• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Jak wędrował główny dworzec kolejowy w Gdańsku

Bronisław Poźniak
18 czerwca 2022 (artykuł sprzed 2 lat) 
Dworzec główny w Gdańsku na fotografii z 1916 r. Żadna z widocznych w tle kamienic nie istnieje. Dworzec główny w Gdańsku na fotografii z 1916 r. Żadna z widocznych w tle kamienic nie istnieje.

Po 15 latach od przyjazdu pierwszego pociągu do Gdańska na dworzec Brama Nizinna oddano nowy - jak wtedy mówiono - tymczasowy dworzec po zachodniej stronie fortyfikacji miasta u podnóży Góry Gradowej. Dworzec Brama Wyżynna przez lata przesuwał się na północ, by po zasypaniu fosy i zburzeniu bastionów św. Elżbiety i Bożego Ciała pod koniec XIX w. osadzić się w miejscu dzisiejszego Dworca Głównego. Po drodze zmieniała się nazwa stacji na Dworzec Pomorski, Dworzec Centralny i ostatecznie - Dworzec Główny.



Jak Dworzec Brama Wyżynna stał się Dworcem Pomorskim



Dworzec Brama WyżynnaMapka (Hohetor Bahnhof) zbudowano jako stację przelotową na prawie 10-kilometrowej linii z Bramy Nizinnej do Nowego Portu. Szachulcowy budynek dworca ze schodami na skarpę pod Górą Gradową był konstrukcją tymczasową.

Góra Gradowa ze Szkołą Wojenną, pośrodku stacja kolejowa pomiędzy skarpą a fosą. Widok z bastionu św. Elżbiety w latach 1880-1890. Góra Gradowa ze Szkołą Wojenną, pośrodku stacja kolejowa pomiędzy skarpą a fosą. Widok z bastionu św. Elżbiety w latach 1880-1890.
Gdy trzy lata później oddano tory kolejowe z Gdańska do Sopotu o długości 11,7 kilometra, stacją początkową o charakterze czołowym był najpierw dworzec Brama Oliwska (Olivaer Tor Bahnhof). Odcinek ten stanowił część nowej linii Kolei Pomorskiej (Hinterpommersche Eisenbahn) łączącej Gdańsk ze Stargardem przez Słupsk i Koszalin. Po drodze wybudowano dworce we Wrzeszczu (Langfuhr) i Oliwie (Oliva).

  • Dworzec w Oliwie w 1900 r.
  • Dworzec we Wrzeszczu w 1904 r.
Trzy miesiące później oddano odcinek z Sopotu do Słupska, co umożliwiało dojazd koleją do Berlina trasą liczącą 502 kilometry. W tym czasie podróż do Berlina przez Tczew, Bydgoszcz i Szczecin liczyła blisko 600 kilometrów. Dopiero oddana w 1873 r. linia z Tczewa przez Chojnice, Piłę i Kostrzyn skracała drogę do Berlina do 460 kilometrów.

Jeszcze w 1870 r. przedłużono tory Kolei Pomorskiej do dworca Brama Wyżynna i wówczas stację tę z czasem zaczęto nazywać Dworcem Pomorskim (Pommercher Bahnhof). W odróżnieniu od Dworca Wschodniego (Ostbahnhof), jak nazywano dworzec Brama Nizinna.

Gdańskie osobowe dworce kolejowe w II poł. XIX w. i daty ich otwarcia. 1852 - Brama Nizinna, 1867 - Brama Wyżynna, 1870 - Brama Oliwska, 1890 - Brama Wyżynna 2 (Pomorski), 1896-1901 Gdańsk Centralny - Gdańsk Główny Gdańskie osobowe dworce kolejowe w II poł. XIX w. i daty ich otwarcia. 1852 - Brama Nizinna, 1867 - Brama Wyżynna, 1870 - Brama Oliwska, 1890 - Brama Wyżynna 2 (Pomorski), 1896-1901 Gdańsk Centralny - Gdańsk Główny
Poważnym mankamentem Dworca Pomorskiego (Brama Wyżynna) było jego położenie. Już na początku lat 70. XIX w. projektowano przerzucenie kładki dla pieszych nad dworcem i fosą w okolicy bastionu św. Elżbiety. Miało to umożliwić podróżnym łatwiejszy dostęp do miasta. Plany te jednak nie doszły do skutku.

