Nie udało się ocalić historycznej latarni w gdańskim porcie

Marcin Stąporek

27 września 2010 (artykuł sprzed 13 lat)

Opinie (138)

aktualizacja: godz. 09:42 (19 kwietnia 2012)

Na rycinie publikowanej w 1838 r. widać wschodni falochron tuż przed ukończeniem jego budowy. Rysunek A. Juchanowitz.

Aktualizacja 19 kwietnia 2012: Dwa tygodnie temu Urząd Morski w Gdyni usunął latarnię z główki portu w Gdańsku. Jego pracownicy twierdzą, że była w złym stanie technicznym, dlatego ją zdemontowano i oddano na złom. Starą, XIX-wieczną latarnię, zastąpi teraz nowa konstrukcja. Już wiadomo, że latarnia trafiła do huty i została przetopiona.

Wejście do portu w 1743 r. Westerplatte jest jeszcze wyspą, od wschodu graniczącą z Głębią Północną. Wejście do Nowego Toru Wodnego zabezpieczone dwoma „molami” zbudowanymi ze skrzyń (rys. J. Gellentin, ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej PAN).

Jeden z najstarszych widoków latarni na główce falochronu, ok. 1850. Rysunek K. E. Detloff.

Wejście do Kanału Portowego ok. 1870. Rysunek P. Geissler.

Latarnia była jednym z najczęstszych motywów na pocztówkach sprzed I wojny św. (fot. Forum Dawny Gdańsk).

Pocztówka sprzed I wojny światowej (fot. Forum Dawny Gdańsk).

Widok z główki falochronu zachodniego (fot. Forum Dawny Gdańsk).

Dwa lata temu, gdy pojawiły się pierwsze informacje o planach usunięcia zabytkowej latarni, przypomnieliśmy jej historię.

****

Czy rozbudowa portu w Gdańsku musi prowadzić do zniszczenia jego historycznych fragmentów? Warto ocalić niewielką "latarnię", która stoi tu od 1843 roku.

W zeszłym tygodniu, w Portalu Trojmiasto.pl, w artykule pt. Gdański port bije rekordy przeładunków ukazały się wizualizacje rozbudowy gdańskiego portu pokazujące nowe terminale i nabrzeża portu zewnętrznego, położone bezpośrednio na północ od Westerplatte. Projektanci planują też znaczną przebudowę istniejącego wejścia do portu wewnętrznego.

Niestety, wygląda na to, że zrealizowanie tych projektów oznaczać będzie koniec starego, kamiennego falochronu i znajdującej się na jego główce zabytkowej "latarni". Co prawda obiekty te nie są wpisane do rejestru zabytków, nie oznacza to jednak, że nie są warte zachowania. Falochron (nazwa nieco myląca, gdyż nie zbudowano go, by chronił przed falami, a przed... piaskiem) w obecnym kształcie pochodzi z 1839 r. Latarnię ustawiono cztery lata później. Obiekty te stanowiły uwieńczenie walki gdańszczan przeciw siłom przyrody, zapoczątkowanej ponad 150 lat wcześniej w trosce o stworzenie bezpiecznego wejścia do portu.

Wszystko zaczęło się od nadmiernej ilości piasków, corocznie transportowanych przez Wisłę, szczególnie intensywnie w okresach powodziowych. Ogromne ilości piachu gromadziły się u ujścia Wisły, a występujące tu zjawiska prądów morskich i falowania powodowały ich podwodne przemieszczenia i w następstwie powstawanie mielizn i piaszczystych łach. Zjawiska te nie tylko utrudniały nawigację statkom wchodzącym i wychodzącym z Gdańska, ale sprawiły też, że na przełomie XVI i XVII wieku linia brzegowa w okolicy Wisłoujścia zaczęła się znacząco przesuwać ku północy. Administratorzy portu musieli przeznaczać znaczne sumy na prace pogłębiarskie toru wodnego, tzw. Głębi Północnej.

Inżynier Daniel Willke zaproponował wówczas, by utworzyć inne wejście do portu, odsunięte od głównego nurtu Wisły i odcięte od niego śluzą, dzięki czemu nie będzie w takim tempie zamulane. W latach 1674-76 przekopano wielką ławicę piaskową, tworząc kanał o szerokości od 14 do 37 m, głębokości ok. 2,5 m, którego linię wyznaczało 20 pali wbitych w morskie dno. Utworzone w ten sposób nowe wejście do portu, nazwane początkowo Głębią Zachodnią, też wymagało pogłębiania, ale ulegało zapiaszczaniu znacznie wolniej niż położona w głównym nurcie Głębia Północna.

