Człowiek, który nie chciał być bohaterem

Główną rolę w historii ratowania promu, zniesionego na zaminowane wody zatoki w grudniu 1945 r., odegrał chorąży Ludwik Habaj. Nie był to odosobniony heroiczny czyn tego człowieka, którego życiorysem można by obdarzyć kilka postaci. Jednak on sam wymazał całkowicie ten epizod ze swojego życiorysu.

Przypomnijmy: w Wigilię opublikowaliśmy artykuł poświęcony akcji ratowania promu rzecznego przez Wisłę w Świbnie zimą 1945 r. Przez spiętrzoną krę i porywisty wiatr został on zepchnięty na zaminowaną jeszcze wówczas Zatokę Gdańską. Akcja ratunkowa trwała kilkadziesiąt godzin, a jej przebieg stał się kanwą dla książki i filmu.

Historia ratowania promu w Świbnie zimą 1945 r.

Po publikacji artykułu z jego autorem skontaktował się dr Maciej Kijowski, prawnik, marynista, adiunkt w Wyższej Szkole Humanistyczno-Przyrodniczej w Rzeszowie, współpracujący również z Wyższą Szkołą Administracji i Biznesu w Gdyni, który, oprócz zainteresowania tematyką morską, zajmuje się także postacią Ludwika Habaja, czyli bohatera akcji z promem. Dzięki jego informacjom snujemy dalej tę opowieść...

***
Ludwik Habaj urodził się w Rzeszowie w 1900 r. Wojskową karierę rozpoczął w wieku 14 lat, wstępując do cesarsko-królewskiej szkoły jungów w Sibeniku (obecnie Chorwacja), stając się jednocześnie najmłodszym marynarzem floty habsburskiej.

W trakcie I wojny światowej Habaj służy jako sternik sygnalista, a potem młodszy podoficer na pancerniku SMS "Radetzky".

Po powrocie do kraju służy w 10. Kaniowskim pułku artylerii ciężkiej, ale ciągnie go na morze. W 1921 r. wstępuje w szeregi Marynarki Wojennej RP. W maju 1921 r. zostaje bosmanem na ORP "Kujawiak" i uczestniczy w sprowadzeniu do Polski sześciu poniemieckich torpedowców.

Od 1927 r. pełni funkcję zastępcy dowódcy i wykładowcy Szkoły Specjalistów Morskich (od 1935 r. Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty) na hulku ORP "Bałtyk". Na okręcie, na którym Ludwik Habaj dosłużył się stopnia chorążego marynarki, zastaje go wybuch wojny.

Walki na przedpolach Gdyni

6 września 1939 r. na ORP Bałtyk zostaje opuszczona polska bandera. Dokonują tego schodzący z pokładu jako ostatni: kapitan Antoni Kremer i chorąży Ludwik Habaj.

Z uczniów szkoły podoficerskiej, z Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty, załogi ORP "Bałtyk" oraz z marynarzy z różnych oddziałów marynarki, rezerwy marynarskiej i załogi zapasowej okrętów podwodnych sformowany zostaje dodatkowy batalion w sile 750 marynarzy, który bierze udział w obronie polskiego Wybrzeża. Wśród nich jest Habaj.

9 września z wykrwawionych oddziałów zostaje uformowana nowa kompania. Chorąży Habaj staje na czele jednego z batalionów. Po walkach w Rumi, Zagórzu i Janowie, w których ginie większość kadry oficerskiej, chorąży obejmuje dowództwo 120-osobowego oddziału marynarzy.

13 września oddział wycofuje się pod naporem Niemców w kierunku na Nowe Oksywie. Resztki kompanii pod dowództwem Ludwika Habaja zajmują stanowiska między szpitalem a koszarami 1. Morskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej.

Nieoczekiwanie Habaj napotyka tam zaginionego w czasie boju o wieś Reszki poprzedniego dowódcę 1. kompanii i swojego przełożonego z okrętu, kapitana Kremera z około 50 marynarzami. Kremer przejmuje dowodzenie.

Ostatni bój o polskie Wybrzeże

Kompania odpiera kolejne ataki Niemców. 18 września 1939 r. o godz. 15 Wehrmacht uderza na ten odcinek obronny dużymi siłami. Pod naporem nieprzyjaciela ze stratami w zabitych i rannych kompania wycofuje się i zajmuje pozycje wzdłuż szosy do stanowiska 1. Morskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej.

O godz. 17 kapitan Kremer prowadzi swoich ludzi do brawurowego kontrataku. Zaskoczeni Niemcy uciekają w popłochu w kierunku drogi do stoczni. W niedawno zajętych okopach zostawiają 60 zabitych i rannych. Polacy zdobywają trzy ciężkie karabiny maszynowe. W akcji ginie 40 marynarzy. Wśród nich jest kapitan Kremer.

