• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Jak wędrował główny dworzec kolejowy w Gdańsku

Bronisław Poźniak
18 czerwca 2022 (artykuł sprzed 2 lat) 
Dworzec główny w Gdańsku na fotografii z 1916 r. Żadna z widocznych w tle kamienic nie istnieje. Dworzec główny w Gdańsku na fotografii z 1916 r. Żadna z widocznych w tle kamienic nie istnieje.

Po 15 latach od przyjazdu pierwszego pociągu do Gdańska na dworzec Brama Nizinna oddano nowy - jak wtedy mówiono - tymczasowy dworzec po zachodniej stronie fortyfikacji miasta u podnóży Góry Gradowej. Dworzec Brama Wyżynna przez lata przesuwał się na północ, by po zasypaniu fosy i zburzeniu bastionów św. Elżbiety i Bożego Ciała pod koniec XIX w. osadzić się w miejscu dzisiejszego Dworca Głównego. Po drodze zmieniała się nazwa stacji na Dworzec Pomorski, Dworzec Centralny i ostatecznie - Dworzec Główny.



Jak Dworzec Brama Wyżynna stał się Dworcem Pomorskim



Dworzec Brama WyżynnaMapka (Hohetor Bahnhof) zbudowano jako stację przelotową na prawie 10-kilometrowej linii z Bramy Nizinnej do Nowego Portu. Szachulcowy budynek dworca ze schodami na skarpę pod Górą Gradową był konstrukcją tymczasową.

Góra Gradowa ze Szkołą Wojenną, pośrodku stacja kolejowa pomiędzy skarpą a fosą. Widok z bastionu św. Elżbiety w latach 1880-1890. Góra Gradowa ze Szkołą Wojenną, pośrodku stacja kolejowa pomiędzy skarpą a fosą. Widok z bastionu św. Elżbiety w latach 1880-1890.
Gdy trzy lata później oddano tory kolejowe z Gdańska do Sopotu o długości 11,7 kilometra, stacją początkową o charakterze czołowym był najpierw dworzec Brama Oliwska (Olivaer Tor Bahnhof). Odcinek ten stanowił część nowej linii Kolei Pomorskiej (Hinterpommersche Eisenbahn) łączącej Gdańsk ze Stargardem przez Słupsk i Koszalin. Po drodze wybudowano dworce we Wrzeszczu (Langfuhr) i Oliwie (Oliva).

  • Dworzec w Oliwie w 1900 r.
  • Dworzec we Wrzeszczu w 1904 r.
Trzy miesiące później oddano odcinek z Sopotu do Słupska, co umożliwiało dojazd koleją do Berlina trasą liczącą 502 kilometry. W tym czasie podróż do Berlina przez Tczew, Bydgoszcz i Szczecin liczyła blisko 600 kilometrów. Dopiero oddana w 1873 r. linia z Tczewa przez Chojnice, Piłę i Kostrzyn skracała drogę do Berlina do 460 kilometrów.

Jeszcze w 1870 r. przedłużono tory Kolei Pomorskiej do dworca Brama Wyżynna i wówczas stację tę z czasem zaczęto nazywać Dworcem Pomorskim (Pommercher Bahnhof). W odróżnieniu od Dworca Wschodniego (Ostbahnhof), jak nazywano dworzec Brama Nizinna.

Gdańskie osobowe dworce kolejowe w II poł. XIX w. i daty ich otwarcia. 1852 - Brama Nizinna, 1867 - Brama Wyżynna, 1870 - Brama Oliwska, 1890 - Brama Wyżynna 2 (Pomorski), 1896-1901 Gdańsk Centralny - Gdańsk Główny Gdańskie osobowe dworce kolejowe w II poł. XIX w. i daty ich otwarcia. 1852 - Brama Nizinna, 1867 - Brama Wyżynna, 1870 - Brama Oliwska, 1890 - Brama Wyżynna 2 (Pomorski), 1896-1901 Gdańsk Centralny - Gdańsk Główny
Poważnym mankamentem Dworca Pomorskiego (Brama Wyżynna) było jego położenie. Już na początku lat 70. XIX w. projektowano przerzucenie kładki dla pieszych nad dworcem i fosą w okolicy bastionu św. Elżbiety. Miało to umożliwić podróżnym łatwiejszy dostęp do miasta. Plany te jednak nie doszły do skutku.

