Kilkanaście dni temu właściciel terenu zasypał ziemią znajdującą się na Helu tzw. baterię "grecką". Warto przypomnieć, że oprócz tej baterii we wrześniu 1939 roku znajdowały się tam również dwie kolejne - prawie identyczna, zwana "duńską" oraz najpotężniejsza, zwana "cyplową".
Czytaj takżeArtyleria morska trójmiejskiego wybrzeżaSzlak nadmorskich fortyfikacji GdańskaJuż podczas I wojny światowej ujawniła się potęga artylerii nabrzeżnej, choćby podczas operacji dardanelskiej, w czasie której Turcy zadali ciężkie straty okrętom Ententy. Od tego czasu stało się jasne, że dobrze ulokowane i zamaskowane baterie mogą skutecznie powstrzymywać nawet i silniejszego przeciwnika.
Gdy zatem Polacy obsadzili wybrzeże Bałtyku, od razu pojawiły się głosy mówiące o potrzebie stworzenia licznych i silnych baterii nabrzeżnych. Podobnie jednak jak i z innymi planami, pierwsze założenia okazały się całkowicie nierealne - planowano bowiem zakup dział kalibru 340, 305 lub 240 mm!
Zwyciężyły jednak względy ekonomiczne i zdrowy rozsądek. Zapoznając się z innymi, bardziej realnymi ofertami, trafiono na propozycję zakupu dział kal. 105 mm francuskiej firmy Schneider. Były one znane już w Wojsku Polskim, gdyż w podobne modele była wyposażona Błękitna Armia generała Hallera.
Ostatecznie zdecydowano się na zakup czterech takich dział. Dwa pierwsze budowane były początkowo dla Grecji, a dwa kolejne dla Danii, stąd też potocznie jedną nową baterię nazwano "grecką" a drugą "duńską".
Działa postanowiono zlokalizować na odcinku Hel - Jurata. Początkowy szybki przebieg prac z czasem nieco zwolnił, gdyż w pewnym momencie gros budżetu popłynął do
nowo budowanej oksywskiej baterii Canet. Obie helskie baterie osiągnęły gotowość bojową w 1932 roku. W czerwcu 1936 obie półbaterie wcielono w skład Dywizjonu Artylerii Nabrzeżnej.
Główne zadanie, jakie przed nimi stawiano to obrona przeciwdesantowa półwyspu oraz przeciwdziałania lekkim siłom nieprzyjaciela. Podczas kampanii wrześniowej baterie "grecka" i "duńska" cyklicznie włączały się w ostrzał lekkich niemieckich jednostek oraz skupiały się na odpieraniu nieprzyjacielskich nalotów.
Po kapitulacji działa wpadły w ręce Niemców, którzy po przywróceniu im sprawności bojowej, wykorzystywali je w identycznym jak Polacy charakterze. Po zakończeniu wojny oba działa ponownie trafiły do służby.
Najpotężniejszą baterią na Helu była jednak bateria 31., zwana również "cyplową" z racji położenia na samym skraju półwyspu, która składała się z 4 dział kalibru 152,4 mm. Początkowe złożenia planistów marynarki zakładały zbudowanie na Helu dużej bazy marynarki, która miała być broniona wyłącznie siłami stacjonujących w niej okrętów.
Takie plany spotkały się z silnym oporem wśród kadry oficerskiej - największe obiekcje zgłaszał komandor podporucznik
Heliodor Laskowski. Optował on za odwrotnym wariantem - okręty miały chronić się w bezpiecznej bazie, która swym uzbrojeniem powinna być w stanie bronić tak siebie, jak i samych okrętów. Dzięki energicznym staraniom Laskowskiego dowództwo ostatecznie zaaprobowało jego plan, a dodatkowo zgodziło się na zmianę dostawcy uzbrojenia. Przestarzałe francuskie działa miały zastąpić nowoczesne szwedzkiej firmy Bofors.
Niedługo po zapadnięciu tych decyzji, na Helu rozpoczęto budowę specjalnie zaprojektowanych stanowisk. W czerwcu 1935 roku na pokładzie ORP "Wilia" przypłynęły dwa pierwsze działa, dwa kolejne tą samą droga przybyły we wrześniu.
Przy zachowaniu pełnej tajemnicy (Niemcy do końca walk o półwysep nie znali ani dokładnego rozmieszczenia dział, ani ich faktycznej liczby) rozpoczął się mozolny transport dział na ich stanowiska. Sama operacja była trudna - odległość od stacji PKP do stanowisk baterii wynosiła co prawda tylko 1200 metrów, ale był to głównie piaszczysty teren, co wydanie utrudniało przemieszczanie. Działa przetaczano na specjalnych saniach, które przemieszczały się na 100-mm stalowych rurach.
