• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Porównaj Trójmiasto dzisiejsze i przedwojenne

Marcin Stąporek
20 marca 2013 (artykuł sprzed 11 lat) 

Mapa Trójmiasta zobacz na mapie Gdańska prezentowana w ramach Portalu Trojmiasto.pl ułatwia czytelnikom lokalizację wielu miejsc opisywanych w artykułach lub prezentowanych w katalogu firm. Mamy świadomość, że nie dorównuje ona pod względem funkcjonalności takim światowym potentatom, jak Google Earth i Google Maps. Staramy się zatem przygotować na niej coś wyjątkowego: od kilku dni dostępna jest mapa Trójmiasta z okresu przed II wojną światową.



Wyszukiwanie różnic pomiędzy Trójmiastem, w którym mieszkamy a tym, które znamy tylko ze starych zdjęć, rycin i planów może być fascynującym zajęciem. Porównywanie zabudowy przedwojennej oraz przebiegu ulic z tymi dzisiejszymi możecie zacząć już teraz, korzystając z map sporządzanych w latach 1932-1942 (aktualizacja: niektóre z nich prezentują nazistowskie nazewnictwo, jak np. fragmenty przedstawiające Gdynię, którą przed wojną Niemcy nazywali Gdingen, a po jej zajęciu - Gotenhafen).

Sopot

Z trzech miast Trójmiasta stosunkowo najmniej zmian można dostrzec na obszarze Sopotu. Nie powinno to dziwić, bo myśląc o Sopocie, mamy najczęściej w myślach stare, często zabytkowe budynki i oczywiście - nie mniej zabytkowe - słynne molo. Rozwój zabudowy miejskiej w okresie powojennym dokonał się przede wszystkim na terenach Kamiennego Potoku i Brodwina zobacz na mapie Sopotu oraz w kierunku Oliwy, z zabudową dawnego Świemirowa u podnóża wysoczyzny.

Gdynia

Na obszarze Gdyni w okresie powstawania mapy zabudowa była znacznie bardziej rozproszona niż obecnie. Poza stosunkowo jeszcze niewielkim śródmieściem, zwartą miejską zabudowę miał już w tym czasie Mały Kack z Orłowem, wyraźnie oddzielony od śródmieścia niezbyt intensywnie użytkowanymi terenami Redłowa oraz znacznie mniejsze niż dziś Witomino. Wielki Kack był jeszcze niewielką wsią, podobnie wyglądały Chylonia, Cisowa, Obłuże czy Oksywie.

Baseny portowo-stoczniowe na południe od Obłuża zobacz na mapie Gdyni nie były jeszcze ukształtowane w dzisiejszym, wcinającym się w ląd daleko w kierunku zachodnim kształcie. Na kępie oksywskiej brak lotniska w Babich Dołach zobacz na mapie Trojmiasta, istniał natomiast jeszcze folwark Stefanowo (niem. Amalienfelde) i wąwóz o nazwie "Babidole oder Hexengrund", od którego lotnisko wzięło swoją nazwę.

Gdańsk

Bardzo istotne zmiany można natomiast dostrzec na terenie Gdańska, najbardziej z trzech miast zniszczonego pod koniec II wojny światowej.

W historycznym śródmieściu Gdańska zobacz na mapie Gdańska skupiona była gęsta, znacznie intensywniejsza niż obecnie zabudowa. Główne Miasto stanowiło jedną całość ze Starym Miastem, Starym Przedmieściem, a w znacznym stopniu również z Wyspą Spichrzów, Długimi Ogrodami i Dolnym Miastem. Podwale Przedmiejskie było zwykłą, dość szeroką ulicą, która jednak nie dochodziła do Motławy, kończąc się na Targu Maślanym. Główną arterią komunikacyjną w kierunku Stogów i Mierzei Wiślanej była wciąż jeszcze ulica Długa z Długim Targiem i przedłużeniem przez mosty Zielony i Stągiewny w kierunku Długich Ogrodów.

