• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Trójmiejscy partyzanci "Łupaszki"

Tomasz Kot
5 czerwca 2014 (artykuł sprzed 10 lat) 
Najnowszy artykuł na ten temat Marsze Żołnierzy Wyklętych w Trójmieście
Żołnierze V Wileńskiej Brygady AK pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza ps. "Łupaszko" (pośrodku) dotarli na Pomorze w drugiej połowie 1945 roku. Żołnierze V Wileńskiej Brygady AK pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza ps. "Łupaszko" (pośrodku) dotarli na Pomorze w drugiej połowie 1945 roku.
W rocznicę śmierci Danuty Siedzikówny "Inki: i Feliksa Selmanowicza "Zagończyka", przypominamy historię ich powojennej działalności na Pomorzu, schwytaniu przez ówczesne władze i egzekucji 28 sierpnia 1946 r. Artykuł z 2014 r.

Od ubiegłego roku Instytut Pamięci Narodowej przygotowuje się do poszukiwania grobu Danuty Siedzikówny "Inki" i Feliksa Selmanowicza "Zagończyka", podkomendnych majora Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki", straconych w gdańskim więzieniu w 1946 r. Niedawno prasę obiegła informacja o pojawieniu się ważnego dokumentu, który umożliwi lokalizację miejsca pochówku bohaterów.



Na Pomorze niepodległościowa partyzantka przywędrowała wraz z oddziałami V Wileńskiej Brygady AK pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza ps. "Łupaszko" (1910-51) w drugiej połowie 1945 roku. Na Wybrzeżu i w Trójmieście osiadło wielu repatriantów z Wileńszczyzny, którzy stanowili naturalne zaplecze dla oddziału.

Po przybyciu major Szendzielarz podporządkował się w strukturach organizacyjnych ostatniemu komendantowi okręgu wileńskiego AK, podpułkownikowi Antoniemu Olechnowiczowi ps. "Pohorecki" (1905-51), który realizował wytyczne generała Stanisława Kopańskiego, szefa sztabu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Olechnowicz mieszkał w tym czasie w Gdyni przy ul. Czołgistów (dziś al. Marszałka Józefa Piłsudskiego).

Zgodnie z decyzjami podjętymi przez "Pohoreckiego" i "Łupaszkę", wileńska organizacja AK przeszła do bardziej zakonspirowanej formy walki podziemnej. Oprócz sabotażu i dywersji dużą rolę miała odgrywać akcja propagandowa.

Pieniądze miały zdobywać uzbrojone patrole dywersyjne. Partyzanci rozproszyli się i ukryli w potoku repatriantów. Pozostawali ze sobą w kontakcie i mieli do dyspozycji lokale konspiracyjne tzw. "meliny". Zygmunt Szendzielarz często korzystał z lokalu przy ul. Liczmańskiego w Oliwie.

W listopadzie 1945 r. doszło do spotkania w jednej z restauracji w Oliwie przy ul. Grunwaldzkiej, w którym wziął udział major. W grupie dawno nie widzianych towarzyszy broni, przy alkoholu, zaczęły się wspominki i śpiewanie partyzanckich pieśni. Nie spodobało się to przebywającym w lokalu żołnierzom Ludowego Wojska Polskiego. Wybuchła sprzeczka, ktoś wezwał patrol wojskowy, który aresztował uczestników spotkania.

Na szczęście wojskowi nie zorientowali się, że aresztowali jednego z najbardziej poszukiwanych ludzi przez radzieckie i polskie służby specjalne. Wszyscy uczestnicy spotkania szybko znaleźli się na wolności.

Walnie przyczynił się do tego strój samego "Łupaszki", który - jak wspomina świadek - "zwracał uwagę wyjątkowym niedopasowaniem i niechlujnością. W obszernych, za dużych spodniach majora zmieściłby się jeszcze jeden człowiek jego postury. Z kolei kusa, wyświechtana na połach i łokciach marynarka wyglądała jak zdjęta z młodszego brata. Obrazu dopełniały buty, które wyglądały nie tylko jak gdyby nigdy nie widziały nie tylko szewca, ale i szczotki do butów".

