• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Papierosy, cygara, tabaka: historia gdańskich wyrobów tytoniowych

Bronisław Poźniak
13 listopada 2022 (artykuł sprzed 1 roku) 
Opinie (52)
Popularne wyroby Gdańskiego Monopolu Tytoniowgo (DTM): cygara Wahrzeichen, koperta na tytoń, papierosy Special, Vineta i Regatta. Popularne wyroby Gdańskiego Monopolu Tytoniowgo (DTM): cygara Wahrzeichen, koperta na tytoń, papierosy Special, Vineta i Regatta.

Pierwsza wytwórnia wyrobów tytoniowych w Gdańsku powstała na początku XIX wieku. Masowy rozwój manufaktur tytoniowych miał miejsce na początku XX wieku oraz w okresie Wolnego Miasta Gdańska. Po II wojnie mieszkańcy Wybrzeża musieli się przerzucić na papierosy, cygaretki i tytoń produkowany w innych częściach Polski.



Tytoń do Europy trafił z Ameryki, gdzie Indianie palili wysuszone liście rośliny, pokruszone i skręcone w ruloniki. W XVI wieku odkrywcy Nowego Świata przywieźli go do Hiszpanii i Portugalii.

Podczas wojen napoleońskich, wraz z francuskimi żołnierzami, tytoń trafił do innych krajów. Był palony w fajkach i żuty.

W czasie wojny krymskiej, w połowie XIX wieku, żołnierze po obu stronach przejęli od Turków zwyczaj palenia pokruszonego tytoniu zwiniętego w kawałki papieru. Były to pierwsze papierosy.

Z chwilą wynalezienia maszyny do produkcji papierosów przez niemieckiego emigranta Jamesa Alberta Bonsacka (1880 r.) ruszyła masowa ich konsumpcja w Stanach i w Wielkiej Brytanii, a potem w pozostałych krajach.

XIX-wieczne tytoniowe fabryki w Gdańsku



Pierwsze cygara i papierosy wytworzone w Gdańsku pojawiły się w XIX wieku. Martin August Hasse założył "M.A.Hasse Tabakfabrik" na Starym Przedmieściu. Firma działała od 1824 do 1928 roku. Najpierw ręcznie, a potem maszynowo produkowano w niej cygara i papierosy.

Fabryka Hassa na Starym Przedmieściu (budynek fabryczny, sala ręcznej produkcji, sala maszynowej obróbki, budynek centrali ze sklepem). Za: Wolne Forum Gdańsk Fabryka Hassa na Starym Przedmieściu (budynek fabryczny, sala ręcznej produkcji, sala maszynowej obróbki, budynek centrali ze sklepem). Za: Wolne Forum Gdańsk

Fabryka Hassa na Starym Przedmieściu. Sala ręcznej produkcji. Za: Wolne Forum Gdańsk Fabryka Hassa na Starym Przedmieściu. Sala ręcznej produkcji. Za: Wolne Forum Gdańsk

Fabryka Hassa na Starym Przedmieściu - budynek centrali ze sklepem. Za: Wolne Forum Gdańsk Fabryka Hassa na Starym Przedmieściu - budynek centrali ze sklepem. Za: Wolne Forum Gdańsk
Na Hundegasse 33 (ul. Ogarna) Jacob Borg otworzył pod koniec XIX wieku filię fabryki tytoniowej, a w 1911 roku zbudował na Lastadie 35 (ul. Lastadia) na Starym Przedmieściu nad Motławą nową fabrykę "Stambul Tabak und Zigaetten J. Borg", od 1925 roku AG (spółka akcyjna).

Fabryka Jacoba Borga "Stambul Tabak und  Zigarettenfabrik" Lastadie 35B (za: danzig-online.pl) Fabryka Jacoba Borga "Stambul Tabak und  Zigarettenfabrik" Lastadie 35B (za: danzig-online.pl)

Reklama fabryki papierosów Jacoba Borga w Gdańsku (za: Forum Dawny Gdańsk) Reklama fabryki papierosów Jacoba Borga w Gdańsku (za: Forum Dawny Gdańsk)

Reklama prestiżowych papierosów Borg OO produkowanych przez Zigaretten Fabrik "Stambul" zamieszczona w Danzinger Zeitung z 23.01.1927 r. Reklama prestiżowych papierosów Borg OO produkowanych przez Zigaretten Fabrik "Stambul" zamieszczona w Danzinger Zeitung z 23.01.1927 r.

Papierosy z gdańskiej fabryki Jacoba Borga 10 sztuk z ustnikiem w opakowaniu tekturowym z banderolą. Papierosy z gdańskiej fabryki Jacoba Borga 10 sztuk z ustnikiem w opakowaniu tekturowym z banderolą.

Papierosy dla pań z fabryki J. Borga w Gdańsku. Papierosy dla pań z fabryki J. Borga w Gdańsku.

"Borg robi dobre papierosy" - taki napis po niemiecku umieszczano na porcelanowych popielniczkach zamówionych przez Jacoba Borga w fabryce porcelany w Szczawienku (Niedersalzbrunn) na Dolnym Śląsku. Po prawej metalowa popielniczka z napisem "Dobre gdańskie papierosy". "Borg robi dobre papierosy" - taki napis po niemiecku umieszczano na porcelanowych popielniczkach zamówionych przez Jacoba Borga w fabryce porcelany w Szczawienku (Niedersalzbrunn) na Dolnym Śląsku. Po prawej metalowa popielniczka z napisem "Dobre gdańskie papierosy".