Bateria przeprowadziła próbne strzelania we wrześniu 1935 r. Pierwszym jej dowódcą został kapitan marynarki
Stanisław Kukiełka, bowiem twórca baterii - kmdr Laskowski - zmagał się już z ciężką chorobą, która wyeliminowała go z życia zawodowego (Komandor ostatecznie zmarł w Egipcie 12 kwietnia 1936 roku podczas kuracji leczniczej). W uznaniu jego zasług, kontradmirał
Jerzy Świrski 1 stycznia 1937 roku nadał uroczyście 31. baterii imię Heliodora Laskowskiego.
Okres poprzedzający wybuch II wojny światowej upłynął głównie na ćwiczeniach i próbnych strzelaniach. Pod koniec 1938 roku, dowódcą baterii mianowano I oficera artylerii ORP "Wicher", kapitana marynarki
Zbigniewa Przybyszewskiego, który cieszył się opinią najlepszego artylerzysty floty. Dzięki jego staraniom systematycznie dozbrajano baterię, m.in. w najcięższe karabiny maszynowe kal. 13,2 mm oraz działka mające służyć do odpierania ewentualnych desantów.
W kampanii wrześniowej bateria nie raz dała się we znaki Niemcom - już 3 września uszkodziła niszczyciel "Leberecht Maass". Potem wielokrotnie bateria podejmowała pojedynki z pomniejszymi jednostkami nieprzyjaciela, które próbowały trałować i patrolować wody zatoki Gdańskiej.
Dwa największe okręty niemieckie, czyli pancerniki "Schlesien" i "Schleswig-Holstein", parokrotnie próbowały uciszyć helskie działa, ale najczęściej takie starcia kończyły się postawieniem zasłony dymnej i odwrotem. 25 września niemieckim jednostkom udało się jednak wstrzelać w teren baterii w efekcie czego uszkodzone zostały dwa działa, zginęło dwóch marynarzy, a kilkanaście innych osób, w tym kpt. Przybyszewski, zostało rannych. Pozostałe działa na tyle skutecznie ostrzelały pancerniki, że te wycofały się z walki.
Dziś możemy śmiało powiedzieć, że bateria Laskowskiego w pełni wykonała swe zadania. Skutecznie uniemożliwiała niemieckim okrętom poruszanie się po wodach Zatoki Gdańskiej, część z nich uszkadzając.
Niemcy dokładnie poznali jej siłę dopiero po kapitulacji i przybyciu na teren baterii. Początkowo swe porażki tłumaczyli posiadaniem przez Polaków dział kalibru 305 mm. Podczas przejmowania jednostki doszło do znamiennego wydarzenia - wobec wydania rozkazu o złożeniu broni, kpt. Przybyszewski odpiął swój kordzik oficerski i rzucił go w wody Bałtyku.
Bateria Laskowskiego, podobnie jak i "duńska" i "grecka" służyły Niemcom aż do kapitulacji w 1945 roku, kiedy to ponownie wróciły w polskie ręce. Niestety w tym czasie na półwyspie pełno było jeszcze różnego rodzaju uchodźców i maruderów, którzy upatrzyli sobie pomieszczenia baterii na doskonałe schronienie. Skończyło się to niestety tragedią - podczas rozpalania w jednym z pomieszczeń ogniska wybuchł pożar, który szybko się rozprzestrzeniając objął składowane ładunki i pociski. W efekcie silnego wybuchu stanowisko nr 1 uległo zniszczeniu.
Niedługo potem postanowiono odtworzyć Baterie Artylerii Stałej, lokalizując je niemalże na całym wybrzeżu. Wykorzystano przy tym również niektóre fortyfikacje z helskich baterii. Pod koniec lat 70. rozpoczął się proces likwidacji tzw. BAS-ów, gdy "przegrały" one rywalizację z bronią rakietową.
Działa z baterii "greckiej", "duńskiej" i "cyplowej" można do dziś oglądać w ekspozycji Muzeum Marynarki Wojennej. Pozostaje mieć nadzieję, że bezmyślne działanie wykonawców zostanie niedługo naprawione i że znów będziemy mogli oglądać pozostałości po zabytkowej (wpisana do rejestru w 1999 roku) baterii "greckiej".
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy