Zanim dzieci zginęły w Powstaniu. Mały bohater z Gdyni

Marek Gotard

26 sierpnia 2011 (artykuł sprzed 12 lat)

Opinie (51)

Alfred Dyduch (pośrodku) - najmłodszy obrońca Kępy Oksywskiej w 1939 r. Fotografia ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Z czym kojarzy się nam dziś Oksywie? Głównie z Akademią Marynarki Wojennej, pięknym kościółkiem i podupadającą infrastrukturą wojskową, funkcjonującą tu niegdyś w ramach Portu Wojennego. Tymczasem to właśnie tu wychował się chłopiec, który stał się wzorem dla harcerzy Szarych Szeregów i najmłodszych powstańców.

Pamiątkowy obelisk poświęcony małemu obrońcy Gdyni znajdziemy przy ul. Adm Józefa Unruga na wysokości bloku z nr 70.

Cmentarz na gdyńskim Obłużu. W tej kwaterze spoczywa Alfred Dyduch.

Archiwalne zdjęcie przedstawiające mogiłę naszych żołnierzy, obrońców Oksywia.

Kiedy nasz bohater biegał ulicami Oksywia, rozbudowywała się tu baza odrodzonej, polskiej marynarki. Do nowych bloków i willi wprowadzali się oficerowie. Zza muru co rano słychać było gwizdki bosmanów, wzywających marynarzy na zbiórkę. Główną zaś ulicę przemierzał niespiesznie, wraz z psem, sam admirał Józef Unrug.

Nieco w bok od centrum, w stronę magazynów i baterii Canet, broniącej z wysokiego wzgórza wejścia do portu, przy ulicy Dickmana, wybudowano w 1936 roku nowoczesny gmach Publicznej Szkoły Powszechnej nr 4. Do 1939 roku szkoła oksywska uważana była za jedną z najlepiej wyposażonych placówek oświatowych, posiadała m.in. gabinet lekarski i dentystyczny, doskonałe pracownie prac ręcznych i własną introligatornię.

Pewnym utrudnieniem były piece kaflowe, gdyż w czasie budowy gmachu zbyt szczupłe fundusze nie pozwoliły na instalację centralnego ogrzewania. Dumą szkoły były jednak nie tylko mury, ale także jej uczniowie, wśród nich świetnie zorganizowane i prowadzone drużyny zuchów i harcerzy.

Była wśród nich Ala Spyrłakówna, córka gdyńskiego oficera. Oczko w głowie rodziny, która gdy ojciec pojechał do Oflagu, z matką i siostrą wyjechała do Krakowa, gdzie niedługo potem, jako 18 letnia członkini AK, umrze na tyfus, wywieziona przez Niemców bydlęcym wagonem, gdzieś daleko od swojego rodzinnego miasta.

Harcerzami było też dziesięciu chłopców rozstrzelanych przez Niemców 11 listopada 1939 roku pod skarpą przy parafii na Obłużu. Ich winą było domniemane zbicie niemieckiej szyby. Ofiary hitlerowskiej egzekucji spoczęły na tutejszym cmentarzu. Zaledwie kilka metrów od innego harcerza, pochowanego tu 28 września tegoż samego roku.

Alfred Dyduch, bo o nim mowa, urodził się 31 października 1925 roku, w rodzinie podoficera Marynarki Wojennej. Pełen energii, niezwykle żywotny i ciekawy świata, należał do najbardziej znanych uczniów szkoły nr 4 i członków 129 Pomorskiej Drużyny Harcerskiej "Wiewiórek". Tuż przed wybuchem wojny, Dyduch, wraz z bratem i ze swoim zastępowym, Romanem Sadeckim, rozstrzelanym potem właśnie na Obłużu, zgłosili się do służby pomocniczej w Lądowej Obronie Wybrzeża. Jako łącznicy spędzili ostatnie dni sierpnia w koszarach. Wybuch wojny zastał Dyducha na krótkiej przepustce w domu rodzinnym. Wbrew matce uciekł z powrotem do koszar.

Jako łącznik nosił rozkazy do baterii Canet i przedzierał się do oddziałów, z którymi dowództwo Lądowej Obrony Wybrzeża straciło łączność. W jednej z tych akcji, pod Kosakowem, został lekko ranny.

- Dyduch od początku zaskarbiał sobie sympatię swoją odwagą i przebojowością - wspominał harcerza ksiądz Józef Szarkowski, wykładowca łaciny, opiekun drużyn harcerskich. Kapelan na statkach "Kościuszko" i "Pułaski".

13 września Polacy, zagrożeni napierającymi od zachodu wojskami niemieckimi, oddali Gdynię. Na Kępę Oksywską przeszedł 2 Morski Pułk Strzelców oraz kompania Kosynierów Gdyńskich. Oddziały, które jeszcze niedawno broniły Kolibek i Kacka, dołączyły do jednostek, walczących zaciekle w okolicach Mostów i Dębogórza. Dla Dyducha rozpoczął się nowy etap w życiu.