Już w 1684 r. sprowadzony do Gdańska holenderski specjalista, kapitan Struys, zalecił kontynuację prac w Głębi Zachodniej, trafnie oceniając, że Głębi Północnej nie da się na dłuższą metę utrzymać w stanie żeglowności. Ubocznym efektem prac pogłębiarskich w obu głębiach było powstanie pomiędzy nimi stale powiększających się piaskowych ławic. W 1686 r. było to już kilka wysepek, z których największa została nazwana Gross West-Plate (duża płyta zachodnia), a parę lat później uformowała się już jedna spora wyspa Westerplatte. Głębia Zachodnia została zabezpieczona od strony północnej ścianką z drewnianych bali.

W 1691 r. na przedłużeniu ścianki, czyli na zachodnim cyplu Westerplatte wykonano tzw. molo, długości ponad 400 m, zbudowane ze skrzyń z kamieniami. Miało ono zabezpieczać wejście do Głębi Zachodniej przed zasypywaniem piaskiem. Kiedy przed 1724 r. pierwotna Głębia Zachodnia została zasypana i wytyczono nowy tor wodny (Neues Fahrwasser), pokrywający się już z przebiegiem dzisiejszego Kanału Portowego, molo na zachodnim cyplu Westerplatte utrzymano w dotychczasowym miejscu. Ponieważ w tym czasie po drugiej stronie kanału wybudowano podobne, choć o 270 m krótsze molo, to przy Westerplatte zaczęto nazywać molem wschodnim (Ostmole).

W początkach XIX wieku stwierdzono, że problem zamulania wejścia do Kanału Portowego będzie można ostatecznie wyeliminować, przedłużając wschodnie molo w głąb Zatoki Gdańskiej, poza granicę ławic piaskowych. Prace rozpoczęto wiosną 1824 r. Ponieważ stwierdzono, że dotychczasowa konstrukcja ze skrzyń wypełnionych kamieniami uległa zniszczeniu w górnej części, zdecydowano się na budowę falochronu z płaskimi skarpami, bardziej odpornego na niszczenie przez fale. Do 1833 r. udało się przebudować w ten sposób dotychczasowy falochron, a jednocześnie już od 1830 r. budowano jego przedłużenie. W 1839 r. ukończono budowę, która kosztowała w sumie 3 mln 359 tys. marek. Długość falochronu od nasady wydm na Westerplatte wynosi odtąd 831 m, szerokość podstawy w partii bliższej - 25 m, w końcowym odcinku prawie 43 m.

W latach 1842-43 na końcu rozbudowanego falochronu wschodniego ustawiono żeliwną latarnię, skonstruowaną w zakładzie A. Borsiga. Kosztowała ona 12 tys. talarów. Na wysokości 13 m nad poziomem morza paliły się w niej trzy palniki gazowe wyposażone w reflektory. Stara, nieistniejąca już latarnia w Nowym Porcie, miała lampy gazowe już w 1819 r.

By zapobiec ocieraniu się statków o kamienny falochron, wbito szereg drewnianych pali osłonowych. Wkrótce dodano do nich kładkę. W tym samym okresie na Westerplatte urządzono kąpielisko, które szybko stało się ulubionym miejscem relaksu gdańszczan. Dawne ryciny i zdjęcia pokazują, że do stałych rozrywek podczas pobytu w kąpielisku należała wędrówka po falochronie do żeliwnej latarni. Ciekawe, że nie próbowano chyba ograniczać dostępu do tych obiektów, nawet wtedy, gdy przy falochronie cumowały okręty wojenne floty cesarskiej.

Co zrobić z latarnią z 1843 roku?

zburzyć, ponieważ jest bezwartościowa zostawić gdzie jest, ustawić na nowym pirsie, który w przyszłości tam powstanie przenieść na ląd i wyeksponować jako atrakcję turystyczną

La Belle Époque tego zakątka skończyła się zimą 1913/1914. W styczniu 1914 r. zimowy sztorm zniszczył drewniane łazienki i pomosty w kąpielisku Westerplatte (cała historia tego kąpieliska w naszym artykule pt. Westerplatte: kąpielisko, z którego zostały tylko pocztówki). Plażowicze zaczęli preferować inne kąpieliska: Sopot, Brzeźno, Stogi czy Sobieszewo. W 1919 r., po przegranej wojnie, odpłynęły krążowniki i pancerniki cesarza Wilhelma. W 1924 r. powstała polska Wojskowa Składnica Tranzytowa, co ostatecznie odcięło turystów od plaż Westerplatte i od wschodniego falochronu. Mieszkańcy Wolnego Miasta mogli co najwyżej - jak bohaterowie "Blaszanego bębenka" - od strony plaży w Brzeźnie dojść na falochron zachodni i stamtąd kontemplować przeciwną stronę wejścia do portu.