Schody "Trąba Słonia" na dworcu Brama Wyżynna z widokiem na bastion św. Elżbiety. Schody "Trąba Słonia" na dworcu Brama Wyżynna z widokiem na bastion św. Elżbiety.
Intensywny ruch osobowy na dworcu Brama Wyżynna, związany ze zwiększaniem połączeń podmiejskich do Sopotu i do Nowego Portu, spowodował wydłużenie terenu stacji w kierunku północnym. Wybudowano też nowe drewniane schody do ul. Promenade, nazywane od swojego kształtu "trąbą słonia (Elefantenrüssel).

Fragment z przewodnika "Mittel -und Nord Deutschland"  z 1889 r. Karla Baedekera dotyczący Gdańska i jego dwóch dworców. Wymienia pociągi odjeżdżające z dworców Legetor (pociągi do Tczewa, Berlina, Malborka i Królewca) i Hohetor (pociągi do Nowego Portu, Oliwy i Sopotu oraz Szczecina i Berlina). Informuje także o gdańskiej bazie hotelowej. Fragment z przewodnika "Mittel -und Nord Deutschland"  z 1889 r. Karla Baedekera dotyczący Gdańska i jego dwóch dworców. Wymienia pociągi odjeżdżające z dworców Legetor (pociągi do Tczewa, Berlina, Malborka i Królewca) i Hohetor (pociągi do Nowego Portu, Oliwy i Sopotu oraz Szczecina i Berlina). Informuje także o gdańskiej bazie hotelowej.


Dworzec Pomorski (Bahnhof Hohetor 2) - stacja przesunęła się na północ od schodów w kierunku bastionu Bożego Ciała. Dworzec Pomorski (Bahnhof Hohetor 2) - stacja przesunęła się na północ od schodów w kierunku bastionu Bożego Ciała.


Najpierw był Zentralbahnhof - Dworzec Centralny



W końcu władze wojskowe zaakceptowały rozbiórkę obwałowań Gdańska wraz z zasypaniem fosy, przenosząc ciężar obrony miasta od strony zachodniej na forty znajdujące się na Górze Gradowej. Miasto przystąpiło więc do opracowania koncepcji budowy zespołu dworcowego z jego umiejscowieniem po prawej stronie torów.

Niwelacja wałów, zasypanie fosy i rozbiórka bastionów św. Elżbiety i Bożego Ciała dawała przestrzeń pomiędzy skarpą pod Górą Gradową a istniejącą już zabudową Starego Miasta.

Z budżetu centralnego państwa na budowę nowego dworca kolejowego przewidziano kwotę 5 mln marek. Pierwsze prace niwelacyjne rozpoczęto pod koniec 1893 r. Po dwóch latach gotowy był już układ nowych torów i peronu oraz wybudowano prowizoryczny szachulcowy budynek dworca. Stację nazwano Danzig Zentalbahnhof - Dworzec Centralny.

Stało się to 1 sierpnia 1896 r. i umożliwiło przeniesienie całego ruchu osobowego z dworców Brama Nizinna i Pomorskiego. W tym roku ruszyła też budowa budynku dworca Gdańsk Główny.

Budowa Dworca Głównego w Gdańsku



Autorem projektu był znany berliński architekt Alexander Rüdell we współpracy z Paulem Thoemerem. Berlińczyk specjalizował się w projektowaniu dworców kolejowych. Jego dziełem były m.in. obiekty w Metzu, Wiesbaden, Luxemburgu i Colmarze.