Po tym zdarzeniu major Szendzielarz uznał, że Trójmiasto jest zbyt niebezpieczne i zakamuflował się w majątku w okolicach Sztumu.

Patrole w akcji

Zorganizowane patrole dywersyjne "Łupaszki" zaczęły działać na terenie Trójmiasta. Pierwszym z nich dowodził Feliks Selmanowicz "Zagończyk" (1904-46). Dowódcą drugiego był Józef Bandzo "Jastrząb" (1923). Trzecią grupę prowadził znany z odwagi i zdecydowania Zdzisław Badocha "Żelazny" (1923-46).

Główną bazą patrolu "Zagończyka" był Sopot. Lokale konspiracyjne w kurorcie mieściły się przy ul. Mickiewicza 45, w mieszkaniu Leszka Krzywickiego ps. "Leszek". Tu mieściła się "drukarnia" wileńskiej brygady. Dzięki będącemu w posiadaniu partyzantów powielaczowi produkowano tam m.in. ulotki i odezwy, które potem rozrzucano w różnych miastach Polski.

Przy ul. Mickiewicza 27 z kolei mieszkał Mikołaj Sprudin pracujący w przedsiębiorstwie Film Polski. Wyrabiał on dla żołnierzy "Łupaszki" zdjęcia dowodowe, które potem wklejano do podrobionych dokumentów.

Kolejne lokale konspiracyjne znajdowały się również w mieszkaniu państwa Wasiłojć przy ul. Grunwaldzkiej 25 i w mieszkaniu Tadeusza Wazgo "Tadzika" przy ul. Wybickiego.

Akcji ekspriopiracyjnych, jak nazywano zdobywanie pieniędzy dla oddziału, dokonywano nie tylko w Trójmieście, ale i na całym Pomorzu i Warmii. Ruchliwość, szybkość i nieprzewidywalność sprawiały, że partyzanci z patroli dywersyjnych stali się solą w oku UB. Zabierając pieniądze na miejscu akcji pozostawiano pokwitowania sygnowane podpisem "Łupaszki". Rekwirowano nie tylko pieniądze, ale i samochody, w których przebijano numery i przemalowywano tablice rejestracyjne, a czasami zmieniano kolor pojazdu.

Towarem deficytowym była broń. Rozbrajano milicjantów, wojskowych i urzędników państwowych, którzy nosili ją przy sobie.

Skoku na urząd pocztowy przy ul. Armii Czerwonej (obecnie ul. Opata Jacka Rybińskiego) w Oliwie dokonano 16 marca 1946 r. "Jastrząb" zabrał wówczas 80 tysięcy złotych. Z miejsca akcji "łupaszkowcy" odjechali samochodem wcześniej "zarekwirowanym" we Wrzeszczu.

W Sopocie 21 marca 1946 r. patrol pod dowództwem "Jastrzębia" napadł na sklep Polskiego Monopolu Spirytusowego przy ul. Rokossowskiego 37 (Bohaterów Monte Cassino). W wyniku tej akcji zarekwirowano 400 tysięcy złotych, na miejscu pozostawiono pokwitowanie następującej treści: "Zabrano z Monopolu Spirytusowego 350 tysięcy i z szuflady 50, razem 400 tysięcy. Dowódca oddziałów partyzanckich Łupaszko".

Sześć dni później podczas rekwizycji w urzędzie pocztowym we Wrzeszczu przy ulicy Grunwaldzkiej, gdzie zarekwirowano 10 tysięcy złotych, doszło do tragedii. "Jastrząb" wspominał to tak: "Kasjer zmartwił się, że nie ma żadnych świadków, ale powiedziałem mu, że wystawimy pokwitowanie, a nasze pokwitowania są już znane. Niedużo było tych pieniędzy, ale jak wyszliśmy, kasjer wybiegł za nami i zaczął krzyczeć: "Bandyci!". Podczas odwrotu uciekający przypadkowo natknęli się na patrol wojskowy, który chciał ich wylegitymować. Rozpoczęła się strzelanina podczas której jeden z partyzantów Zdzisław Fijałkowski "Pędzelek" został ranny. Uciekając schronił się w ruinach kamienicy na rogu ul. Słowackiego i Staszica i stamtąd się ostrzeliwał. Kiedy skończyła mu się amunicja, ostatnim pociskiem popełnił samobójstwo.