Uwagę zwraca łuk tzw. Kolei Kaszubskiej, która połączyła widoczne na mapie Wrzeszcz, Strzyżę, Brętowo z Migowem, Kiełpinkiem i Kokoszkami. W ciągu półtora roku na tej samej trasie powstaną tory Pomorskiej Kolei Metropolitalnej. Uwagę zwraca łuk tzw. Kolei Kaszubskiej, która połączyła widoczne na mapie Wrzeszcz, Strzyżę, Brętowo z Migowem, Kiełpinkiem i Kokoszkami. W ciągu półtora roku na tej samej trasie powstaną tory Pomorskiej Kolei Metropolitalnej.
Kolej Kaszubska Koleją Metropolitalną

Być może dla wielu czytelników portalu najciekawsza będzie istniejąca do 1945 r. i wyraźnie zaznaczona na mapie linia kolejowa tzw. "kolei kaszubskiej" zobacz na mapie Gdańska. Wychodziła ona ze stacji we Wrzeszczu w kierunku Oliwy, ale już na wysokości lotniska odbijała w lewo, by przez Strzyżę, Brętowo, Migowo i Kiełpinek prowadzić do Kokoszek, a dalej do Starej Piły, gdzie łączyła się z linią Pruszcz Gdański - Kartuzy. Dzięki projektowi Pomorskiej Kolei Metropolitalnej za kilka lat znów będziemy mogli pojechać pociągiem po części tej trasy. Widoki z wagonów będą jednak zupełnie inne niż 75 lat temu: poza krótkim odcinkiem ze Strzyży do Brętowa, większość terenów wzdłuż tej linii jest już, lub niebawem będzie intensywnie zabudowana.

Górny taras i dolny taras

W czasach tworzenia mapy, zabudowa "górnego tarasu" dopiero raczkowała: wytyczono już wprawdzie ulice na Suchaninie (m.in. Beethovena, Schuberta, Wagnera, Powstańców Warszawskich), jednak dalej rozciągały się tereny wiejskie, a na nich rozrzucone osady Dreilinden (Trzy Lipy), Müggenwinkel, czy nieco większa wieś Pietzkendorf przy Piecewskiej (w centrum dzisiejszej dzielnicy Piecki-Migowo, zwanej potocznie "Moreną").

Potężnie przekształcony został w ciągu minionych 75 lat obszar gdańskiego "dolnego tarasu". W okresie tworzenia mapy zabudowany był już w większości tzw. dolny Wrzeszcz oraz przylegająca do linii kolejowej część małego Przymorza, m.in. wzdłuż ul. Bora Komorowskiego. Tam, gdzie dziś rozciągają się blokowiska Żabianki, Przymorza czy Zaspy, istniały pojedyncze gospodarstwa zwane "dworami" zobacz na mapie Gdańska, m.in. Czarny, Czerwony i Biały Dwór na obrzeżach Przymorza i Zaspy, czy Mühlenhof (dzisiejszy Młyniec) w okolicy ul. Pilotów. Z obiektów tych do dziś przetrwał Eckhof, czyli "Rozstajny Dwór" przy ul. Bolesława Chrobrego, od którego wzięła nazwę Spółdzielnia Mieszkaniowa "Rozstaje".

Wojsko już wtedy cenzurowało mapy?

Dziwić może brak na historycznej mapie pasów startowych lotniska na Zaspie, uwidoczniono jedynie budynki lotniska w rejonie dzisiejszej ulicy Hynka, w pobliżu przystanku SKM Gdańsk Zaspa zobacz na mapie Gdańska. Może na ich umieszczenie nie zgodziło się wojsko, a może nie przywiązywano do nich aż takiej wagi, bowiem lotnisko było stale rozbudowywane i powiększane.

Także na dzisiejszej Zaspie, nieco bliżej Zatoki Gdańskiej (na terenie, gdzie dziś jest szkoła i bloki mieszkalne przy ul. Burzyńskiego, Żwirki i Wigury, Drzewieckiego, Ciołkowskiego) leżała duża strzelnica. Odegrała ona ponurą rolę w historii, gdyż to za wałem kulochwytu rozstrzelano wziętych do niewoli obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku i tu do 1991 r. znajdował się ich masowy grób. Obecnie spoczywają oni niedaleko od tego miejsca, na starym cmentarzu przy ul. Bolesława Chrobrego (zaznaczonym już na historycznej mapie).

