Czerwony Gdańsk przeciw białej Polsce. Wstydliwa historia z 1920 r.

Marcin Stąporek

15 sierpnia 2011 (artykuł sprzed 12 lat)

Opinie (292)

Podczas lata 1920 roku pracownicy gdańskiego portu dwukrotnie stawali na drodze Polsce walczącej z bolszewikami. Odmówili wyładowania holenderskiego "Tritona", którzy przywiózł broń i amunicję dla polskiego wojska oraz nie pozwolili wpłynąć do miasta łotewskiemu "Saratowsowi" z polskimi żołnierzami na pokładzie.

Zwycięstwo, jakie 15 sierpnia 1920 roku polskie wojska odniosły nad Armią Czerwoną pod Warszawą, nie obyło się bez gdańskiego wątku. Niestety, nie był to wątek chwalebny.

Sir Reginald Thomas Tower, pełnomocnik Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych (taka była oficjalna nazwa Ententy) oraz tymczasowy Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku.

Kąpielisko Westerplatte zostało zlikwidowane po utworzeniu na półwyspie Wojskowej Składnicy Tranzytowej.

"Do proletariuszy gdańskich: (...) nie możecie dopuścić, aby czynione były próby przyjścia z pomocą białogwardyjskiej Polsce. Obserwujcie jak najdokładniej wszystkie pociągi skierowane do Polski. Nie pozwólcie im wyruszyć, jeżeli znajdują się w nich materiały wojenne. (...) Niech żyje Rosja Radziecka! Niech żyje rewolucyjna Polska! Niech żyje rewolucja światowa!"

Odezwy tej treści pojawiły się na murach Gdańska w gorących sierpniowych dniach 1920 r., a zredagowali je ludzie określający się jako Kommunistische Partei Freistadt Danzig - Spartakusbund (Komunistyczna Partia Wolnego Gdańska - Związek Spartakusa). Choć dziś może to zaskakiwać, spotkały się one z życzliwym przyjęciem u niektórych adresatów.

Sytuacja Gdańska była w 1920 r. dość szczególna. Po uprawomocnieniu się postanowień traktatu wersalskiego, miasto wraz z najbliższym zapleczem, zostało 10 stycznia odłączone od Rzeszy Niemieckiej i obsadzone przez wojska Ententy - głównie Brytyjczyków i Francuzów (pisaliśmy o tym w artykule Zmiana warty, czyli Anglicy i Francuzi zamiast Niemców w Wolnym Mieście Gdańsku), ale formalnie nie istniało jeszcze Wolne Miasto Gdańsk, które zostało proklamowane dopiero 15 listopada.

Najwyższą władzę na terenie "Wolnego Miasta Gdańska w organizacji" sprawował brytyjski dyplomata sir Reginald Thomas Tower, noszący tytuły pełnomocnika Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych (taka była oficjalna nazwa Ententy) oraz tymczasowego Wysokiego Komisarza Ligi Narodów. W marcu rozpoczęła działalność powołana przez Towera Rada Stanu, w maju wybrano Zgromadzenie Konstytucyjne - pierwszy demokratyczny parlament.

Życie toczyło się zwykłym trybem, pracował port i stocznie, jeździły pociągi i tramwaje, operetka na Długich Ogrodach wystawiała "Księżniczkę Czardasza", działał teatr i kina, a porządku pilnowała policja.

Czasy były jednak niespokojne, przyszłość niepewna i stosownie do tego, w życiu politycznym wrzało. Od upadku dynastii Hohenzollernów (listopad 1918 r.) silną pozycję miała lewica, podzielona na bardziej umiarkowanych socjaldemokratów (SPD), radykalniejszych niezależnych socjaldemokratów (USPD) oraz grupy powiązane z kierownictwem partii bolszewickiej w Rosji, jak wspomniany Związek Spartakusa (formalnie wchodzący w skład USPD).

Zwykli robotnicy, odczuwający negatywne skutki klęski Niemiec w I wojnie światowej i kryzysowej sytuacji w przemyśle, chętnie nadstawiali ucha komunistycznej propagandzie, głoszącej wyzwolenie klasy robotniczej i utworzenie jej państwa kierowanego przez bolszewików. Z kolei stosunek gdańszczan do odradzającej się Polski był z reguły niechętny, zwłaszcza, iż potoczna świadomość łączyła ekonomiczne kłopoty miasta z jego oderwaniem od Niemiec, co, jak uważano, nastąpiło z winy Polaków.

W tej sytuacji nie dziwi stanowisko, jakie co najmniej część obywateli Gdańska zajęła wobec bolszewickiej ofensywy na Polskę latem 1920 r. Gdy 5 lipca do miasta przybyła koleją grupa Rosjan wziętych do niewoli i eskortowanych przez Polaków, robotnicze bojówki zaatakowały konwojentów i uwolniły 63 jeńców. W tym samym miesiącu w porcie pojawił się holenderski parowiec "Triton" wiozący transport amunicji dla Wojska Polskiego. Co ciekawe, zamiast 10 lipca, jak planowano, dotarł on do Gdańska dopiero 21 lipca, gdyż brytyjscy dokerzy, deklarując solidarność z Rosją bolszewicką, opóźnili jego załadunek. Czyż można się dziwić, że ich gdańscy koledzy, ulegając tej samej propagandzie, odmówili rozładowania tego transportu? Zagrozili też strajkiem całego portu na wypadek, gdyby usiłowano sprowadzić do tego zadania innych robotników.

Sir Reginald Tower, choć na ogół niechętny Polsce, tym razem starał się załatwić sprawę pozytywnie. Naradzając się z przedstawicielami rządu polskiego wysuwał m.in. projekty rozładowania "Tritona" poza Gdańskiem. Ostatecznie udało się dokonać tego rękami żołnierzy z kontyngentu brytyjskiego. Ponieważ także kolejarze grozili strajkiem, transport został przeładowany na rzeczne berlinki, a następnie Martwą Wisłą i Leniwką, pod eskortą żołnierzy polskich i gdańskich policjantów, dotarł do Tczewa.

Inspiratorzy strajku portowców zareagowali na to wielką demonstracją na Targu Siennym, która przerodziła się w rozruchy. Wznoszono okrzyki na cześć Armii Czerwonej, część manifestantów zaatakowała polskie lokale i placówki rządowe. Poturbowano m.in. nadburmistrza Heinricha Sahma, a interweniująca policja zastrzeliła jednego z uczestników zamieszek i raniła dwóch innych. Komisarz Tower zagroził wprowadzeniem specjalnych środków bezpieczeństwa.

Na pewne uspokojenie nastrojów wpłynęły zapewne wieści o sukcesach bolszewickich na froncie. Po opanowaniu północnego Mazowsza, m.in. węzła kolejowego w Działdowie, Armia Czerwona zajęła Brodnicę i bliska była osiągnięcia dolnej Wisły. W kręgach niemieckich oceniano położenie militarne Polski jako beznadziejne. Powszechny Związek Zawodowy w Gdańsku w dniu 9 sierpnia powziął uchwałę o wstrzymaniu przeładunków jakichkolwiek towarów przeznaczonych dla Polski.

Tydzień później do Gdańska dotarł łotewski parowiec "Saratows", na którym przybyło 77 żołnierzy i 177 koni z I Dywizjonu 18. Pułku Ułanów Pomorskich. Brali oni udział w walkach z kawalerią bolszewicką na froncie litewskim; w lipcu 1920 r. zepchnięci na linię Dźwiny przebyli wpław rzekę i znaleźli się na terytorium neutralnej Łotwy. Stamtąd wynajętym przez polskie władze konsularne transportowcem popłynęli do Gdańska. Wobec strajkowej sytuacji w porcie, statek odpłynął do położonej już na terytorium polskim przystani rybackiej w wiosce Gdynia, gdzie ułanom udało się sprawnie wyokrętować. Stąd dywizjon przemaszerował do Kartuz, a następnie koleją dotarł do Torunia i zdążył jeszcze wziąć udział w działaniach wojennych.

Przełomowa Bitwa Warszawska położyła kres nadziejom tych, którzy w klęsce Polski widzieli szansę powrotu do przedwersalskiego status quo, czyli włączenia Gdańska i Pomorza do Rzeszy. Nie spełniły się także pragnienia tych, którzy chcieli widzieć Gdańsk w granicach "ojczyzny proletariatu".

Gdańsk został podwójnie ukarany za bolszewickie sympatie jego robotników i antypolskie zachowanie jego mieszkańców. Raz, że zlikwidowano kąpielisko na Westerplatte, gdzie powstała polska składnica wojskowa. Dwa, że pod bokiem zbudowano polski port w Gdyni, który stał się poważną konkurencją dla Gdańska i przejął polski import i eksport morski.

Korzystałem z:
- S. Mikos "Wolne Miasto Gdańsk a Liga Narodów 1920-1939", wyd. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1979.
- Fragmenty odezwy Związku Spartakusa cytowane wg książki A. Pilarczyka i H. Sonnenburga "Z gdańskich tradycji rewolucyjnych 1918-1921", wyd. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1972.
- Informacje o działaniach ułanów z 18. Pułku Ułanów Pomorskich: Krzysztof Figel, "Wobec sowieckiego marszu za Wisłę", artykuł publikowany w dwumiesięczniku "30 Dni" nr 66 (4/2006).

O autorze

Opinie (292) 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 15:47

Jak wstydliwa? Gdańsk dobrze zrobił.

9 lat
- 2 5
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 16:25

Patriota

Gdańszczanie zawsze byli pko polsce polakom i gdynianom,tak jest do dzisiaj,wredniaki prawda

9 lat
- 5 2
Twoja opinia

Zmień treść

Gdańszczanie zawsze byli pko polsce polakom i gdynianom,tak jest do dzisiaj,wredniaki prawda
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 16:38

Mimo że mieszkam w Gdańsku nie czuję się gdańszczaninem, ani Polakiem, tyko europejczykiem. (1)

Te podziały na narodowości, w świadomości młodych są już nieaktualne.

Kosmopolita
9 lat
- 6 14
Twoja opinia

Zmień treść

Te podziały na narodowości, w świadomości młodych są już nieaktualne.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2021-07-26 18:45
  
  Mów za siebie, ja Polakiem się czuję i mam nadzieję, że nie jestem jedyny.
  
  młody
  2 lata
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Mów za siebie, ja Polakiem się czuję i mam nadzieję, że nie jestem jedyny.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 16:55

Komuniści zostali nazistami. (1)

I to się zgadza.

Historyk
9 lat
- 5 2
Twoja opinia

Zmień treść

I to się zgadza.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2014-08-15 17:55
  
  a głupek będzie głupkiem...
  
  9 lat
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  a głupek będzie głupkiem...
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 17:09

rąb...... ten cały danzing !

9 lat
- 5 1
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-15 17:35

caly gdansk

;)

rt
9 lat
- 2 0
Twoja opinia

Zmień treść

;)
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2014-08-16 10:43

Bardzo ciekawy test !

9 lat
- 2 0
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-15 10:48

i te POtomki

tych bolszewików do dzis na tym forum pluja przeciw Polsce !!!

juzek
7 lat
- 9 1
Twoja opinia

Zmień treść

tych bolszewików do dzis na tym forum pluja przeciw Polsce !!!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-15 17:03

parada idiotów (1)

artykuł jest w zasadzie ścisły; po dokładniejszej lekturze dochodzi się do dwóch/trzech wniosków

a) tytuł 'Czerwony Gdańsk przeciwko białej Polsce' nie jest ścisły - mówimy raczej o serii niezbyt poważnych trzech incydentów, bez znaczenia dla całości kampanii 1920
b) Westerplatte zostało normalnie nabyte przez przedstawiciela Polski, Mieczysława Jałowieckiego w roku 1919, czyli przed opisywanymi wydarzeniami, Gdańsk nie mógł być więc 'ukarany' za rok 1920; Panu Stąporkowi zalecam lekturę książki " M.Jałowieckiego "Wolne Miasto" (2002), czytanie nie boli
c) to miłe, że Pan Stąporek nie przedstawia się jako historyk; zaiste - sformułowanie 'publicysta' bardziej chyba odpowiada jego temperamentowi
d) błahość artykułu blednie wszelako wobec zamieszczonych poniżej komentarzy internautów; czegóż tam nie ma ? Wałęsa, Adamowicz (który - fakt, w biurze swoim mógłby zatrudniać nieco mądrzejsze persony, niż Pan Stąporek), i Unia i Pokolenia Izraela, co jeszcze nie? wszelkie kalki historyczne, pomieszane z brakiem manier i pospolitą małomadrością. Coż za parada idiotów! Boże, chroń Polskę!