Bliźniacy i kuzyni dworca Gdańsk Główny PKP



Dworzec kolejowy w mieście Colmar we Francji. Dworzec kolejowy w mieście Colmar we Francji.
Budową kierował miejscowy (urodzony w Borkowie pod Gdańskiem) architekt Georg Cuny. Jego samodzielna pracą był projekt budynku służbowego wchodzącego w skład zespołu dworca gdańskiego.

Całościowy nadzór nad inwestycją sprawował kolejowy inspektor budowlany Gustav Glasewald, a wykonawcą była firma Johanna Prochnowa, która wybudowała już w Gdańsku szpital na Nowych Ogrodach, Wielką Synagogę przy ul. Bogusławskiego i więzienie przy ul. Kurkowej.

Dworzec Główny zbudowano w stylu neorenesansu, zwanym też "renesansem gdańskim", z czerwonej cegły ozdobionej elementami z piaskowca. W podobnym style wzniesiono gmachy publiczne, hotele, banki i kamienice w miejscu zlikwidowanych zachodnich wałów i fosy przy dzisiejszej Okopowej, Wałach Jagiellońskich i Podwalu Grodzkim (wtedy Karrenwall, Dominikswall, ElisabethwallStadtgraben).

Dworzec budowano cztery lata, choć cała inwestycja od rozpoczęcia prac niwelacyjnych do oddania do użytku wieży dworcowej zajęła lat 10.

Nowy dworzec kolejowy w Gdańsku został oddany 28.10.1900 r. Nowy dworzec kolejowy w Gdańsku został oddany 28.10.1900 r.
Główny budynek dworca nazwany Empfangsgebäude, czyli "powitalnym", przyjął pierwszych gości 28 października 1900 r. Dwa dni później ze stacji ruszył pierwszy pociąg - do Tczewa.

Ceremonia otwarcia gdańskiego Dworca Głównego, choć nie zaszczycił jej panujący cesarz (przypomnijmy, że dworzec Brama Nizinna otwierał król Prus) była uroczysta i przybył na nią z Berlina minister robót publicznych Karl von Thielen, który jednocześnie kierował Urzędem Kolei Rzeszy (Reichseisenbahnamt). Władze miejscowe reprezentowali: Gustav Gossler, nadprezydent prowincji Prusy Zachodnie, Friedrich von Holwede, prezydent rejencji gdańskiej, i Clemens Delbrück, nadburmistrz Gdańska.

Stacja kolejowa Gdańsk Główny na początku XX w.



Stacja kolejowa Gdańsk Główny (Danzig Hauptbahnhof) miała dwa tory towarowe blisko skarpy, dwa tory osobowe z zadaszonym peronem pośrodku oraz trzy perony podmiejskie: tory przelotowe w kierunku Pruszcza (Bahnsteig für Züge von und nach Praust), w kierunku Sopotu (Bahnsteig für Züge von und nach Zoppot) i w kierunku Nowego Portu (Bahnsteig für Züge von und nach Neufahrwasser).

1. Budynek dworca (Empfangsgebäude)  2. Poczta (Postgebäude) 3. Gmach służbowo-mieszkalny (Dienstgebäude) 4. Ekspedycja przesyłek ekspresowych (Eilgutschuppen) 5. Wagonownia (Wagenschuppen) 6. Kasy Podmiejskie (Vorortverkehr) 1. Budynek dworca (Empfangsgebäude)  2. Poczta (Postgebäude) 3. Gmach służbowo-mieszkalny (Dienstgebäude) 4. Ekspedycja przesyłek ekspresowych (Eilgutschuppen) 5. Wagonownia (Wagenschuppen) 6. Kasy Podmiejskie (Vorortverkehr)
Zespól dworcowy obejmował ponadto budynek główny z dużym holem, kasami biletowymi, przechowalnią bagażu, osobnymi poczekalniami dla pasażerów poszczególnych klas, bufetem i kawiarnią. Wyodrębniono też pomieszczenia dla rodziny cesarskiej, z których często korzystał następca tronu Wilhelm von Preussen, mieszkający przez pewien okres we Wrzeszczu.

Willa następcy tronu Wilhelma we Wrzeszczu. Co dziś z niej zostało?