Tu, gdzie dziś powstają kolejne gdańskie osiedla, przed wojną istniały wsie Wonneberg (Ujeścisko), Schönfeld (Łostowice), Zangen (Zakoniczyn), Schüddelkau (Szadółki). Tu, gdzie dziś powstają kolejne gdańskie osiedla, przed wojną istniały wsie Wonneberg (Ujeścisko), Schönfeld (Łostowice), Zangen (Zakoniczyn), Schüddelkau (Szadółki).
Chełm i Gdańsk Południe to kilkanaście wsi

Podobnie jak "dolny taras" zmieniły się tereny dzielnic Chełm i Gdańsk-Południe. W okresie powstawania mapy istniało już osiedle szeregowych budynków na tzw. Starym Chełmie. W miejscu dzisiejszej Galerii Chełm (niedaleko pętli tramwajowej "Chełm Witosa" istniała złożona z dwóch gospodarstw osada Altdorf (Stara Wieś). Dalej od centrum były już tylko rozproszone wsie Wonneberg (Ujeścisko), Schönfeld (Łostowice), Zangen (Zakoniczyn), Schüddelkau (Szadółki), Nenkau (Jasień), Kelpin (Kiełpino), Kokoschken (Kokoszki).

Zwróćmy jeszcze uwagę ku terenom nadmorskim. Stare kąpieliska w Jelitkowie, Brzeźnie czy na Westerplatte posiadały własne pomosty, nie tak okazałe, jak sopockie molo, ale zaznaczane na mapie. Ich pierwotną funkcją było umożliwienie postoju parostatkom dowożącym plażowiczów. Pomost brzeźnieński leżał bliżej Nowego Portu niż dzisiejsze molo tego kąpieliska.

Portu brak, są stanowiska artyleryjskie

Oczywiście przed 75 laty nie było jeszcze Portu Północnego zobacz na mapie Trojmiasta, a co za tym idzie - plaża, która zaczynała się na Westerplatte, ciągnęła się szerokim pasem przez Stogi aż do Górek Zachodnich. Uważni czytelnicy mogą na historycznej mapie w pasie nadbrzeżnym odszukać stanowiska artylerii brzegowej z czasów poprzedzających wybuch I wojny światowej, a także osłaniającą ujście Kanału Portowego "baterię wiejską" w rejonie obecnej ulicy Zelwerowicza zobacz na mapie Trojmiasta na obrzeżach Brzeźna.

Uważni czytelnicy mogą dostrzec, że mapa została skomponowana z arkuszy różniących się nieco czasem powstania. Najstarsze fragmenty sporządzono przed wybuchem II wojny światowej i można je zidentyfikować np. po pojawiających się, obok niemieckich nazw miejscowych, ich polskich odpowiednikach (Kokoschken - Kokoszki). Najpóźniejsze powstały zaś po 25 czerwca 1942 r., kiedy to rozporządzeniem Gauleitera Förstera "poprawiono" wiele nazw miejscowych na Pomorzu, pozbawiając je nazbyt polskiego brzmienia. Z tego powodu Kowale czy Zaskoczyn noszą na mapie nazwy "Schmiede" i "Zangen", choć przed 1942 r. miejscowości te nazywały się "Kowalk" i "Zankenzin".

A jakie zmiany w porównaniu z okresem przedwojennym Was najbardziej zaskoczyły?

O autorze

autor

Marcin Stąporek

- autor jest publicystą historycznym, prowadzi firmę archeologiczną. Pracował w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku i Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Gdańsku. Obecnie jest pracownikiem Biura Prezydenta Gdańska ds. Kultury.

Opinie (239) 3 zablokowane

  • (2)

    "Wielki Kack był jeszcze niewielką wsią, podobnie wyglądały Chylonia, Cisowa, Obłuże czy Oksywie"

    sorry, ale do dziś to są wsie

    • 20 21

    • No cóż, przyznam ci rację. Oprócz Biedronek, Lidlów i Żabek nic tu nie ma. Pustynia zamieszkała przez "miastowych".

      • 0 0

    • A Gdańsk Lipce czy inne Olszynki to metropolia na miarę Tokio :) ?

      Zapraszamy na wycieczkę po Trójmieście bo coś słabo u Pana/Pani ze znajomością Trójmiasta poza własną ulicą :)

      • 14 1

  • tutaj więcej (1)

    Gdańsk, to było eleganckie miasto. Dużo widokówek.

    • 7 4

    • a po podwórkach były chlewy i kurniki, prosze dobrze zdjęcia oglądać a nie tylko kolorowe przedwojenne pocztówki

      • 0 0

  • odpowiadam na pytanie (1)

    z zaskoczeniem stwierdzam, że Gdańsk przed wojną również unikał rozwoju w kierunku wyspy stogi. Martwa Wisła to właściwie granica miasta. tylko dwa nieduże osiedla, zalążki Przeróbki i Stogów. i tak już pozostało do dzisiaj. dlaczego ???