Chorąży Habaj ponownie obejmuje dowództwo. Niemieckie wojska rozpoczynają huraganowy ostrzał pozycji Polaków. Pod osłoną ciemności Habaj decyduje się wycofać wraz z pozostałymi 40 marynarzami do domków przy ulicy Bosmańskiej. Polacy zabierają ze sobą ciało kapitana Kremera.

W domkach Habaj przygotowuje pozycje obronne. Przez cały wieczór i noc Niemcy ostrzeliwują ich pozycje na rogu ulicy Bosmańskiej i Nowego Oksywia.

19 września rano oddziały Wehrmachtu ruszają do szturmu. Dopiero wtedy Polacy otwierają ogień. Niemcy wycofują się, zostawiając 100 zabitych i rannych.

Po wystrzelaniu amunicji, w otoczeniu, pod nawałą nieprzyjacielskiego ognia, chorąży Habaj podejmuje decyzję o przebiciu się z pozostałymi 15 ludźmi w kierunku Oksywia. Pod ostrzałem Habaj dociera do stanowisk baterii artylerii przy Wąwozie Ostrowickim. Tam zostaje wzięty do niewoli.

Wojnę Ludwik Habaj spędza w obozie jenieckim.

Znów w mundurze. Tym razem milicyjnym

Już 4 lutego 1945 r. chorąży Habaj pojawia się w Rzeszowie i rozpoczyna służbę w 2. Zapasowym Pułku Piechoty. Wiosną ponownie rusza nad morze.

1 maja 1945 r. wstępuje do Milicji Obywatelskiej w Gdańsku. W stopniu chorążego marynarki od czerwca pełni funkcję kierownika I Komisariatu morskiego MO w Gdańsku, a po jego przekształceniu - komendanta Rejonu Morskiego.

Szefując komisariatowi morskiemu w sierpniu 1945 r., Habaj dowiaduje się, że w obozie "Narwik" (przy dzisiejszej ulicy Narwickiej) Rosjanie przetrzymują fińskich marynarzy ze statku s/s "Navigator". Obrabowani przez czerwonoarmistów i pobici Finowie przebywają w fatalnych warunkach. Po raz kolejny daje o sobie znać brawura rzeszowianina. Dzięki zdecydowanej postawie komendanta Finowie zostają przekazani w ręce milicjantów i uwolnieni.

W święta Bożego Narodzenia odwaga chorążego przyczynia się do uratowania pasażerów promu ze Świbna do Mikoszewa.

21 maja 1946 r. Habaj zostaje awansowany na stopień podporucznika "za wybitne zasługi i wzorową służbę". Jednak już 5 sierpnia świeżo upieczony podporucznik Habaj prosi przełożonych o zwolnienie ze służby w MO, motywując to gotowością powrotu do służby w Marynarce Wojennej.

Zrzuca mundur i wsiada na portową pilotówkę

Z milicji odchodzi w październiku 1946 r. po rozwiązaniu komendy rejonu morskiego. Całkowicie odcina się od służby w milicji i wykreśla ten okres ze swojego życiorysu.

Nie wraca jednak też do marynarki wojennej. 1 listopada 1946 r. rozpoczyna pracę pilota w Porcie Gdańsk.

Pracując w porcie, Ludwik Habaj dosłużył się funkcji starszego pilota. W gdańskim porcie przepracował 20 lat, wprowadzając i wyprowadzając z niego ponad 9 tys. statków.

Mieszkał w Gdyni. Zmarł w 1985 r. Jego grób znajduje się na cmentarzu katolickim w Sopocie.

Epilog

17 czerwca 2017 r. na Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie odsłonięto gwiazdę Ludwika Habaja.

Nie ma na niej jednak informacji, że uhonorowany nosił stopień podporucznika. Także w przygotowanym przez Muzeum Marynarki Wojennej wniosku o to wyróżnienie nie ma wzmianki o stopniu i bohaterskiej akcji u ujścia Wisły.

Habaj na pewno źle się czuł w mundurze milicjanta i w powojennej rzeczywistości. Jego dokonania z tamtego czasu przynoszą mu jednak wyłącznie chlubę.

Pisząc niniejsze uzupełnienie biografii Ludwika Habaja, skorzystałem z tekstu doktora Macieja Kijowskiego, który ukazał się w czasopiśmie "Nasz Dom Rzeszów" oraz ze wspomnień Olgierda Lichaczewskiego z kampanii wrześniowej, które ukazały się w 2009 r. na łamach "Gazety Wyborczej".