Zgłosił się na ochotnika do kompanii wypadowej, której zadaniem było przeprowadzanie przeciwuderzeń na Niemców wdzierających się w rejon Obłuża. 16 września brał udział w nocnym wypadzie na elektrownię. Dzień później przedarł się do Gdyni, gdzie namówił swoich kolegów do przejścia na Kępę. 18 września kompania wypadowa przeprowadziła natarcie na Niemców napierających coraz silniej na Nowe Obłuże. Idący w awangardzie 13 latek postanowił zniszczyć tarasujące drogę polskim żołnierzom gniazdo CKM. Niestety seria z karabinu prawie oderwała mu nogę. Jego bezpośredni przełożony, mat Czesław Jarcom, wyniósł chłopaka z ognia, znajdując mu schronienie w jednym z okolicznych domów.

- Tu na Obłużu byliśmy pod ciągłym ostrzałem wroga Całymi dniami siedzieliśmy w piwnicach. Któregoś wieczoru głodny i wyczerpany wyszedłem z kolegami z naszego ukrycia. Ujrzałem żołnierza niosącego chłopca broczącego krwią - wspominał tamten czas właściciel domu, Leon Kulaszewski. - Zanieśliśmy go do piwnicy. Jedna noga prawie urwana. Nie mogliśmy udzielić żadnej pomocy. Chłopiec o nic nie prosił. Chociaż był ciężko ranny, mocno trzymał w ręku karabin. Dopiero kiedy skonał, wysunął mu się on z drobnej dłoni.

19 września Dyduch spoczął w tymczasowej mogile koło domu Kulaszewskiego. W tym samym czasie, kiedy oddawano go ziemi, kapitulowała Lądowa Obrona Wybrzeża. Mały harcerz stał się jednym z 2000 jej obrońców, którzy już nigdy nie wrócili do domu. Dzień później jego matka dowiedziała się o stracie syna. W tym samym czasie z za portowego kanału słychać wrzaski i donośne "heilowanie". Do Gdyni przybył bowiem Adolf Hitler.

Osiem dni później rodzina w tajemnicy przeniosła zwłoki najmłodszego obrońcy wybrzeża na niedaleki cmentarz. Dziś tablicę z jego nazwiskiem, umieszczoną w kwaterze 43 żołnierzy września poległych na Obłużu, zasłania jałowiec. Kilka metrów dalej leżą zaś jego koledzy, którzy przeżyli go zaledwie o kilka tygodni. W odległości kilkuset metrów stoją dwa zapomniane pomniki. Może warto te miejsca odwiedzić. Zwłaszcza że zbliża się rocznica września, oraz czas kupowania podręczników. Także dla tych gimnazjalistów, w wieku małego obrońcy Gdyni, którzy pierwszego września pójdą po raz pierwszy do nowej szkoły.

Przy pisaniu korzystałem m.in. z:
Ks. Józef Szarkowski: Relacja z pierwszych dni wojny w Gdyni strony www.2wojna.gdynia.pl
Przewoźniak Edward: Najmłodszy żołnierz września, Dziennik Bałtycki nr 210, Gdańsk 1989

Marek Gotardm.gotard@trojmiasto.pl

Opinie (51) ponad 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 13:24

ks.Józef Szarkowski (2)

przypominam sobie jaki to był mądry i dobry człowiek, wielu jeszcze Go pamięta.

obł
12 lat
- 11 1
Twoja opinia

Zmień treść

przypominam sobie jaki to był mądry i dobry człowiek, wielu jeszcze Go pamięta.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2011-08-26 14:45
  
  Bez (1)
  
  przesady , to był tylko ksiadz , nie bohater !!!
  
  Oksywianin
  12 lat
  - 0 13
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  przesady , to był tylko ksiadz , nie bohater !!!
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2011-08-26 14:54
    
    Wstydź się Oksywianinie
    
    Cytuję:"W swoim jakże bogatym życiu ksiądz Józef Szarkowski był także kapelanem Wojska Polskiego, kapelanem okrętowym na statkach pasażerskich s/s "Kościuszko" i s/s "Pułaski" na linii Gdynia - Nowy Jork - Gdynia, opiekunem szkolnego koła PCK, prezesem Polskiego Związku Zachodniego w Gdyni. W latach 1939-40 przebywał w obozie Stutthof. Po wyjściu z obozu i ucieczce do Warszawy w 1940 roku był m. in. wykładowcą na tajnych kompletach, pełnił posługę kapelana Armii Krajowej. W latach 1945-72 – był prefektem szkół gdyńskich (Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego, Państwowego Liceum Ogólnokształcącego Nr 1, Szkoły Morskiej od 1952 r., Technikum Krawieckiego, Państwowego Liceum Technik Plastycznych i Fotografiki), kapelanem Sióstr Elżbietanek w Orłowie. Od 1976 roku przebywał na emeryturze. W latach 1972-1975 był administratorem parafii NMP w Gdyni. W 1993 r. został kanonikiem Kapituły Kartuskiej. "
    