    • 2 0

    • może nieduże osiedla ale dziś Sopot nie widzi tylu turystów z Europy ile widziały Stogi przed wojną

      Sopot ma staw z atrakcjami? basen z podgrzewaną wodą morska? a to było na Stogach

      • 0 0

  • pan Stąporek, zapraszam pana do fejsbukowej grupy Gdańsk Historyczny. Map z różnych lat mamy mnóstwo

    Jest na nich wszystko to o czym pan w swoim atykule pisze że nie ma bo zostalo ocenzurowane

    • 0 0

  • Gdynia i Sopot - to jest kompilacja map z okresu wojny 1940-1944

    Gdynia to mapa z 1944 r., Sopot z 1940 r. Wstyd, żeby publicysta historyczny cytował nazwy z okresu okupacji twierdząc, że od nich wzięły się nazwy współczesne.

    • 0 0

  • (12)

    Szkoda, że przedwojenna mapa jest nieczytelna

    • 32 11

    • Jak to: nieczytelna?!

      Spokojna Twoja kamienna czaszka. Czytelna! Czytelna! I to jeszcze jak!

      • 0 0

    • (2)

      W Sopocie na mapie historycznej istnieją budynki, których w tamtym okresie nie było. Jak np. 1LO.
      czy nawet przedwojennymi mapami trzeba manipulować? Tylko po jakiego ch*

      • 3 1

      • A kiedy powstał budynek I LO? (1)

        Serio pytam, bo nie mam teraz dostępu do książek o Sopocie.
        Widzę natomiast, że na dole Monciaka jest zabudowa raczej sprzed końca wojny - na rogu z Powstańców Warszawy stał hotel, który na tej mapie widać, a który zburzono podczas wojny (czy też pod jej koniec).

        • 1 0

        • I LO ukończone zostało w 1932

          • 1 0

    • Co do mapy Trójmiasto.pl

      To jest najlepsza internetowa mapa jaką znam!! Google coś tam jest tak słaba, działa beznadziejnie wolno i ma masę błędów. Nawet jak jadę gdzieś po za Trójmiasto, to wolę użyć alternatywnych portali niż żałosnych googlów.
      Tak trzymać, to jest Wasz mocny punkt!! MAPA!

      • 9 1

    • mapa z 1933 roku (1)

      • 3 0

      • podałem link ale zwinęli

        więc szukajcie na portalu Fotopolska - woj. pomorskie - Gdańsk - Mapy i plany - Plan Gdańska z 1933 roku.

        • 4 0

    • i na starej i na nowej nie ma stadionu Arki :) (1)

      • 3 3

      • na starej stadionu Lechii też nie ma bo w tedy o Lechii nikt nie myślał a na nowej jakieś stadiony są ale nie są to stadionu Lechii tylko miejskie

        • 3 0

    • jak to? przecież na powiększeniu widać prawie drzewa...

      • 0 0

    • (1)

      wazne ze ulice widac a oznaczenia sa mniej wiecej takie same jak i na dzisiejszych mapach.chociaz faktycznie legenda by sie przydala.

      • 1 0

      • Ja tam widzę.

        Raczej masz problem z orientacją...

        • 9 0

  • co wy się czepiacie ludzie...

    przecież to mapa historyczna! bardzo fajny artykuł!pozdrawiam autora

    • 4 1

  • (4)

    Dlaczego portal trójmiasto.pl zakłamuje historię. Przed wojną Gdynia należała do Polski i nazywała się Gdynia, a nie GOTENHAFEN. Z komentarzy wynika, że wielu młodych ludzi myśli, że Gdynia przed wojną nazywała się GOTENHAFEN, bo taką mapę zamieścił portal trójmiasto.pl. Jak ktoś na świecie, kto nie zna historii, mówi 'polskie obozy koncentracyjne' to jest to bulwersujące, ale jak portal trójmiasto.pl insynuuje, że Gdynia przed wojna nie była polskim miastem to jest to po prostu szokujące.