Schody "Trąba Słonia" na dworcu Brama Wyżynna z widokiem na bastion św. Elżbiety. Schody "Trąba Słonia" na dworcu Brama Wyżynna z widokiem na bastion św. Elżbiety.
Intensywny ruch osobowy na dworcu Brama Wyżynna, związany ze zwiększaniem połączeń podmiejskich do Sopotu i do Nowego Portu, spowodował wydłużenie terenu stacji w kierunku północnym. Wybudowano też nowe drewniane schody do ul. Promenade, nazywane od swojego kształtu "trąbą słonia (Elefantenrüssel).

Fragment z przewodnika "Mittel -und Nord Deutschland"  z 1889 r. Karla Baedekera dotyczący Gdańska i jego dwóch dworców. Wymienia pociągi odjeżdżające z dworców Legetor (pociągi do Tczewa, Berlina, Malborka i Królewca) i Hohetor (pociągi do Nowego Portu, Oliwy i Sopotu oraz Szczecina i Berlina). Informuje także o gdańskiej bazie hotelowej. Fragment z przewodnika "Mittel -und Nord Deutschland"  z 1889 r. Karla Baedekera dotyczący Gdańska i jego dwóch dworców. Wymienia pociągi odjeżdżające z dworców Legetor (pociągi do Tczewa, Berlina, Malborka i Królewca) i Hohetor (pociągi do Nowego Portu, Oliwy i Sopotu oraz Szczecina i Berlina). Informuje także o gdańskiej bazie hotelowej.


Dworzec Pomorski (Bahnhof Hohetor 2) - stacja przesunęła się na północ od schodów w kierunku bastionu Bożego Ciała. Dworzec Pomorski (Bahnhof Hohetor 2) - stacja przesunęła się na północ od schodów w kierunku bastionu Bożego Ciała.


Najpierw był Zentralbahnhof - Dworzec Centralny



W końcu władze wojskowe zaakceptowały rozbiórkę obwałowań Gdańska wraz z zasypaniem fosy, przenosząc ciężar obrony miasta od strony zachodniej na forty znajdujące się na Górze Gradowej. Miasto przystąpiło więc do opracowania koncepcji budowy zespołu dworcowego z jego umiejscowieniem po prawej stronie torów.

Niwelacja wałów, zasypanie fosy i rozbiórka bastionów św. Elżbiety i Bożego Ciała dawała przestrzeń pomiędzy skarpą pod Górą Gradową a istniejącą już zabudową Starego Miasta.

Z budżetu centralnego państwa na budowę nowego dworca kolejowego przewidziano kwotę 5 mln marek. Pierwsze prace niwelacyjne rozpoczęto pod koniec 1893 r. Po dwóch latach gotowy był już układ nowych torów i peronu oraz wybudowano prowizoryczny szachulcowy budynek dworca. Stację nazwano Danzig Zentalbahnhof - Dworzec Centralny.

Stało się to 1 sierpnia 1896 r. i umożliwiło przeniesienie całego ruchu osobowego z dworców Brama Nizinna i Pomorskiego. W tym roku ruszyła też budowa budynku dworca Gdańsk Główny.

Budowa Dworca Głównego w Gdańsku



Autorem projektu był znany berliński architekt Alexander Rüdell we współpracy z Paulem Thoemerem. Berlińczyk specjalizował się w projektowaniu dworców kolejowych. Jego dziełem były m.in. obiekty w Metzu, Wiesbaden, Luxemburgu i Colmarze.

Bliźniacy i kuzyni dworca Gdańsk Główny PKP



Dworzec kolejowy w mieście Colmar we Francji. Dworzec kolejowy w mieście Colmar we Francji.
Budową kierował miejscowy (urodzony w Borkowie pod Gdańskiem) architekt Georg Cuny. Jego samodzielna pracą był projekt budynku służbowego wchodzącego w skład zespołu dworca gdańskiego.