    obł
    12 lat
    
    8 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Cytuję:"W swoim jakże bogatym życiu ksiądz Józef Szarkowski był także kapelanem Wojska Polskiego, kapelanem okrętowym na statkach pasażerskich s/s "Kościuszko" i s/s "Pułaski" na linii Gdynia - Nowy Jork - Gdynia, opiekunem szkolnego koła PCK, prezesem Polskiego Związku Zachodniego w Gdyni. W latach 1939-40 przebywał w obozie Stutthof. Po wyjściu z obozu i ucieczce do Warszawy w 1940 roku był m. in. wykładowcą na tajnych kompletach, pełnił posługę kapelana Armii Krajowej. W latach 1945-72 – był prefektem szkół gdyńskich (Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego, Państwowego Liceum Ogólnokształcącego Nr 1, Szkoły Morskiej od 1952 r., Technikum Krawieckiego, Państwowego Liceum Technik Plastycznych i Fotografiki), kapelanem Sióstr Elżbietanek w Orłowie. Od 1976 roku przebywał na emeryturze. W latach 1972-1975 był administratorem parafii NMP w Gdyni. W 1993 r. został kanonikiem Kapituły Kartuskiej. "
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 14:09

Doskonała fotografia autorstwa

Hugo Jaeger'a na pierwszej stronie. Powala na kolana.

12 lat
- 7 0
Twoja opinia

Zmień treść

Hugo Jaeger'a na pierwszej stronie. Powala na kolana.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 14:15

Mam dosyć martyrologii (3)

Dzieci z karabinami w rękach to nie jest powód do dumy. Dobrze, że młode pokolenie powoli zdaje sobie z tego sprawę.

Sonne
12 lat
- 10 25
Twoja opinia

Zmień treść

Dzieci z karabinami w rękach to nie jest powód do dumy. Dobrze, że młode pokolenie powoli zdaje sobie z tego sprawę.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2011-08-26 14:30
  
  fakt, przecież więksi bohaterowie chowani są np na Wawelu
  
  ktoś kto ma inne zdanie na ten temat
  12 lat
  - 4 4
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  fakt, przecież więksi bohaterowie chowani są np na Wawelu
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2011-08-26 14:54
  
  bzdura , jak mozesz ... to byl jego wybor i patryjotyzm , nie bylo nic na sile (1)
  
  czy ciebie bylo by stac na narazanie zycia - na pewno nie , jestes przy nim zerem po prostu i nie masz prawa osadzac jego wyboru mluczki tzw. czlowieku
  
  12 lat
  - 8 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  czy ciebie bylo by stac na narazanie zycia - na pewno nie , jestes przy nim zerem po prostu i nie masz prawa osadzac jego wyboru mluczki tzw. czlowieku
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2011-08-29 13:46
    
    Patriotyzm, religia i ambicja to najwieksze zagrozenia wspołczesnego swiata.
    
    Andżelika.
    12 lat
    
    1 4
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 14:17

Wojtek

Nie ma już tego domu w którym umarł Alfred.Mieszkałem w tej kamienicy .Leon Kulaszewski właściciel domu opowiadał o tym.Schodząc do piwnicy zawsze o tym pamiętałem.

12 lat
- 10 1
Twoja opinia

Zmień treść

Nie ma już tego domu w którym umarł Alfred.Mieszkałem w tej kamienicy .Leon Kulaszewski właściciel domu opowiadał o tym.Schodząc do piwnicy zawsze o tym pamiętałem.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 14:21

Dzieci na wojnie

Zastanawiające, że o małych bohaterach z naszej historii, czytamy tylko w superlatywach, a gdy słyszymy o dzieciach biorących udział w innych wojnach, w innych armiach to załamujemy ręce - "jak można wykorzystywać małe dzieci w taki barbarzyński sposób"?Przykładów jest wiele - Hitlerjugend, dzieci afryki, była Jugosławia i wiele wiele innych.Tak czy siak - Cześć Ich Pamięci!