Podobnie zresztą wygląda i dziś - dostęp do urządzeń portowych jest dla szarego zjadacza chleba raczej utrudniony. Od wielu lat wschodni falochron można oglądać jedynie z pokładu stateczków "białej floty", ewentualnie, jeśli kogoś na to stać, jachtu bądź motorówki. Nieliczni, którzy mieli okazję dotknąć obiektu stopami, opowiadają, że wśród tworzących go kamieni można odnaleźć fragmenty nagrobków. Inni twierdzą, że prawdopodobnie chodzi tu o kamienie z datami budowy poszczególnych jego odcinków i ewentualnych późniejszych napraw.

Troska o latarnię, zabytek sztuki inżynieryjnej, świadka wielu lat walki gdańszczan z morzem nie oznacza wstrzymania portowych inwestycji. Jedno drugiemu nie przeszkadza. Jeśli czas latarni w główkach portu dobiegł końca, przenieśmy ją na ląd, na któreś z powszechnie dostępnych nabrzeży portowych. Przez tyle lat pomagała żeglarzom i marynarzom korzystającym z portu w Gdańsku, niech odtąd cieszy oko zwykłych mieszkańców.

Przy pisaniu artykułu korzystałem z książki Mariana Podgórskiego "Dzieje ośrodka portowego w Gdańsku przy dawnym ujściu Wisły (do 1945 roku)", Gdańsk: Oficyna Gdańska, 1998.

O autorze

Marcin Stąporek

- autor jest publicystą historycznym, prowadzi firmę archeologiczną. Pracował w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku i Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Gdańsku. Obecnie jest pracownikiem Biura Prezydenta Gdańska ds. Kultury.

Miejsca

Zarząd Morskiego Portu Gdańsk Gdańsk, Zamknięta 18

Opinie (138) ponad 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 14:16

TYLKO POLACY ZDOLNI SA DO TAKICH POMYSLOW (1)

KOMU W OGOLE WPADLO DO GLOWY ABY TO NISZCZYC?!

13 lat
- 21 3
Twoja opinia

Zmień treść

KOMU W OGOLE WPADLO DO GLOWY ABY TO NISZCZYC?!
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-09-27 21:12
  
  Dać Polakom Gdańsk to jak małpie zegarek
  
  Dać Polakom Gdańsk to jak małpie zegarek.
  
  Pewien Anglik
  13 lat
  - 1 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Dać Polakom Gdańsk to jak małpie zegarek.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 14:26

Proponuję zburzyć także żurawia , by postawić nad motławą jakiś 'moderny'

i szpecący hotel.
Zburzyć ratusz głownomiejski , bo tam można też niezłego Sheratona wcisnąć.
A na koniec Radę Miasta i Prezia Adamkowicza wywieść do lasu i tam niech 'urzędują' do spółki z prawdziwymi jeleniami !!

Papa Smerf
13 lat
- 27 1
Twoja opinia

Zmień treść

i szpecący hotel. Zburzyć ratusz głownomiejski , bo tam można też niezłego Sheratona wcisnąć. A na koniec Radę Miasta i Prezia Adamkowicza wywieść do lasu i tam niech 'urzędują' do spółki z prawdziwymi jeleniami !!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 14:29

Latarnia jak inne. Ocalcie kamienicę przy Jana z Kolna koło Placu Solidarności (2)

Wszystko na Starym Mieście, co wojnę przetrwało jest na wagę złota. Komu ona przeszkadza? Trochę pomalować i po sprawie.

Aresztować firmy burzące i na Sybir.

Gdańszczanin od 300 lat
13 lat
- 17 1
Twoja opinia

Zmień treść

Wszystko na Starym Mieście, co wojnę przetrwało jest na wagę złota. Komu ona przeszkadza? Trochę pomalować i po sprawie. Aresztować firmy burzące i na Sybir.
Regulamin dodawania opinii
- Opinia została zablokowana przez moderatora
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2011-09-09 18:36
  
  Ale to już Młode Miasto gwoli prawdy-bo za murami Starego
  
  any way powinno sie ocalić
  
  zee
  12 lat
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  any way powinno sie ocalić
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 14:30

Oczywiście

Przecież można ją przenieść na piękne nabrzeże obok przystani Polferries i Kapitanatu Portu jako "marynistyczny pomnik", tak właśnie wygląda nabrzeże w Turku w Finlandii, są tam stare latarnie, maszty żaglowców itp. wrażenie niesamowite od razu widać klimat nadmorskiego miasta...

maruda
13 lat
- 13 1
Twoja opinia

Zmień treść

Przecież można ją przenieść na piękne nabrzeże obok przystani Polferries i Kapitanatu Portu jako "marynistyczny pomnik", tak właśnie wygląda nabrzeże w Turku w Finlandii, są tam stare latarnie, maszty żaglowców itp. wrażenie niesamowite od razu widać klimat nadmorskiego miasta...
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 14:41

W końcu jest poniemiecka.