starszy gdańszczanin
7 lat
- 4 2
Twoja opinia

Zmień treść

artykuł jest w zasadzie ścisły; po dokładniejszej lekturze dochodzi się do dwóch/trzech wniosków a) tytuł 'Czerwony Gdańsk przeciwko białej Polsce' nie jest ścisły - mówimy raczej o serii niezbyt poważnych trzech incydentów, bez znaczenia dla całości kampanii 1920 b) Westerplatte zostało normalnie nabyte przez przedstawiciela Polski, Mieczysława Jałowieckiego w roku 1919, czyli przed opisywanymi wydarzeniami, Gdańsk nie mógł być więc 'ukarany' za rok 1920; Panu Stąporkowi zalecam lekturę książki " M.Jałowieckiego "Wolne Miasto" (2002), czytanie nie boli c) to miłe, że Pan Stąporek nie przedstawia się jako historyk; zaiste - sformułowanie 'publicysta' bardziej chyba odpowiada jego temperamentowi d) błahość artykułu blednie wszelako wobec zamieszczonych poniżej komentarzy internautów; czegóż tam nie ma ? Wałęsa, Adamowicz (który - fakt, w biurze swoim mógłby zatrudniać nieco mądrzejsze persony, niż Pan Stąporek), i Unia i Pokolenia Izraela, co jeszcze nie? wszelkie kalki historyczne, pomieszane z brakiem manier i pospolitą małomadrością. Coż za parada idiotów! Boże, chroń Polskę!
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2021-07-27 00:11
  
  Westerplatte
  
  Westerplatte należało zawsze do wolnego miasta Gdańska . Był to teren wynajęty na składnicę ale w granicach WM i WM przeprowadzało tam kontrole nawet do krótko przed wybuchem 2 WŚ.
  Na terenie WM Liga Narodów wyznaczyła 17 parceli eksterytorialnych ( w obrębie portowym ) z przeznaczeniem na użytkowanie przez Polskę . To źe Polacy stawiali śmieszne tablice graniczne ( nie mając podstaw prawnych ) tylko zaogniało całą sytuacje. Aha w tych 17 parcelach eksterytorialnych nie było Westerplatte .
  Ps czytanie książek ma niewiele z historia wspólnego , proszę załatwić sobie dostęp do archiwum Prus Zachodnich i WM Gdańska - to zmieni pana widzenie na wiele rzeczy .
  
  teufel
  2 lata
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Westerplatte należało zawsze do wolnego miasta Gdańska . Był to teren wynajęty na składnicę ale w granicach WM i WM przeprowadzało tam kontrole nawet do krótko przed wybuchem 2 WŚ. Na terenie WM Liga Narodów wyznaczyła 17 parceli eksterytorialnych ( w obrębie portowym ) z przeznaczeniem na użytkowanie przez Polskę . To źe Polacy stawiali śmieszne tablice graniczne ( nie mając podstaw prawnych ) tylko zaogniało całą sytuacje. Aha w tych 17 parcelach eksterytorialnych nie było Westerplatte . Ps czytanie książek ma niewiele z historia wspólnego , proszę załatwić sobie dostęp do archiwum Prus Zachodnich i WM Gdańska - to zmieni pana widzenie na wiele rzeczy .
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2020-08-15 09:00

tytuł bez sensu

Jeżli 80% ludności stanowili Niemcy i przyłączyli Gdańsk do Polski to jak mogli być szczęśliwi i cieszyć sie z tego.Sprzymierzyliby sie nawet z diabłem aby odwrócić postanowienia traktatu. Polacy byli za Polską ale stanowili mniejszość

ala
3 lata
- 2 2
Twoja opinia

Zmień treść

Jeżli 80% ludności stanowili Niemcy i przyłączyli Gdańsk do Polski to jak mogli być szczęśliwi i cieszyć sie z tego.Sprzymierzyliby sie nawet z diabłem aby odwrócić postanowienia traktatu. Polacy byli za Polską ale stanowili mniejszość
Regulamin dodawania opinii