Całościowy nadzór nad inwestycją sprawował kolejowy inspektor budowlany Gustav Glasewald, a wykonawcą była firma Johanna Prochnowa, która wybudowała już w Gdańsku szpital na Nowych Ogrodach, Wielką Synagogę przy ul. Bogusławskiego i więzienie przy ul. Kurkowej.

Dworzec Główny zbudowano w stylu neorenesansu, zwanym też "renesansem gdańskim", z czerwonej cegły ozdobionej elementami z piaskowca. W podobnym style wzniesiono gmachy publiczne, hotele, banki i kamienice w miejscu zlikwidowanych zachodnich wałów i fosy przy dzisiejszej Okopowej, Wałach Jagiellońskich i Podwalu Grodzkim (wtedy Karrenwall, Dominikswall, ElisabethwallStadtgraben).

Dworzec budowano cztery lata, choć cała inwestycja od rozpoczęcia prac niwelacyjnych do oddania do użytku wieży dworcowej zajęła lat 10.

Nowy dworzec kolejowy w Gdańsku został oddany 28.10.1900 r. Nowy dworzec kolejowy w Gdańsku został oddany 28.10.1900 r.
Główny budynek dworca nazwany Empfangsgebäude, czyli "powitalnym", przyjął pierwszych gości 28 października 1900 r. Dwa dni później ze stacji ruszył pierwszy pociąg - do Tczewa.

Ceremonia otwarcia gdańskiego Dworca Głównego, choć nie zaszczycił jej panujący cesarz (przypomnijmy, że dworzec Brama Nizinna otwierał król Prus) była uroczysta i przybył na nią z Berlina minister robót publicznych Karl von Thielen, który jednocześnie kierował Urzędem Kolei Rzeszy (Reichseisenbahnamt). Władze miejscowe reprezentowali: Gustav Gossler, nadprezydent prowincji Prusy Zachodnie, Friedrich von Holwede, prezydent rejencji gdańskiej, i Clemens Delbrück, nadburmistrz Gdańska.

Stacja kolejowa Gdańsk Główny na początku XX w.



Stacja kolejowa Gdańsk Główny (Danzig Hauptbahnhof) miała dwa tory towarowe blisko skarpy, dwa tory osobowe z zadaszonym peronem pośrodku oraz trzy perony podmiejskie: tory przelotowe w kierunku Pruszcza (Bahnsteig für Züge von und nach Praust), w kierunku Sopotu (Bahnsteig für Züge von und nach Zoppot) i w kierunku Nowego Portu (Bahnsteig für Züge von und nach Neufahrwasser).

1. Budynek dworca (Empfangsgebäude)  2. Poczta (Postgebäude) 3. Gmach służbowo-mieszkalny (Dienstgebäude) 4. Ekspedycja przesyłek ekspresowych (Eilgutschuppen) 5. Wagonownia (Wagenschuppen) 6. Kasy Podmiejskie (Vorortverkehr) 1. Budynek dworca (Empfangsgebäude)  2. Poczta (Postgebäude) 3. Gmach służbowo-mieszkalny (Dienstgebäude) 4. Ekspedycja przesyłek ekspresowych (Eilgutschuppen) 5. Wagonownia (Wagenschuppen) 6. Kasy Podmiejskie (Vorortverkehr)
Zespól dworcowy obejmował ponadto budynek główny z dużym holem, kasami biletowymi, przechowalnią bagażu, osobnymi poczekalniami dla pasażerów poszczególnych klas, bufetem i kawiarnią. Wyodrębniono też pomieszczenia dla rodziny cesarskiej, z których często korzystał następca tronu Wilhelm von Preussen, mieszkający przez pewien okres we Wrzeszczu.

Willa następcy tronu Wilhelma we Wrzeszczu. Co dziś z niej zostało?