Zburzyć,wysadzić,zaorać. Nie będzie Niemiec pluł naw w twarz.

13 lat
- 8 12
Twoja opinia

Zmień treść

Zburzyć,wysadzić,zaorać. Nie będzie Niemiec pluł naw w twarz.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 14:42

Jeżeli można ją przenieść na brzeg to czemu tego nie zrobić

Co by nie mówić, to gdy mówię Port, to przed oczami staje mi właśnie to wejście do portu z tym falochronem i latarnią - szkoda byłoby nie zostawić sobie pamiątki.

Oczywiście, rozwój portu będzie miał tutaj priorytet.

13 lat
- 11 1
Twoja opinia

Zmień treść

Co by nie mówić, to gdy mówię Port, to przed oczami staje mi właśnie to wejście do portu z tym falochronem i latarnią - szkoda byłoby nie zostawić sobie pamiątki. Oczywiście, rozwój portu będzie miał tutaj priorytet.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 15:22

Gdyby udowodniono, że w tej latarni, Gunter Grass podrapał się po nosie

albo w książce ten chłopiec z bębenkiem przeżył pierwszy pocałunek, miejsce to byłoby otoczone miniaturowym parkiem narodowym.

Nic nie warte jest miasto, które ma za nic swoją historię.

Gdańszczanin od 300 lat
13 lat
- 15 1
Twoja opinia

Zmień treść

albo w książce ten chłopiec z bębenkiem przeżył pierwszy pocałunek, miejsce to byłoby otoczone miniaturowym parkiem narodowym. Nic nie warte jest miasto, które ma za nic swoją historię.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 15:33

Port zmodernizować, latarnię zostawić! (1)

Port trzeba modernizować, owszem. Ale jak słusznie autor artykułu zauważył, jedno drugiego nie wyklucza. Nowe pirsy będą wymagały świateł nawigacyjnych - jednym z nich może być właśnie stara latarnia w nowym miejscu.
Dbajmy o gdańskie zabytki!

V :)
13 lat
- 17 0
Twoja opinia

Zmień treść

Port trzeba modernizować, owszem. Ale jak słusznie autor artykułu zauważył, jedno drugiego nie wyklucza. Nowe pirsy będą wymagały świateł nawigacyjnych - jednym z nich może być właśnie stara latarnia w nowym miejscu. Dbajmy o gdańskie zabytki!
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-09-27 23:12
  
  jak slusznie zauwazyl twoj psychiatra
  
  wymagasz leczenia,
  szkoda ze nie sluchasz madrzejszych od siebie
  
  jelopie jebany
  13 lat
  - 0 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  wymagasz leczenia, szkoda ze nie sluchasz madrzejszych od siebie
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 15:37

zostawic laternie w spokoju

to perełka nad perełki ! Kiedyś pomagała żeglarzom dzisiaj pomaga pamiętac nam o historii miasta

Felicja
13 lat
- 15 0
Twoja opinia

Zmień treść

to perełka nad perełki ! Kiedyś pomagała żeglarzom dzisiaj pomaga pamiętac nam o historii miasta
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-09-27 15:41

tz 'czerwona główka' ważne

Uprasza się o pozostawienie 'czerwonej główki' jest nie tylko urządzeniem nawigacyjnym ale symbolem tego portu dla wszystkich którzy pływają lub kiedykolwiek pływali na statkach..statek mija czerwoną znaczy niedługo keja, trap i rodzinka wkrótce, w takiej Holandii, Danii takie klejnoty techniki się pucuje, restauruje, eksponuje podkreślając historię portu i dba jak nie wiem co, i nikomu do bani nie przychodzi usuwać , przesuwać demontować

olo
13 lat
- 21 0
Twoja opinia

Zmień treść

Uprasza się o pozostawienie 'czerwonej główki' jest nie tylko urządzeniem nawigacyjnym ale symbolem tego portu dla wszystkich którzy pływają lub kiedykolwiek pływali na statkach..statek mija czerwoną znaczy niedługo keja, trap i rodzinka wkrótce, w takiej Holandii, Danii takie klejnoty techniki się pucuje, restauruje, eksponuje podkreślając historię portu i dba jak nie wiem co, i nikomu do bani nie przychodzi usuwać , przesuwać demontować
Regulamin dodawania opinii