Podczas akcji 31 maja w sopockiej dyrekcji Lasów Państwowych zarekwirowano 300 tysięcy złotych.

Aresztowania, ucieczki, egzekucje

W kwietniu oddziały "Łupaszki" rozpoczęły działania w Borach Tucholskich, a w Trójmieście zrobiło się niewesoło. Aresztowana została Regina Żylińska-Mordas "Regina", łączniczka majora Szendzielarza. "Regina" poddała się podczas przesłuchań i zaczęła mówić. Co więcej: została agentką UB i po kilku tygodniach została wypuszczona z więzienia.

Rozpoczęły się aresztowania. 7 lipca, o 1.15 w nocy, do drzwi drukarni przy ul. Mickiewicza 45 zapukali UB-ecy z pepeszami. Zatrzymali Feliksa Selmanowicza "Zagończyka" i Leszka Krzywickiego "Leszka". W ciągu tygodnia na ul. Mickiewicza i w innych miejscach w ręce ubowców wpada wielu członków akowskiej konspiracji.

Aresztowania spowodowały, że partyzantka "Łupaszki" w Borach Tucholskich znalazła się bez łączności z dowództwem, bez zaplecza legalizacyjnego, finansowego i medycznego.

Partyzanci szukali kontaktu z dowództwem. Z misją do Trójmiasta 13 lipca wyruszyła Danuta Siedzikówna "Inka" (1928-46), 18-letnia sanitariuszka leśnego oddziału. Zostaje aresztowana 19 lipca o godz. 3.30 w nocy, w mieszkaniu sióstr Mikołajewskich we Wrzeszczu.

Podczas śledztwa "Inka" była torturowana, bita i poniżana. Do jej celi wpuszczano żony ubeków, którzy zginęli lub zostali ranni podczas walk z oddziałem "Łupaszki".

Mimo to śledczy z UB nie zdołali jej skłonić do mówienia.

Proces "Inki", który odbył się w Sopocie, był ponurą farsą. 3 sierpnia Danuta Siedzikówna została skazana na śmierć. Taki sam wyrok został wydany na Feliksa Selmanowicza, który podjął nieudaną próbę ucieczki z więzienia.

Jedynym ratunkiem mogła być prośba o łaskę do prezydenta Bolesława Bieruta, który zresztą lato 1946 r. spędzał w Sopocie. "Inka" odmówiła podpisania prośby, podpisał ją jedynie Jan Chmielowski, adwokat z urzędu. Bierut nie skorzystał jednak z prawa łaski.

W swoim ostatnim grypsie do siostry, "Inka" napisała: "Powiedzcie babci, że zachowałam się jak trzeba".

W zakładzie karno-śledczym przy ul. Kurkowej wyroki śmierci wykonywano w piwnicy. W niewielkiej sali o powierzchni dwóch pokoi w rogu stał stolik dla prokuratora. We wnęce z nieotynkowanej cegły zamontowano słupki o wysokości ok. 1,30 m., do których przywiązywano skazańców. Posadzka wykonana była z czerwonych kafli. Jej środkiem biegł rowek na spływającą krew.

O godz. 6.15 rano, 28 sierpnia, na sześć dni przed swoimi 18 urodzinami, "Inka" weszła do sali egzekucyjnej. Wraz z nią na egzekucję wprowadzany został Feliks Selmanowicz "Zagończyk". Oboje odmówili zawiązania im oczu opaską.

W drzwiach pomieszczenia stało kilkunastu ubeków, którzy przyszli specjalnie, żeby zobaczyć egzekucję. Wyzywali i lżyli skazanych. Prokurator wojskowy Wiktor Suchocki odczytał wyrok i wydał komendę: "Po zdrajcach narodu polskiego, ognia !". Siedzikówna krzyknęła: "Niech żyje Polska!". Seria z dziesięciu pepesz powoduje, że skazani osuwają się na podłogę. "Inka" wciąż żyje. Dowódca plutonu porucznik Sawicki dobija ją strzałem w głowę.

