Zaczęły pojawiać się krajobrazie miasta w pierwszych latach XX w., ale dopiero w okresie międzywojennym część z nich zaczęła przeobrażać się w ważne punkty na mapie drogowej Gdańska. Te, które przetrwały do dziś, są znakami jednego z ważniejszych w okresie międzywojennym zjawiska: gwałtownego rozwoju motoryzacji.
W połowie 1933 r. na terenie całego Wolnego Miasta były 192 stacje benzynowe. Zważywszy, że większość ludności mieszkała na terenach miejskich (w samym Gdańsku mieszkała połowa wszystkich obywateli Wolnego Miasta) i to tam była zarejestrowana większość pojazdów, to i rozmieszczenie stacji benzynowych nie było rzecz jasna równomierne.
Dla porównania - tylko 16 było w całym powiecie Gdańskie Wyżyny i 17 w powiecie Wielkie Żuławy, a niemal tyle samo (22) w powiecie Gdańskie Niziny.
Dawne stacje benzynowe i ich właściciele
Z wymienionych 192 stacji benzynowych zdecydowana większość, bo aż 156, było własnością spółek paliwowych (importerów). Reszta należała do prywatnych przedsiębiorców (właścicieli salonów samochodowych, kupców czy bogatych restauratorów - 29) lub władz gdańskich (np. na użytek wewnętrzny służb mundurowych - 7).
Pierwsze centra motoryzacyjne w Wolnym Mieście Gdańsku
Do tej pory nie udało się ustalić, kiedy dokładnie w mieście zarejestrowano pierwszy samochód, a tym samym zaczęły powstawać pierwsze stacje benzynowe. Miało to miejsce jednak najpóźniej w 1904 r. To właśnie wówczas otwarto jeden z pierwszych (pierwszy?), a zarazem największy i najdłużej nieprzerwanie działający do końca II wojny światowej, słynny salon samochodowy Stielow & Förster przy dzisiejszej ul. Elżbietańskiej.
Od pojedynczych dystrybutorów do nowoczesnych stacji benzynowych
Wraz z rozwojem liczby samochodów i motocykli w mieście (poza służbowymi i prywatnymi, do 1920 r. w Gdańsku pojawiły się także pierwsze taksówki, samochody policyjne, karetki pogotowia czy wozy strażackie) dystrybutory paliw szybko zaczęły być montowane także poza salonami samochodowymi. Przy najpopularniejszych placach i rynkach (np. we Wrzeszczu), przy hotelach, przy drogach wylotowych, a w sąsiednim Sopocie chociażby przed Domem Zdrojowym.
Bapolin, Standard...
Sytuacja zmieniła się po I wojnie światowej. Pojawiły się firmy importowe, które nie tylko wypuszczały paliwa pod własnymi nazwami (zazwyczaj w dwóch wariantach: normalnej i lepszej gatunkowo mieszanki), ale i rozwijały sieć własnych stacji benzynowych.
... Baltoil, Dobi, Dapolin
Największą konkurencją była utworzona w 1922 r. Spółka Akcyjna "Baltoil" - Oleje Mineralne i Materiały Pędne ("Baltoil" - Mineralöl- und Betriebsstoff AG) zakładająca własne stacje benzynowe Baltoil.
Byli też i inni gracze, jak chociażby Gdańska Spółka Importu Olejów i Materiałów Pędnych oraz Stacji Benzynowych z o.o. (Danziger Öl- und Betriebsstoff-Import und Tankstellen GmbH). Spod jej znaku były i paliwa, i stacje benzynowe Dobi. Samodzielnie istniały tylko kilka lat - latem 1926 r. zostały przejęte przez Bapolin (stąd - najpewniej - w przyszłości pojawiły się i paliwa, i stacje Dapolin).
Nowoczesne stacje benzynowe
Na początku lat 30. zaczęły pojawiać się stacje benzynowe w nowoczesnym tego słowa znaczeniu. Posiadały po kilka dystrybutorów paliw (obowiązkowo zadaszonych!), kompresory powietrza, stanowiska do przeglądu pojazdów, a dla klientów dodatkowo np. automaty telefoniczne.
Pierwsze tego typu stacje benzynowe, i to dwóch z największych rywali, Baltoil i Standard, otwarto we Wrzeszczu przy al. Grunwaldzkiej. I tak się składa, że obie stacje przetrwały do dzisiejszych czasów.
Zdjęcie otwartej w lipcu 1932 r. po modernizacji stacji benzynowej Baltoil we Wrzeszczu, przy al. Grunwaldzkiej. Bardzo długo działał tu lokal Stacja DeLuxe.
źródło: Danziger Neueste Nachrichten, 2-3.07.1932, BG PAN
Z kolei stacja Standard (otwarta w Sylwestra 1931 r.) to dziś warsztat samochodowy oraz salon sprzedaży drzwi przy ślepym zakończeniu ul. Jana Dekerta.
Troska o pozostałości dawnych stacji
Zachowanych starych stacji benzynowych jest jednak w Gdańsku, Sopocie czy okolicy oczywiście więcej. Są one dziś w różnym stanie. Te, które stoją nieużytkowane, niszczeją.
Historyczne i współczesne zdjęcie dawnej stacji benzynowej w Pruszczu Gdańskim.
za: Praustblog.pl/fot. M. Świerczyński
Tak jest chociażby z charakterystycznym obiektem przy wjeździe (od strony Gdańska) do Pruszcza Gdańskiego. Ta dawna stacja jest obecnie przedmiotem zainteresowania miłośników lokalnej historii, którzy starają się doprowadzić do remontu i nadania nowych funkcji temu obiektowi, co jest o tyle trudne, że znajduje się on w rękach prywatnych. Pozostaje tylko trzymać kciuki za tę inicjatywę.
Jedna z reklam stacji benzynowych (i paliwa) Bapolin.
źródło: Danziger Allgemeine Zeitung, 21.02.1925, za: Pomorsk
O autorze
Jan Daniluk
- doktor historii, dyrektor Muzeum Uniwersytetu Gdańskiego, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., ziem polskich wcielonych do Rzeszy oraz Prus Wschodnich w latach 1933-1945
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
;){kind=link}
){kind=link}
;){kind=link}