Patroni tramwajów: Andreas Schlüter (młodszy)

W trzydziestym trzecim odcinku naszego cyklu "Patroni gdańskich tramwajów" przedstawiamy sylwetkę Andreasa Schlütera młodszego. Tydzień temu napisaliśmy o malarzu i rytowniku - Danielu Chodowieckim, a za tydzień opiszemy fizyka i twórcę termometrów - Daniela Gabriela Fahrenheita.

Biografia tego artysty zawiera wciąż jeszcze wiele niejasnych punktów, zwłaszcza dotyczących daty i miejsca jego narodzin. Dla przykładu popularna Wikipedia podaje, że urodził się 20 maja 1660 prawdopodobnie w Gdańsku lub 20 maja 1664 w Hamburgu; w biogramie publikowanym w 1982 r. Irena Rembowska zakładała, że przyszedł na świat zapewne w Gdańsku, w 1634 lub 1660 r. Z kolei według Gedanopedii urodził się w Gdańsku 5 marca 1634 r. i był synem kowala o tym samym imieniu, który przybył z Brandenburgii i uzyskał obywatelstwo miejskie w Gdańsku ok. 1630 r. Ta sama Gedanopedia twierdzi, że w 1647 r. Schlüter był uczniem Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, następnie miał terminować w jednym z gdańskich warsztatów cechu murarzy, rzeźbiarzy i kamieniarzy, by w 1656 uzyskać uprawnienia czeladnika. Tymczasem Irena Rembowska we wspomnianym wyżej tekście uważała, że odbywał studia (artystyczne?) we Włoszech i Francji.

Najstarszym dziełem przypisywanym Andreasowi Schlüterowi jest dekoracja rzeźbiarska Kaplicy Królewskiej, wzniesionej na żądanie króla Jana III Sobieskiego w latach 1678-1681. Projekt świątyni stworzył architekt Tylman z Gameren, budową kierował miejski budowniczy Bartel Ranisch, zaś wystrój rzeźbiarski ma być dziełem właśnie Schlütera. Irena Rembowska była skłonna przypisywać Śchlüterowi również pewne elementy architektury tej świątyni, w tym typowe dla baroku palladiańskiego wysokie pilastry, trzy kopuły oraz szczyty bocznych kamieniczek flankujących fasadę kaplicy po obu stronach, wydaje się jednak, że pogląd ten nie posiada żadnego uzasadnienia.

Dekoracja rzeźbiarska Kaplicy Królewskiej obejmuje festony, płaskorzeźbione kwiaty, owoce, maszkarony i ozdobne woluty. Przez analogię przypisywano Schlüterowi kamieniarkę innych gdańskich budowli, w tym zwłaszcza barokowej fasady kamienicy przy Długim Targu pod numerem 20. Po 1681 r. artysta miał zostać zatrudniony przez króla Jana III; dekorował pałac w Jaworowie, a następnie ulubioną królewską rezydencję w Wilanowie koło Warszawy. Utworzył wówczas warsztat sztukatorsko-rzeźbiarski, w którym pod jego kierownictwem pracowało kilku innych artystów-rzemieślników; z pracowni tej wyszły dekoracje sztukatorskie sali stołowej, sypialni królewskiej, figury na attykach, popiersia, medaliony króla i królowej oraz kapitele na fasadzie ogrodowej. Rembowska przypisuje Schlüterowi autorstwo lub przynajmniej projekt licznych w dekoracji Wilanowa putt, alegorii żywiołów oraz postaci mitologicznych i fantastycznych.

W latach 1682-83 Schlüter miał wyrzeźbić kamienne figury zdobiące szczyt warszawskiego pałacu Krasińskich, a następnie wykonać płaskorzeźby w tympanonach, przedstawiające sceny antyczne: walkę Corviniusa z wodzem Gallów i triumf rzymskiego wodza. W latach 1685-1690 został zatrudniony przez blisko związanego z dworem królewskim opata oliwskiego Michała Hackiego; wykonał wówczas dla kościoła klasztornego (dzisiejszej Archikatedry) nowy barokowy portal wejściowy oraz ołtarz główny i trzy boczne: Przemienienia Pańskiego, Jezus przed Piłatem, Cierniem Ukoronowanie. 1692-93 pracował znów dla samego króla i wykonał alabastrowe pomniki grobowe w Żółkwi (rodzinnym gnieździe Sobieskich): Jakuba Sobieskiego - ojca monarchy, Stanisława Daniłowicza - wuja, Marka Sobieskiego - brata, Zofii Teofili z Daniłowiczów Sobieskiej - królewskiej matki (do naszych czasów przetrwały tylko pierwsze dwa z wymienionych).

W 1694 r. artysta udał się do Berlina, gdzie został zatrudniony na dworze elektora brandenburskiego (późniejszego, od 1701, króla Prus). Wykonał dwa spiżowe pomniki "Wielkiego elektora" Fryderyka Wilhelma: pierwszy w Królewcu, drugi w Berlinie. W latach 1696-1700 powstały, uważane za jego największe osiągnięcie, zworniki dla berlińskiego Arsenału, przedstawiające z dramatycznym patosem głowy umierających wojowników. W 1701 r. zaprojektował dla pałacu w Charlottenburgu Bursztynową Komnatę - dzieło, zrealizowane później przez gdańskich bursztyniarzy, podarowane następnie w 1716 r. rosyjskiemu carowi Piotrowi I i do dziś wzbudzające ogromne emocje. W latach 1696-1706 Andreas Schlüter kierował budową zamku elektorskiego (później królewskiego, a od 1871 r. - cesarskiego) w Berlinie. Niestety, zapewne zabrakło mu umiejętności i szczęścia, gdy okazało się, że wznoszona pod jego kierunkiem stumetrowa wieża zamkowa była obarczona błędami konstrukcyjnymi i musiała zostać rozebrana. W kolejnym roku utracił stanowisko "Oberbaudirektora", gdy doszło do obsunięcia ziemi przy pałacu Freienwalde.

Te porażki wywołały ponoć u niego załamanie nerwowe; dopiero w 1710 r. próbował powrócić do architektury i projektować na prywatne zlecenia. W 1713 r. wstąpił na służbę władcy Rosji, Piotra I  i rozpoczął prace m.in. nad Pałacem Letnim. Był to już ostatni okres jego aktywności, bowiem zmarł w Petersburgu pod koniec maja 1714 r.