Plan budynku głównego dworca w Gdańsku. ( 17 - hol główny z kasami [19] , przechowalnią bagażu [13 i 9] oraz poczekalniami dla pasażerów I i II klasy [28], III kl. [24] i IV kl. [21] oraz dla kobiet [25]. Rodzina cesarska miała osobne pomieszczenia z toaletą [1,2,3,4,5] Plan budynku głównego dworca w Gdańsku. ( 17 - hol główny z kasami [19] , przechowalnią bagażu [13 i 9] oraz poczekalniami dla pasażerów I i II klasy [28], III kl. [24] i IV kl. [21] oraz dla kobiet [25]. Rodzina cesarska miała osobne pomieszczenia z toaletą [1,2,3,4,5]
Do zespołu należał też gmach służbowy kolei, w którym mieściły się biura Dyrekcji Kolei oraz mieszkania służbowe, budynek pocztowy i ekspedycja przesyłek ekspresowych, mających osobną bocznicę. Kolej podmiejska miała kasę w osobnym budynku położonym obok peronów podmiejskich przy głównej ulicy.

Ruch dalekobieżny i podmiejski ze stacji Danzig Hauptbahnhof



Latem 1903 r. na dworzec Danzig Hauptbanhof w ciągu doby przyjeżdżało i odjeżdżało 30 pociągów dalekobieżnych (w tym pospieszne do Szczecina, Bydgoszczy i Królewca) oraz osobowe do Stargardu, Słupska, Wejherowa, Tczewa, Pszczółek, Malborka oraz do Kościerzyny przez Pruszcz i Kartuzy). Do tego było jeszcze 27 pociągów towarowych. Z peronów podmiejskich odjeżdżało ponad 130 pociągów dziennie.

Rozkład jazdy na lato 1903 r. Prusy, część północna Rozkład jazdy na lato 1903 r. Prusy, część północna
W ruchu podmiejskim (Vorortverkehr) do Sopotu i z powrotem z przystankami we Wrzeszczu i Oliwie jechało 90 pociągów (czas przejazdu 20 minut), na trasie do Nowego Portu z przystankami w Nowych Szkotach i Brzeźnie - 16 pociągów (7 km w 15 minut), a do Pruszcza tam i z powrotem przez Orunię, Lipce i Św. Wojciech - 26 pociągów (11 km w 25 minut).

Dworzec Gdańsk Główny w 1901 r. od południa widziany z mostu nad torami. Dworzec Gdańsk Główny w 1901 r. od południa widziany z mostu nad torami.
Powyższe dane o przepustowości głównego dworca w Gdańsku tuż po jego oddaniu świadczą o celowości inwestycji, na którą wydano ponad 5 mln marek. Nowy dworzec kolejowy był godną wizytówką stołecznego miasta - Gdańsk był przecież stolicą prowincji Prusy Zachodnie.

Nareszcie podróżni - i ci, którzy przyjechali z daleka, i ci w ruchu podmiejskim - po wyjściu z pociągu znaleźli się w centrum miasta na Stadtgraben. Po drugiej stronie ulicy vis a vis dworca wybudowano pierwszorzędne hotele (ContinentalReichs Hof) i szereg gmachów mieszkalno-usługowych w stylu "gdańskiego neorenesansu".

Dworzec główny w Gdańsku oraz ulica Stadtgraben z budynkiem dworca i hotelami po drugiej stronie. Dworzec główny w Gdańsku oraz ulica Stadtgraben z budynkiem dworca i hotelami po drugiej stronie.
Współcześnie dworzec Gdańsk Główny jest jednym z największych w Polsce Północnej i posiada najwyższą kategorię "Premium" (18 polskich dworców ma taką kategorię). W ciągu roku dworzec gdański obsługuje ponad 10 mln pasażerów.

Kolorowy dach dworca podczas remontu. Film archiwalny

Odtwarzanie oryginalnego wyglądu dachu dworca Gdańsk Główny

Na stacji spotyka się pięć linii kolejowych: jedna do Warszawy, druga do Stargardu, trzecia do Rumi (SKM), czwarta i piąta do Nowego Portu (towarowa i pasażerska). W ciągu doby na stacji Gdańsk Główny zatrzymuje się 350 pociągów, a średnio korzysta z nich 28 tys. pasażerów.

Na Pomorzu tylko Gdynia Główna obsługuje więcej pociągów, bo ponad 400, z czego połowa zaczyna lub kończy bieg w Gdyni ze średnią dobową 41 tys. pasażerów.
Przesuń aby
porównać


Bibliografia:

  1. Małgorzata Omilanowska "Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku" Biuletyn Historii Sztuki 72 (2010) s.293-334,
  2. Henryk Jursz "Kolej w Gdańsku w XIX wieku" 30.10.2015,
  3. Teofila Lebiedź-Gruda "Zespół Dworca PKP Gdańsk Główny" 10.07.2014,
  4. Rafał Borowski "Gdański dworzec otwarto 120 lat temu" 28.10.2020 r.
Bronisław Poźniak

Opinie (107) 2 zablokowane

Wszystkie opinie

  • (2)

    Piękna historia i budynek.Jednak sowiety zniszczyły prawie wszystko.Szkoda że nawet dzisiaj ten dworzec zamiast być wizytówką to od lat jest tak zaniedbany.

    • 40 18

    • (1)

      Przecież dworzec jest w trakcie remontu - więc niby jaki cudem jest "dziś od lat zaniedbany"?

      • 5 0

      • nie przejmuj sie pisanina tego kolesia, zna sie na wszystkim wiec wiadomo co to za osobnik

        • 2 0

  • świetny artykuł !!! więcej takich!!!

    • 48 2

  • Poprosze 24ochrone

    aby dworzec nie stal sie przytulkiem dla bezdomnych i naduzywajacych alkohol...

    • 39 2

  • Opinia wyróżniona

    W tym wszystkim żałuje, że nie została odbudowana okoliczna zabudowa. (14)

    Dworzec idealnie się wpasowywał w otoczenie. Gęsta i elegancka zabudowa i sensowna tkanka miejska. Po wojnie niestety wszystko burzono i stawiano klocki nieciekawie wyglądające. Sam dworzec teraz stoi jak drzewo w polu, gdzie do niczego nie pasuje.

    • 210 12

    • jak się widzi dzisiejsza 'architekturę" Gdańska to tylko usiąść i zapłakać.

      • 40 10

    • He, he... to ruskie wypalili, a niemieckiego nie warto było odbudowywać. (1)

      • 6 7

      • Te ruskie wywiozły cegłę na odbudowę ruskiej Warszawy. Na przykład dom przy kościele św. Elżbiety został rozebrany wiele lat po wojnie.

        • 21 2

    • (3)

      Zasypano fosę rozebrano bastiony czyli to były kroki ku betonowaniu. Dziś linia w takim kształcie by nie powstała

      • 3 6

      • ...a w jakim? (1)

        • 1 0

        • Gdzieś dalej w okolicach Obwodnicy

          • 1 0

      • strasznie chamsko obeszli sie z tak znakomitymi kilkusetletnimi zabytkami

        • 4 1

    • no tak, prusak nic nie ruszał, nie zasypał fosy, nie zniszczył bastionów (1)

      wszystko pozostawił tak jak było przed laty

      • 4 2

      • Nawet ingerował w Kanał Raduni

        • 1 0

    • Tak bardzo szkoda (2)

      zabudowy Vis-à-vis Dworca głównego przy Stadtgraben (podwale grodzkie) i dalej korzennego miasta. Spalona, nieodbudowania tkanka tej części pięknego miasta.

      • 14 1

      • (1)

        przede wszystkim nalezy odbudowac staroslowianski grod i wrocic do korzeni

        • 3 1

        • Powrot do staroslowianskiego grodu?

          Wspanialy pomysl, a znasz kogos, kto by wiedzial jak takowy wygladal?

          • 0 0

    • I może też by to spowodowało, że by zaorano te miejską autostradę i zrobiono porządną aleję. Centrum miasta a czujesz się jak w jakiejś republice radzieckiej.