    • 8 4

    • (3)

      to jest dokument kochany nadwrażliwcze. czy skoro historia była jaka była to mamy o niej nie pamiętać i udostępniać nawet takie dokumenty tylko pod kluczem, i tylko sprawdzonym i zweryfikowanym??? Niemcy byli dość zainteresowani terenem Gdyni przed wojną, hm, ciekawe dlaczego? stąd i naprawdę interesujące mapy. i faktycznie z tego czasu trudno znaleźć polską równie dobrą. jak masz gdzieś taką, bądź tak miły i udostępnij :)

      • 0 2

      • Gdynia przed wojną nigdy nie nazywała sie "gotenhafen"... (2)

        Więc przestań pie....ić !

        • 1 0

        • (1)

          ja o tym wiem, nie wiem czemu twierdzisz kochany że tak twierdzę. naucz sie czytac ze zrozumieniem. i ładnie wyrażać, bo kaleczysz ten piękny język

          • 0 1

          • a temat poziomu wiedzy młodzieży to osobny długi temat...

            • 2 0

  • GDYNIA przed II Wojną Światową należała, aż po Hel w 100% do terytorium Polski. (1)

    • 16 0

    • też odkrycie!

      • 1 1

  • Oooo... mamy przedwojenne Stadt GOTENHAFEN???...No proszę, proszę... (12)

    Widać, że Lobby Pruskie (a w zasadzie, to już otwarcie hitlerowskie), typu Rzygaczen Akademie Danzig Westpreußen und Kamraten, ma się dobrze, działa prężnie i skutecznie"modyfikuje" historię zgodnie z wytycznymi Eriki S...................

    • 12 16

    • (11)

      racja, powinni w paintcie wymazać nazwę Gotenhafen i wkleić Gdynia. w ogóle proponuję żebyś wziął puszkę farby, wałek i przeleciał się po wszystkich trójmiejskich zabytkach i zamalował te wszystkie straszliwe i brutalne niemieckie napisy. w końcu to takie hitlerowskie...

      • 8 6

      • (2)

        Nie. Powinni wstawić przedwojenną mapę Gdyni, a nie z czasów II wojny.

        • 4 1

        • A masz taką mapę? (1)

          Jeśli masz, udostępnij ją portalowi, na pewno się ucieszą. Ktoś tu pisał w innym komentarzu, że takie polskie mapy są bardzo trudno dostępne, że on sam przez 10 lat nie zdobył dobrej.

          • 2 3

          • a ten ktoś przez te 10 lat odwalił KAWAŁ! roboty! chwała mu za to! to bardzo ciekawy dokument, i tyle. nie ma co siać paniki! ludziska, opamiętajcie się...

            • 0 1

      • "Gotenhafen" to niemiecka nazistowska nazwa i była używana przez okupantów Pomorza podczas II wojny światowej. (6)

        Przed II wojną światową (a niby o tym okresie mowa) używano, powszechnie i administracyjnie, polskiej nazwy "Gdynia", a niemcy, to co najwyżej, zniemczali ją nieoficjalnie na "Gdingen" (tak jak kiedyś zniemczyli nazwę "Gdańsk" na "Danzig", bo mieli, i nadal mają, drętwe języki).
        PO-zdrówcie Erikę! :-)

        • 5 3

        • (5)

          pozdrów doktora, niech się człowiek w końcu przyłoży do roboty.

          • 4 6

          • Helmut... Dziękujemy ci za merytoryczną i celną uwagę! (4)

            W nagrodę wyślemy ci pocztą Żelazny Krzyż, dwie skarpetki (oryginalne, nieprane!...) weterana SS-waffen spod Stalingradu i dwa znaczki pocztowe z Adolfem!

            • 4 4

            • (3)

              znaj łaskę pana i zatrzymaj to sobie, ciepłe skarpetki pewnie ci przydadzą na te mrozy.

              • 1 4

              • Danke! :-) (2)

                Mamy jeszcze trzy pary skarpetek PO weteranach SS-waffen spod Stalingradu, więc jedną możemy przeznaczyć na nagrodę dla Helmuta.

                • 3 2

              • (1)

                dużo takich artefaktów z wykopanych trupów zdjąłeś?

                • 0 3

              • Tak, mamy tego sporo, w tym slipy oficerskie SS-wafen z nadrukiem "Gotenhafen".

                Też spod Stalingradu, oryginalne i nieprane.
                Rarytas!

                • 2 0

      • Proponuję

        zamazać wszędzie "Westerplatte". :->

        • 6 5

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Sprawdź się

Sprawdź się

Kto ufundował pomnik Jana III Sobieskiego, stojący w centrum Gdańska?

 

Najczęściej czytane