej wypowiedzi :)
  
  Michał
  6 lat
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Ja naliczylem 10. A teraz pomyśl, jak można ocenić przydatność kogoś takiego jak ty dla Gdanska, albo choćby wagę takiej wypowiedzi :)
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-05-03 20:56

Miasto Gdansk niegdys nasze bedzie znowu nasze: Pan Tadeusz, Mickiewicz

nazwijmy tramwaj Adam Mickiewicz

Aldona
7 lat
- 2 2
Twoja opinia

Zmień treść

nazwijmy tramwaj Adam Mickiewicz
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-05-03 21:44

Kandydat

Proponuję profesora Brunona Synaka.

M.S.
7 lat
- 0 0
Twoja opinia

Zmień treść

Proponuję profesora Brunona Synaka.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-05-03 21:08

Tak mocno to się nie pomylił...

cyt: ,,(...) obiegającą Słońce w ciągu ośmiu miesięcy (tymczasem (...) planeta ta obiega Słońce w ok. 225 dni". Nooo, 8 miesięcy to 8 * 30 = 240 dni. W rzeczywistości jest to 225 więc pomylił się raptem
o 15 dni! To nie jest dużo i chyba można przyznać mu w wyznaczeniu okresu obiegu Wenus wokół Słońca rację!

Wenusjanin
1 rok
- 0 0
Twoja opinia

Zmień treść

cyt: ,,(...) obiegającą Słońce w ciągu ośmiu miesięcy (tymczasem (...) planeta ta obiega Słońce w ok. 225 dni". Nooo, 8 miesięcy to 8 * 30 = 240 dni. W rzeczywistości jest to 225 więc pomylił się raptem o 15 dni! To nie jest dużo i chyba można przyznać mu w wyznaczeniu okresu obiegu Wenus wokół Słońca rację!
Regulamin dodawania opinii