Oddziały "Łupaszki" pozostały na Pomorzu do listopada 1946 r. Część z nich połączyła się miesiąc wcześniej z 6 Brygadą Wileńską na Białostocczyźnie. Resztki oddziałów walczyły jeszcze do 1952 r. Major Zygmunt Szendzielarz i podpułkownik Antoni Olechnowicz zostali zamordowani w więzieniu na Rakowieckiej w Warszawie 8 lutego 1951 roku. Szczątki majora Szendzielarza zostały w ubiegłym roku odnalezione i zidentyfikowane na tzw. kwaterze na łączce Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

W opracowaniu tego tekstu korzystałem z:
Dariusz Fikus: Pseudonim "Łupaszka": z dziejów V Wileńskiej Brygady Śmierci i Mobilizacyjnego Ośrodka Wileńskiego Okręgu AK,
Anna Kołakowska, U boku "Łupaszki". Rozmowa z por. Józefem Bandzo "Jastrzębiem",
Piotr Niwiński, "Łupaszka" w Sopocie
Piotr Szubarczyk, Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba ...Danuta Siedzikówna "Inka",
Tadeusz Wolsza, Więzienia stalinowskie w Polsce. System, codzienność, represje.

Opinie (203) 10 zablokowanych

  • jednemu bandycie ostatnio zrobili panstwowy pogrzeb... (4)

    i prezydent był na tym pogrzebie i to były Powązki

    A bohaterowie ginęli jak psy i zakopywali ich jak psy i czy jest sprawiedliwosc na tym swiecie?

    Mam nadzieję, że na tamtym świecie jest i komuniści idą do piekła, a dobrzy ludzie do nieba

    • 38 21

    • (1)

      oni tu nawet Kociołka dobrze wspominają, mówię tu w Gdańsku, ta postczerwona hołota, Kociołka, który rozkaz zamordował kilka osób, zapomnieli o grudniu 70, mam nadzieję, że o nich też ktoś zapomni

      • 3 5

      • za Gierka to się żyło

        • 1 0

    • Rozumiem, że masz na myśli pogrzeb Kuklińskiego

      jw

      • 6 10

    • to naiwny jesteś bardzo, jak większość ludzi w tym kraju i dlatego ciemnota trzyma się tu tak dobrze

      • 11 2

  • (22)

    Ci Żołnierze Wyklęci chcieli swoją partyzantką Armię Czerwoną wyprzeć z Polski czy może powstanie drugie wywołać, bo nie bardzo rozumiem jaki był cel ich działalności?

    • 91 182

    • Zastaniw sie troszke (1)

      Chcieli wolnej Polski tak trudno to zrozumiec

      • 3 6

      • Komuniści chcieli szybkiej Polski, kto miał rację?

        • 3 2

    • 25 rocznica wolnych wyborów... (1)

      ...a w Polsce nadal mnóstwo baranów wierzących w ideologię Stalina ...Żal mi Ciebie .

      • 22 15

      • cała legia zawsze za patryjotyzemem

        • 2 3

    • (3)

      Wyklęta bandyterka

      • 33 64

      • (1)

        i żone lub żona

        • 4 5

        • olo jaki spec od płci, więzienie jednak edukuje

          • 1 0

      • tak na twoja matke wolaja?

        • 26 24

    • Pasowała im swoboda i bezprawie wojenne, a że wojna się skończyła...

      • 6 5

    • bandziorstwo

      ńajbardziej lubili walczyć z kasjerami

      • 8 3

    • 666 (1)

      PO to ciepły lewaku aby taki jak ty i tobie podobni nie mieli konfidentów w milicji

      • 2 11

      • olo nie szalej

        • 3 0

    • (1)

      W sumie to cel był słuszny bo chodziło o to aby UB- cy się nie rozmnażali. Jak widać po tobie , nie udało im się.....

      • 35 24

      • no i tacy w tym sprawni byli, że sami się nie rozmnożyli :D

        • 6 2

    • O co walczyli ? (2)

      Wygląda na to, że o to aby byle gooowno owinięte klubowym szalikiem mogło drzeć ryja w przerwie pomiędzy kolejnymi butelkami piwa....

      • 25 31

      • Stop hejt i mowie nienawiści

        • 1 4

      • o to zeby takie lajzy jak ty mogli ich sobie opluwac.

