Nieszczęśliwy splot wypadków zatopił "Rozgwiazdę"

17 października 2008 roku na Bałtyku doszło do tragicznego w skutkach zdarzenia - niedaleko miejscowości Gąski zatonęła wraz z pięcioma członkami załogi pogłębiarka "Rozgwiazda" należąca do gdańskiego Przedsiębiorstwa Robót Czerpalnych i Podwodnych (PRCiP). Czy można było uniknąć tego wypadku?

PRCiP powstało 20 kwietnia 1947 roku. Do jego zadań należało pogłębianie torów i podejść wodnych, budowa falochronów oraz prace podwodne, takie jak kładzenie rurociągów i innych podobnych instalacji. Zapotrzebowanie na tego typu usługi było duże, wobec czego pod koniec 1949 roku otwarto oddziały firmy w Gdańsku i Szczecinie.

Firma przez lata powiększała swoją specjalistyczną flotę. Jedną z jej jednostek była pogłębiarka czerpakowa "Rozgwiazda". Długa na 45 metrów i pozbawiona własnego napędu została zbudowana w latach 1968 - 1970 w Holandii. W 2005 roku "Rozgwiazda" przeszła całkowity remont klasyfikacyjny i uzyskała czteroletni certyfikat od Polskiego Rejestru Statków. Rok później kupił ją PRCiP.

Takich zadań jak to z października 2008 roku, "Rozgwiazda" wykonała wcześniej wiele. Tym razem chodziło o poprawę toru wodnego ze Świnoujścia do Szczecina. Niby proste, ale żeby dotrzeć na miejsce, trzeba było pokonać przeszło 300 mil morskich dzielących Szczecin od Gdańska. Do zadania, obok pogłębiarki, wyznaczono holownik "Stefan", który miał bezpiecznie doholować "Rozgwiazdę" na miejsce

I tu już pojawiają się pierwsze wątpliwości. Dlaczego wybrano akurat ten holownik? "Stefan" zbudowany został w 1964 roku, a moc jego silników wynosiła 400 KM. Holowanie ciężkiej, bo prawie 1000-tonowej pogłębiarki, było dla niego dużym wyzwaniem tym bardziej, że prognoza pogody nie nastrajała zbyt optymistyczne - przewidywano szybkie załamanie pogody.

Choć "Stefan" wielokrotnie holował wcześniej pogłębiarki, to zwykle jednak w asyście drugiego holownika. Tym razem jednak popłynął samotnie.

Inna rzeczą, o której nie mówi się zbyt chętnie, była przesunięcie daty wypłynięcia jednostek z portu w Gdańsku z 13 na 14 października. Spowodowane było to przeciągającym się remontem i przeglądem technicznym "Rozgwiazdy".

Czy mogło mieć to wpływ na późniejszy wypadek? Tego dziś jednoznacznie nie jesteśmy w stanie ocenić.

14 października "Stefan" holujący "Rozgwiazdę", do której przycumowane były dwie szalandy motorowe, wyruszył w rejs do Świnoujścia. Praktycznie od samego opuszczenia portu pogoda była zła. Założenia, które przewidywały trzydniowy rejs, można było śmiało włożyć między bajki.

16 października niewielki konwój znajdował się już na pełnym morzu. Stale pogarszająca się pogoda sprawiła, że polecenie opuszczenia portu w Świnoujściu i udanie się z pomoca "Rozgwieździe" otrzymał inny holownik PRCiP - "Marcin", który dysponował dwukrotnie większą mocą maszyn niż "Stefan".

Wieczorem tego samego dnia kapitan "Stefana"z powodu nieustannie pogarszającej się pogody, zwrócił się do kapitanatu w Ustce z prośbą o wyrażenie zgody na wpłynięcie jednostek do portu. Niestety przepisy portowe są w takich sytuacjach nieubłagane - jako że było już po godz. 21 zespołowi odmówiono wejścia do portu.

17 października morze było coraz bardziej wzburzone, a zespół coraz gorzej radził sobie z wysokimi falami. W dyrekcji PRCiP zapadła decyzja o wynajęciu holownika "Goliat", który będąc znacznie mocniejszą jednostką niż "Stefan" i "Marcin" (z pracy tego drugiego ostatecznie zrezygnowano) miał zapewnić bezpieczeństwo dalszego rejsu. Krótko po godz. 3 w nocy "Goliat" spotkał się z konwojem.

Doszło wtedy do niezrozumiałego i niewytłumaczonego błędu: hol, zamiast na "Rozgwiazdę", podano na "Stefana"! Zatem zamiast pomóc "Stefanowi", "Goliat" de facto holował obie jednostki.

Należy tu pamiętać o różnej wytrzymałości lin holowniczych, które w tym wypadku zostały poddane znacznym przeciążeniom. Na tragedię nie trzeba było długo czekać. Lina, którą były połączone "Stefan"i "Rozgwiazda" pękła, po czym pogłębiarka zaczęła w niekontrolowany sposób dryfować.