      • 5 1

    • Żałujesz bo nie za twoją kasę, a cudze łatwo wydawać

      • 0 0

  • Opinia wyróżniona

    (10)

    Super artykuł. Aż przykre jest to jak na miejscu tych pięknych kamienic stoi jakiś twór typu Scandic. Miasto przed wojną było zupełnie inne, a dziś mimo że udało się odbudować klimat, to wciąż jest to tylko parawan. Proszę wejść do jakiejkolwiek kamienicy w starym/głównym mieście. W środku klatki schodowe są nie do odróżnienia od zwykłych prlowskich bloków.

    • 144 7

    • Kiedys byl Monopol

      I dziewczyny na tzw stumetrowce

      • 15 1

    • (1)

      Powojenni mieszkańcy Gdańska mieli inną kulturę architektoniczną niż przedwojenni. Nowej ludności pochodzenia wiejskiego i kresowego przeszkadzała ciasnota ceglanego, niemieckiego miasta. Kamienicom daleko było do dworków, czworaków, kurnych chat i ziemianek wśród stepów i burzanów.

      • 19 6

      • pierwsza cecha tej kultury architektonicznej to prowincjonalizm

        • 6 2

    • Też tak sądzę. (4)

      Cała ta współczesna zabudowa pasuje jak pięść do nosa. Powinniśmy trzymać się historii. Wszystkie te potworki należy wyburzyć i zaprojektować elegancką, opartą o historię miasta zabudowę. Idealne byłyby rzędy lepianek, chat krytych strzechą, rynsztoki wzdłuż ulic, pochodnie zamiast latarni. Historyczna zabudowa byłaby najlepsza.

      • 9 13

      • odtworzyc zabudowę ze średniowiecza (1)

        • 7 6

        • szczegolnie bastiony i fose

          • 5 3

      • I wszędzie parki dla mieszkańców!

        • 4 2

      • Wykładaj kasę to wyburzymy

        • 1 0

    • przed napoleonem to dopiero Gdańsk był piękny

      • 7 3

    • Kiedyś to były czasy, teraz czasuf nie ma

      • 3 0

  • w krefeld hauptbanhof jest identyczny i ma rozsuwane drzwi na wejsciu (2)

    na tych zdjeciach niebardzo widze ze, sa takie a nie wyobrazam sobie ze wrota bede otwieral sam z waliza i kawa.

    • 1 19

    • I setki tysiecy rak (1)

      dotykajacych ta sama klamke...

      • 5 2

      • No i ?

        Mihu Jackson czy celebryta?

        • 3 0

  • Pierzeja naprzeciwko dworca elegancka... nie co to teraz (1)

    Szkoda też że fosę zasypali. idealne miejsce by było na jezdnie.
    Smrodziarze w tunelu reszta w tym komunikacja publiczna by miała górę dla siebie

    • 33 9

    • a spaliny anihilowalyby sie oczywiscie

      • 2 0

  • szybciej 120 lat temu wybudowali niż teraz remontują. (1)

    • 54 5

    • to chyba oczywiste, zawsze odtwarzanie zabytku trwa dluzej niz jego budowa

      • 4 0

  • Panie Poźniak

    historycy dziękują za profesjonalną prace i promowanie działań na poziomie!

    • 28 2

  • taki widok jak w 1916 to byłoby coś pięknego (4)

    dlaczego w ciągu 100 lat estetyka i architektura tak cofnęły się w rozwoju?

    • 57 4

    • Tak, diametralnie

      • 6 2

    • Widok z zamkiem był piękniejszy czyli zmiany zaczęły się o wiele wcześniej a czy wtedy estetyka i architektura cofnęły się w rozwoju?

      • 4 5

    • Wydaje mi się, że wtedy ludzie mieli czas żeby tak siedzieć porządnie przemyśleć projekt i dłubać te wszystkie detale. Teraz świat się spieszy to i w architekturze powstają klocki.

      • 7 2

    • moze ty sie nie rozwijasz, ugrzezles w estetyce pradziadkow, sukni na fiszbinach

      • 2 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Sprawdź się

Sprawdź się

Jedyny poseł, który w 1982 roku głosował przeciw ustawie, która zatwierdzała dekret o stanie wojennym to mieszkaniec Gdańska. O kim mowa?

 

Najczęściej czytane