        • 26 19

    • Jesli nie rozumiesz, to juz nigdy nie zrozumiesz. Ot taki jestes beznadziejny przypadek.

      • 7 10

    • Walczyli o polska Polske idioto

      • 11 19

    • Nieuk (2)

      To sobie baranie poczytaj, bo wstyd i hańba zadawać takie pytania

      • 71 38

      • no cóż, głupców w Polsce nie brakuje

        • 36 25

      • nie zapluj się tylko cebulaku...

        • 28 48

  • Pachołki Moskali uaktywniły się na portalu. (2)

    Czy wy tego nie widzicie?

    • 3 6

    • oczywiście widzimy- są tylko dwa wyjścia: albo to są potomkowie nkwd/ub i bronią swoich tatusiów (1)

      i dziadków mordujących Polskich Żołnierzy i cywilów albo rzeczywiście to są ruskie trole z GRU czy KGB - wiadomo, że w necie jest ich pełno jak karaluchów

      • 2 5

      • Nie trzeba ich ani wielbić, ani walczyć z nimi

        Można ich ocenić na zimno. Mnie ten temat wisi, bo to nie moja sprawa. Nie ma potrzeby dalszych kłótni na ten temat. Już się kłócili przez dziesięciolecia.

        • 4 0

  • W którymś momencie trzeba zrozumieć, że okoliczności zewnętrzne się zmieniły na tyle, że nie mogę nic z tym zrobić i pogodzić (3)

    Kto tego nie potrafi to żyje we własnej głowie, a nie w rzeczywistości. W głowie może być i napoleonem, ale to świadczy o potrzebie hospitalizacji. Szczególnie jak przy okazji gnębi się cywilów. To nie znaczy, że trzeba się poddać, tylko że trzeba przeczekać, poczekać aż okoliczności zewnętrzne się zmienia na tyle, żeby walka miała szanse na zwycięstwo. To były jakieś zupełnie odrealnione jednostki.

    • 9 6

    • co za bzdury? a co mieli zrobić? złożyć broń i dać się torturować i zamordować przez ruskich zwyrodnialców (1)

      i tzw polakówów którzy z nimi współpracowali? oni chcieli walczyć o Polskę i o swoją godność. a jakie szanse miała walka w Powstaniu Żydowskim w getcie ? żadne- to dlaczego walczyli? bo chcieli godnie umrzeć z bronią w ręku a nie jak owce w rzezi

      • 3 4

      • Zakopać broń, ciuchy cywilne,zmienić wygląd,

        Załatwić lewe papiery, o co w bałaganie po wojnie było łatwo i żyć. Bez internetu, programów do identyfikacji twarzy, monitoringu itd to łatwiejsze niż kiedykolwiek.

        • 3 0

    • Oj tam, zaraz że odrealnione jednostki...

      Wystarczy że się socjopaci i bandyci a dorabiający sobie pretekst do zbrodni.

      • 4 4

  • ile w trójmnieście wciąż ubeckich potomków plujących na Żołnierzy Niezłomnych - prawdy o ich bohaterstwie

    już nigdy nie uda się wam ruskie sługusy zakłamać

    • 7 7

  • Do 1952 roku po lasach z bronią łazili, ludzi mordowali (10)

    i zamiast do roboty się wziąć, albo na Zachód wyjechać to mieli pretensje, że ich LEGALNA i UZNANA PRZEZ ZACHÓD władza wyłapywała jak muchy i likwidowała zgodnie z obowiązującym prawem. Żadni z nich bohaterowie tylko wyjątkowo niemądrzy i nieodpowiedzialni osobnicy (mówiąc bardzo delikatnie).

    • 113 229

    • dziadek w nkwd a tatuś w ub był że powtarzasz takie kłamstwa?

      • 4 3

    • Proszę

      I wyłonił się komuch. Sam pewnie rozkazy pisałeś? Albo za krótki na to byłeś więc torturowałeś i mordowałeś w piwnicach po fikcyjnych procesach. Precz z komuną!

      • 5 3

    • Zamilcz marny komuchu jak ci tak dobrze było to jedź do Rosji

      • 7 5

    • bohaterwie

      Odezwał się potomek zbrodniarzy komunistycznych dla którego bohaterami byli ci którzy mordowali polskich patriotów.

      • 7 5

    • komuchem jesteś? zachód zdradził Polskę - to ju ż wszyscy wiedzą a Ty ciągle w lesie? (1)

      • 60 33

      • Dlaczego ich zachod zdradzil?

        • 3 8

    • Chwała bohaterom

      do 1963 w Polsce!!

      • 6 8

    • Jedynym kierunkiem wyjazdu w tamtych czasach była Syberia.

      W roku 1945 nawet w trumnie nie można było wyjechać na zachód. Dopiero od 1988 roku Polacy mogli mieć paszporty w domowych szufladach. Partyzanci którzy złożyli broń byli w najlepszym wypadku prześladowani jeszcze do lat 60, wielu mimo zapewnień o amnestii zostało rozstrzelanych lub wysłanych do więzień Sowieckich, gdzie ślad po nich zaginął. Pamiętajmy Polska po 1945 z okupacji niemieckiej przeszła pod sowiecką. Dopiero 21 lat temu ostatni żołnierze sowieccy wycofali się z naszego kraju, oficjalnie od 1956 stacjonowało w 15 województwach ponad 66 tysięcy rosyjskich okupantów. Oczywiście wojna domowa w latach 50 nie pozwala stwierdzić, że tylko żołnierze wyklęci byli patriotami lub osobami poszkodowanymi. Jak w każdej wojnie z każdej strony były nadużycia i niegodziwe czyny, choć nie podlega jedno w tej dyskusji. Przodowali w tym komuniści, zresztą ich kłamstwa żyją do dzisiaj.

      • 37 12

    • Niezły z ciebie materiał na kolaboranta.

      • 20 20

    • dziadek z UB takich klamstw ci naopowiadal?

      sowieci zainstalowali w Polsce kolaborantow - bande przestepcow bez demokratycznego mandatu. Przestan sluchac dziadka z UB i siegnij do ksiazek - dowiesz sie jak bylo naprawde...

      • 48 23

  • jak można (1)

    co wypisują ci ludzie dzięki takim bohaterom jak żołnierze wyklęci duch wolności w narodzie nie zaginął i dzisiaj mogą takie bzdurne opinie wypisywać ludzie bez kręgosłupa moralnego

    • 20 22

    • No akurat jest przeciwnie, co do nauki

      czytania, szans na wyższe wykształcenie i podobnych wolności. :D

      • 2 3

  • pójdę na grób Inki z moją wnuczką(4,5) (3)

    żeby jej powiedzieć o słowach Inki do jej babci: "powiedzcie babci, że zachowałam się przyzwoicie"

    • 21 21

    • A jak wytłumaczysz dziecku,

      że gdy kraj, rodziny, sieroty próbowali funkcjonować normalnie po wojnie, odbudowywać życie, ta banda degeneratów napadała, mordowała, dążyła do dogrywki z wojny? Nie wstyd ci tak dziecku bzdury gadać? Wiesz, mi się może nie podobać obecna polityka państwa, czy krzywdzące obostrzenia. Czy to znaczy że ja zabiję policjanta a ty powiesz wnuczce, że jestem bohaterką?? Zastanów się czy nie masz jakiejś demencji i już pouczać nie powinieneś. Samochodu też już lepiej nie próbuj prowadzić, jeśli tak bywało...

      • 3 3

    • ja jak wytłumaczysz słowo patriota swojej wnuczce gdy nim nie jesteś tylko sam siebie tak nazywasz

      • 3 4

    • "jak trzeba"

      • 8 5

  • (1)

    Masakra kogo promują. Jeszcze ich beatyfikujcie.

    • 14 9

    • prędzej niż Twojego Pawełka cieciu

      • 4 5

  • wielbiciele Rudolfa H bardzo aktywni (1)

    a szczególnie jeden z nich co widać po wpisach

    • 9 5

    • wielbiciele wolnej i niepodległej Polski a nie Rudolfa H, poza tym co Rudolf H miał do Polski jak na początku wojny już uciekł do UK?

      • 3 3

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

W którym roku trafił do Gdańska obraz "Sąd Ostateczny" Hansa Memlinga?

 

Najczęściej czytane