Christos
12 lat
- 10 5
Twoja opinia

Zmień treść

Zastanawiające, że o małych bohaterach z naszej historii, czytamy tylko w superlatywach, a gdy słyszymy o dzieciach biorących udział w innych wojnach, w innych armiach to załamujemy ręce - "jak można wykorzystywać małe dzieci w taki barbarzyński sposób"?Przykładów jest wiele - Hitlerjugend, dzieci afryki, była Jugosławia i wiele wiele innych.Tak czy siak - Cześć Ich Pamięci!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 14:33

poprostu bohater. (1)

dobrze opisane,wojna to najstraszniejsze co mogło się wydażyć na świecie. po głębokim zastanowieniu sie można by żec dbajmy o pokój na świecie i szanujmy sie w skromności i pokorze,bez agresji w opamietaniu , by każdy człowiek dążył tylko do szczęści a w pokoju.

?
12 lat
- 4 2
Twoja opinia

Zmień treść

dobrze opisane,wojna to najstraszniejsze co mogło się wydażyć na świecie. po głębokim zastanowieniu sie można by żec dbajmy o pokój na świecie i szanujmy sie w skromności i pokorze,bez agresji w opamietaniu , by każdy człowiek dążył tylko do szczęści a w pokoju.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2011-08-26 14:35
  
  Szczególnie
  
  polscy katolicy , oni by się sami zagryzli , nie wiem czemu ??
  
  Kaj
  12 lat
  - 0 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  polscy katolicy , oni by się sami zagryzli , nie wiem czemu ??
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 14:43

Nam

sie teraz wciska ciemnotę o jakiś nowych bohaterach typu panna z Krzywym nosem o której nikt nie słyszał , żenada , historia Polski spada na dno !!!

Fel
12 lat
- 10 4
Twoja opinia

Zmień treść

sie teraz wciska ciemnotę o jakiś nowych bohaterach typu panna z Krzywym nosem o której nikt nie słyszał , żenada , historia Polski spada na dno !!!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 16:21

kiedys dorosli czy własnie tez dzieci oddawali zycie za ojczyzne...

dzis czesto dzieciaki w wieku tego chlopca nie znaja zanczenia słowa Ojczyzna...dla nich to po prostu Polska...dzis nikt nie wie co to znaczy Bóg,Honor,Ojczyzna...smutne to.dzis wiara w Boga to dla wiekszosci obciach,Honor?Ojczyzna?WTF?!jakby napisały dzieci neostrady.

B.H.O
12 lat
- 8 1
Twoja opinia

Zmień treść

dzis czesto dzieciaki w wieku tego chlopca nie znaja zanczenia słowa Ojczyzna...dla nich to po prostu Polska...dzis nikt nie wie co to znaczy Bóg,Honor,Ojczyzna...smutne to.dzis wiara w Boga to dla wiekszosci obciach,Honor?Ojczyzna?WTF?!jakby napisały dzieci neostrady.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-26 18:18

Bardzo ciekawy artykuł

Mieszkałem na Pogórzu Dolnym - znam opisane miejsca. Dużo by opowiadać. Bardzo podobał mi się artykuł. Oby takich więcej.

Wawrzyn
12 lat
- 8 0
Twoja opinia

Zmień treść

Mieszkałem na Pogórzu Dolnym - znam opisane miejsca. Dużo by opowiadać. Bardzo podobał mi się artykuł. Oby takich więcej.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-08-27 02:52

Teraz czas na wspomnienie o dyrektorze Piotrze Cieslawskim

Bardzo dobry artykul. Moze teraz czas na swoista kontynuacje tematu w postaci artykulu o panu Piotrze Cieslawskim niestrudzonym w upamietnianiu dzialalnosci harcerskiej w przed- i wojennej Gdyni. On byl pomyslodawca ustawienia pomnika ku ich czci przy ulicy Swietojanskiej. Postawienie go w latach szescdziesiatych bylo duzym wyczynem . Wielkiej kultury i zywotnosci czlowiek o czym wiedza absolwenci niestety nieistniejacej juz szkoly podstawowej nr 27 przy ul. Slowackiego. Ta szkole stworzyl i przez wiele lat prowadzil. To byla swoista kuznia talentow i nauki dzialalnosci spolecznej tak dzisiaj zapomnianej.

ansolwent z 1969
12 lat
- 3 0
Twoja opinia

Zmień treść

Bardzo dobry artykul. Moze teraz czas na swoista kontynuacje tematu w postaci artykulu o panu Piotrze Cieslawskim niestrudzonym w upamietnianiu dzialalnosci harcerskiej w przed- i wojennej Gdyni. On byl pomyslodawca ustawienia pomnika ku ich czci przy ulicy Swietojanskiej. Postawienie go w latach szescdziesiatych bylo duzym wyczynem . Wielkiej kultury i zywotnosci czlowiek o czym wiedza absolwenci niestety nieistniejacej juz szkoly podstawowej nr 27 przy ul. Slowackiego. Ta szkole stworzyl i przez wiele lat prowadzil. To byla swoista kuznia talentow i nauki dzialalnosci spolecznej tak dzisiaj zapomnianej.
Regulamin dodawania opinii