Plan budynku głównego dworca w Gdańsku. ( 17 - hol główny z kasami [19] , przechowalnią bagażu [13 i 9] oraz poczekalniami dla pasażerów I i II klasy [28], III kl. [24] i IV kl. [21] oraz dla kobiet [25]. Rodzina cesarska miała osobne pomieszczenia z toaletą [1,2,3,4,5] Plan budynku głównego dworca w Gdańsku. ( 17 - hol główny z kasami [19] , przechowalnią bagażu [13 i 9] oraz poczekalniami dla pasażerów I i II klasy [28], III kl. [24] i IV kl. [21] oraz dla kobiet [25]. Rodzina cesarska miała osobne pomieszczenia z toaletą [1,2,3,4,5]
Do zespołu należał też gmach służbowy kolei, w którym mieściły się biura Dyrekcji Kolei oraz mieszkania służbowe, budynek pocztowy i ekspedycja przesyłek ekspresowych, mających osobną bocznicę. Kolej podmiejska miała kasę w osobnym budynku położonym obok peronów podmiejskich przy głównej ulicy.

Ruch dalekobieżny i podmiejski ze stacji Danzig Hauptbahnhof



Latem 1903 r. na dworzec Danzig Hauptbanhof w ciągu doby przyjeżdżało i odjeżdżało 30 pociągów dalekobieżnych (w tym pospieszne do Szczecina, Bydgoszczy i Królewca) oraz osobowe do Stargardu, Słupska, Wejherowa, Tczewa, Pszczółek, Malborka oraz do Kościerzyny przez Pruszcz i Kartuzy). Do tego było jeszcze 27 pociągów towarowych. Z peronów podmiejskich odjeżdżało ponad 130 pociągów dziennie.

Rozkład jazdy na lato 1903 r. Prusy, część północna Rozkład jazdy na lato 1903 r. Prusy, część północna
W ruchu podmiejskim (Vorortverkehr) do Sopotu i z powrotem z przystankami we Wrzeszczu i Oliwie jechało 90 pociągów (czas przejazdu 20 minut), na trasie do Nowego Portu z przystankami w Nowych Szkotach i Brzeźnie - 16 pociągów (7 km w 15 minut), a do Pruszcza tam i z powrotem przez Orunię, Lipce i Św. Wojciech - 26 pociągów (11 km w 25 minut).

Dworzec Gdańsk Główny w 1901 r. od południa widziany z mostu nad torami. Dworzec Gdańsk Główny w 1901 r. od południa widziany z mostu nad torami.
Powyższe dane o przepustowości głównego dworca w Gdańsku tuż po jego oddaniu świadczą o celowości inwestycji, na którą wydano ponad 5 mln marek. Nowy dworzec kolejowy był godną wizytówką stołecznego miasta - Gdańsk był przecież stolicą prowincji Prusy Zachodnie.

Nareszcie podróżni - i ci, którzy przyjechali z daleka, i ci w ruchu podmiejskim - po wyjściu z pociągu znaleźli się w centrum miasta na Stadtgraben. Po drugiej stronie ulicy vis a vis dworca wybudowano pierwszorzędne hotele (ContinentalReichs Hof) i szereg gmachów mieszkalno-usługowych w stylu "gdańskiego neorenesansu".

Dworzec główny w Gdańsku oraz ulica Stadtgraben z budynkiem dworca i hotelami po drugiej stronie. Dworzec główny w Gdańsku oraz ulica Stadtgraben z budynkiem dworca i hotelami po drugiej stronie.
Współcześnie dworzec Gdańsk Główny jest jednym z największych w Polsce Północnej i posiada najwyższą kategorię "Premium" (18 polskich dworców ma taką kategorię). W ciągu roku dworzec gdański obsługuje ponad 10 mln pasażerów.

Kolorowy dach dworca podczas remontu. Film archiwalny

Odtwarzanie oryginalnego wyglądu dachu dworca Gdańsk Główny

Na stacji spotyka się pięć linii kolejowych: jedna do Warszawy, druga do Stargardu, trzecia do Rumi (SKM), czwarta i piąta do Nowego Portu (towarowa i pasażerska). W ciągu doby na stacji Gdańsk Główny zatrzymuje się 350 pociągów, a średnio korzysta z nich 28 tys. pasażerów.

Na Pomorzu tylko Gdynia Główna obsługuje więcej pociągów, bo ponad 400, z czego połowa zaczyna lub kończy bieg w Gdyni ze średnią dobową 41 tys. pasażerów.
Przesuń aby
porównać


Bibliografia:

  1. Małgorzata Omilanowska "Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku" Biuletyn Historii Sztuki 72 (2010) s.293-334,
  2. Henryk Jursz "Kolej w Gdańsku w XIX wieku" 30.10.2015,
  3. Teofila Lebiedź-Gruda "Zespół Dworca PKP Gdańsk Główny" 10.07.2014,
  4. Rafał Borowski "Gdański dworzec otwarto 120 lat temu" 28.10.2020 r.
Bronisław Poźniak

Opinie (107) 2 zablokowane

  • (1)

    najlepszą wizytówką gdańska pozostaje dworzec pks w gdańsku można przenieść się w czasie i do innej epoki serdecznie zapraszam wszystkich gości pani dulkiewicz jest z niego bardzo zadowolona

    • 1 0

    • Zglos sie do wlasciciela dworca aby wyrwmontowal. Moasto nic do tego nie ma

      • 0 0

  • Ten remont dworca (1)

    w Gdańsku trwa od dawna i mam wrażenie że nigdy się nie skończy.

    • 5 0

    • Tak dziala Pisowskie PKP

      • 0 0

  • Dworzec można odtworzyć !, a spichlerzy na wyspie spichrzów już nie !!!!!!!!!!!!!

    Najbardziej zwiazane z historia Gdańska budynki spichrzów zostały potraktowane jak nic nie znaczace ruiny - nadajace się tylko do wyburzenia - ogromna stratta już pewnie nie do odrobienia !!!!

    • 3 0

  • Dworzec Główny w Gdańsku

    Jedno co mnie boli, to to co robią władze miasta z t.z.odbudową Gdańska! Oddali wszystko w ręce deloperow z zagranicy sprzedając im działki tak cenne których wartość oni sami wiedzą najlepiej. Mam nadzieję że te betony z czasów PRL-u po drugiej stronie Dworca będą wyburzone i Gdańscy Architekci odtworzą te piękne kamienice z przed drugiej wojny światowej , a co najmniej fasady ty pięknych budynków! Wtedy będzie dworzec Główny w Gdańsku nareszcie na miejscu. Apel do Włodarzy Gdańska nie próbujecie tej szansy zaprzepaścić , i oddajcie Gdańszczanom Gdańsk w przybliżeniu orginalny. Dziękuję.
    julius.murawski@freenet.de

    • 2 0

  • Opinia wyróżniona

    (10)

    Super artykuł. Aż przykre jest to jak na miejscu tych pięknych kamienic stoi jakiś twór typu Scandic. Miasto przed wojną było zupełnie inne, a dziś mimo że udało się odbudować klimat, to wciąż jest to tylko parawan. Proszę wejść do jakiejkolwiek kamienicy w starym/głównym mieście. W środku klatki schodowe są nie do odróżnienia od zwykłych prlowskich bloków.

    • 144 7

    • Też tak sądzę. (4)

      Cała ta współczesna zabudowa pasuje jak pięść do nosa. Powinniśmy trzymać się historii. Wszystkie te potworki należy wyburzyć i zaprojektować elegancką, opartą o historię miasta zabudowę. Idealne byłyby rzędy lepianek, chat krytych strzechą, rynsztoki wzdłuż ulic, pochodnie zamiast latarni. Historyczna zabudowa byłaby najlepsza.

      • 9 13

      • Wykładaj kasę to wyburzymy

        • 1 0

      • odtworzyc zabudowę ze średniowiecza (1)

        • 7 6

        • szczegolnie bastiony i fose

          • 5 3

      • I wszędzie parki dla mieszkańców!

        • 4 2

    • Kiedyś to były czasy, teraz czasuf nie ma

      • 3 0

    • (1)

      Powojenni mieszkańcy Gdańska mieli inną kulturę architektoniczną niż przedwojenni. Nowej ludności pochodzenia wiejskiego i kresowego przeszkadzała ciasnota ceglanego, niemieckiego miasta. Kamienicom daleko było do dworków, czworaków, kurnych chat i ziemianek wśród stepów i burzanów.

      • 19 6

      • pierwsza cecha tej kultury architektonicznej to prowincjonalizm

        • 6 2

    • przed napoleonem to dopiero Gdańsk był piękny

      • 7 3

    • Kiedys byl Monopol

      I dziewczyny na tzw stumetrowce

      • 15 1

  • Opinia wyróżniona

    nie wiem czy te ściśnięte, równokalenicowe kamienice wyglądały dobrze (3)

    chyba nie za bardzo, za to dzisiejsze okolicy Krewetki na pewno wyglądają paskudnie.

    • 47 43

    • To może ja odpowiem jeśli nie wiesz (2)

      Wyglądały dobrze.

      • 35 5

      • kiczowate, ściśnięte na zbyt wąskiej alei

        większość tego "neoreno" jednak przećpana ornamentyką i w dość zwietrzałym guście starego abażuru. Takie kamienice jako dodatek, nie jako główna wypełniacz

        • 2 7

      • byłyby przepiękne. na dole hipsterskie knajpy, na pieterkach lokale dla imprezowiczów ze skandynawii

        • 12 4

  • Dworzec w Oliwie w ogóle się nie zmienił :) (1)

    • 1 1

    • Zmienił się i to znacznie,sam wygląd zewnętrzny to nie wszystko;

      Korzystam z niego świadomie i czynnie od 1969r i widzę zmiany na przestrzeni lat zarówno dworca,peronów i wyposażenia.Ps szkoda że PKP nie zostawiło chociaż 1ego automatu biletowego na kartonowe bilety(dźwięk wydruku byłby hitem) oraz 1ego drewnianego rozkładu jazdy ,w budynku stacji obok kas byłaby to świetna atrakcją.

      • 0 0

  • Dach bleeeee. (2)

    Kto wpadł na taki głupi pomysł z kolorystyką dachu, a już nie poważne było zatwierdzenie tego. W tej chwili to coś wygląda jak domek z piernika ozdobiony lukrem, że ta delikatnie się wypowiem.

    • 7 11

    • Na żadnym zdjęciu

      w artykule a podobno historyczne - nie ma dachu we wzorki więc skąd tekst że to odtworzenie tego co było kiedyś ?

      • 0 3

    • Bo taki był w oryginalnej postaci

      Potem zdobienia zanikły

      • 5 1

  • (1)

    Piękny dworzec który miał szczęście że po wojnie trafił w polskie ręce.
    Gdyby został u Niemców to mógłby skończyć tak jak dworzec kolejowy
    "Anhalter Bahnhof" w Berlinie - był to jeden z piękniejszych dworców
    jakie widziałem z którego zachowały się tylko smutne pozostałości wejścia
    głównego. Dziś można go oglądać na zdjęciach na których nadal robi wrażenie.
    Szczególnie na jednym na którym widać jego wnętrze.

    • 4 3

    • Anhalter Bahnhof

      Podział Berlina na ruski i zachodni przyczynił się do wyburzenia tego dworca.Zostawili na pamiątkę fragment ściany frontowej.

      • 2 0

  • Polski Gdańsk.

    W artykule tym nie padło ani jedno polskie nazwisko.Gdańsk zawsze był kulą u nogi naszych władców i rządzących,nic dziwnego że Niemcy i teraz czują się tu jak u siebie.

    • 4 5

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Sprawdź się

Sprawdź się

Do jakiego zakonu należał Sopot od 1316 roku?

 

Najczęściej czytane