Wydawać by się mogło, że sytuacja zostanie szybko opanowana - w końcu w bezpośredniej bliskości znajdowały się dwa holowniki. Tu jednak nastąpiła kolejna niewyobrażalna rzecz: załogi obu holowników, zamiast szybko podejść do "Rozgwiazdy", przez 40 minut zajęte były usuwaniem z pokładów pozostałości z poplątanych lin holowniczych i oceną powstałych uszkodzeń.

Ciąg tragicznych zdarzeń trwał nadal. Na pokładzie dryfującej pogłębiarki, ktoś postanowił zrzucić jedną jedną z rufowych kotwic pomocniczych. W taki wypadku należało jednak zrzucić kotwicę dziobową, która posiadała odpowiednie wzmocnienia - kotwice rufowe zamontowane na pogłębiarce służyły jedynie do ustawiania jej na pozycji wykonywanej pracy i nie miały takiej wytrzymałości, by zatrzymać pogłębiarkę. Niestety, nawet gdyby jednak zrzucono kotwicę dziobową, też na niewiele by się ona zdała. Jednostka była na zbyt głębokiej wodzie (blisko 30 metrów), by kotwica mogła sięgnąć dna.

Dziś możemy tylko przypuszczać, co dokładnie wydarzyło się na pokładzie. Jedna, bardzo prawdopodobna hipoteza mówi, że stawiana nieudolnie kotwica wyrwała się z rolek i spowodowała wyrwę w kadłubie, przez którą zaczęła wdzierać się woda. To z kolei spowodowało szybki przechył jednostki i  jej położenie się na burcie.

Siła wiatru dochodziła już wtedy do 7 stopni w skali Beauforta. Akcję ratunkową należało więc podjąć jak najszybciej - ta jednak rozpoczęła się po dłuższym czasie. Skierowano do niej dwie jednostki ratownicze, patrolowiec Straży Granicznej oraz śmigłowce Marynarki Wojennej.

Niestety nie obyło się bez kilku "ale". Statek ratowniczy, który znajdował się w Kołobrzegu, w najbliższym od miejsca wypadku porcie, mógł osiągnąć gotowość do wyjścia z portu dopiero w godzinach popołudniowych (kończył się na nim remont) więc do akcji skierowano jednostkę z Darłowa (która miała do przebycia znacznie dłuższy dystans). Śmigłowce Marynarki Wojennej wysłano z Gdyni, gdyż tym z Darłowa zakończył się resurs.

Świadkowie twierdzili również, że także jednostka Straży Granicznej nie bardzo śpieszyła się do opuszczenia portu. Jakby tego było mało, "Goliat", który ruszył do akcji ratowniczej stracił napęd, gdyż śruba zaplątała się w resztki holu i miał problemy z manewrowaniem (w niektórych materiałach możemy nawet natrafić na informację, że na jego pokładzie wybuchł pożar). Z kolei "Stefan" po zerwaniu holu miał uszkodzony pokład i pojawił się na nim silny przeciek w maszynowni.

Z tych wszystkich powodów gdy jednostki przybyły na miejsce, ratownicy mogli już tylko wyławiać ciała marynarzy z "Rozgwiazdy". Dwa odnaleziono praktycznie od razu. Kolejne odpowiednio w grudniu 2008, styczniu i maju 2009.

W czasie gdy trwała akcja ratownicza, "Stefan" powoli dopływał do portu w Kołobrzegu. Cała załoga została zatrzymana przez policję, a holownik zabezpieczono do dalszych badań.

Podczas śledztwa ujawniono wiele nieprawidłowości. Po pierwsze wobec zapowiadanych trudnych warunków atmosferycznych rejs w ogóle nie powinien się rozpocząć. Po drugie stan samej "Rozgwiazdy" również nie był dobry - przegląd przed wyjściem w morze wykonano w pośpiechu i niezbyt dokładnie.

Oddzielna sprawą była odmowa kapitanatu portu w Ustce na wejście zagrożonych sztormem jednostek.

Za bezpośrednią przyczynę wypadku uznano nieudolne stawianie kotwicy pomocniczej, co w efekcie spowodowało uszkodzenie i zatopienie pogłębiarki. Osoba odpowiedzialna za to wydarzenie zginęła jednak na pokładzie "Rozgwiazdy", wobec czego śledztwo w tej materii umorzono.

Do dziś jednak nie opowiedziano na kilka pytań. Dlaczego na lotnisku w Darłowie zabrakło gotowych do lotów śmigłowców? Dlaczego w przypadku remontu jednostki ratowniczej z portu w Kołobrzegu nie zadbano o skierowanie do niego innej jednostki? Odpowiedzi możemy się jednak nigdy nie doczekać...