Wyroby tytoniowe Wolnego Miasta Gdańska



Po pierwszej wojnie światowej, na mocy traktatu pokojowego w Wersalu, powstało Wolne Miasto Gdańsk. Zostało ono proklamowane 15 listopada 1920 roku.

Wprowadzenie wysokich ceł na gotowe wyroby tytoniowe spowodowało powstanie szeregu wytwórni papierosów, cygar, tytoniu luzem do fajek i do własnoręcznego skręcania papierosów oraz sproszkowanego w postaci tabaki. Do tego celu posłużyły byłe pomieszczenia koszar na Dolnym Mieście.

Indywidualni fabrykanci otwierali tam zakłady przetwarzające surowy tytoń sprowadzany przede wszystkim z Turcji, na który były niskie cła.

Opakowanie papierosów Salem Gold produkowanych przez wytwórnię Yenidze. Opakowanie papierosów Salem Gold produkowanych przez wytwórnię Yenidze.
Oprócz działających już fabryk Borga i Hassego, jak grzyby po deszczu powstały zakłady Xanty-Jaka na Langgarten Hintergasse 8 (ul. Sadowa), Yenidze na Eschenweg 6 (ul. Jesionowa), Vistulla na Bottchergasse (ul. Bednarska), Sarmatia na Hintergasse (ul. Podbielańska), Orient na Adebargasse (ul. Pszenna), Kismet na Hauptstrasse 91 (ul. Grunwaldzka), Hellas i Garbaty na Weidengasse (ul. Łąkowa), Dukat na Englischerdamm (ul. Angielska Grobla) i wiele innych.

Yenidze produkowało papierosy z tureckiego tytoniu Salem Gold (od tureckiego pozdrowienia "salem aleikum"). Firma miała główną siedzibę w Dreźnie.

Z kolei Xanty-Jaka wytwarzała papierosy Grossmeister, Memphis i Lord z mieszanki tytoni tureckich, jasnej Wirginii i rosyjskich.

Reklama  papierosów Xanty-Jaka z gdańskiej księgi adresowej z 1922 roku. Reklama  papierosów Xanty-Jaka z gdańskiej księgi adresowej z 1922 roku.

Danziger Tabak Monopol - Gdański Monopol Tytoniowy



W II Rzeczypospolitej Polskiej monopol na wytwarzanie i sprzedaż wyrobów tytoniowych wprowadzono już w 1922 roku. Wolne Miasto Gdańsk zdecydowało się na to w 1927 roku. W dniu 18 czerwca 1927 roku utworzono międzynarodową spółkę Danziger Tabak Monopol, w której udział miała też Polska. Zapadła decyzja o budowie nowej fabryki wyrobów tytoniowych na Weidengasse 39/44 (ul. Łąkowa) z wykorzystaniem byłej Fabryki Karabinów.

Rycina przedstawiająca budynek Gdańskiego Monopolu Tytoniowego działającego przy ul. Łąkowej. Rycina przedstawiająca budynek Gdańskiego Monopolu Tytoniowego działającego przy ul. Łąkowej.
Nową fabrykę otworzono 1 lipca 1928 roku. Z hal fabrycznych wychodziły gotowe produkty: cygara (zigareen), papierosy (zigaretten), tytoń fajkowy (pfeifentabak) i do skręcania papierosów (feinschnitt zigaretten- tabak) i tabakę (schnupftabak).

Tylko kilka dotychczasowych wytwórni tytoniowych otrzymało koncesję na dalszą produkcję, ale wszystkie wyroby sygnowane były logo DMT AG (Danziger Tabak Monopol Aktiengesellschaft).

  • Wnętrza fabryki Gdańskiego Monopolu Tytoniowego przy ul. Łąkowej. Zdjęcie z albumu "Dolne Miasto - Przewodnik Album Fabryka Monopolu Tytoniowego".
  • Wnętrza fabryki Gdańskiego Monopolu Tytoniowego przy ul. Łąkowej. Zdjęcie z albumu "Dolne Miasto - Przewodnik Album Fabryka Monopolu Tytoniowego".


Na przełomie lat 20. i 30. ubiegłego wieku DMT AG wypuszczał:

  • cygara marki Wahrzeichen, Mercado, Descanso, Borneo Sandblatt, Perla de Havana, Bella Flor, Goldona i Manilla,
  • papierosy Special, Vineta, Regatta, Holm, Privileg, Luxor, Kasino, Sport, Datamo, Strand,
  • tytoń fajkowy Artus, Union, Merkur Atlantik, Yacht-Club, Hollandischer Kanaster, Standatd Navy Cut, Schwarzer Krauser i grubo krojony Feiner Rippenkanaster i Förstertabak, 
  • tytoń rozdrobniony do skręcania papierosów i gilzy oraz koperty na tytoń,
  • tabaka Kownoer i tytoń do żucia (kautabak).


W 1928 roku Gdański Monopol Tytoniowy sprowadził blisko 6,5 tony surowego tytoniu z Turcji i krajów bałkańskich oraz tytonie amerykańskie z gatunku Wirginia. W roku tym sprzedano 215 milionów sztuk papierosów, 12 milionów sztuk cygar, 0,5 miliona sztuk tabaki do żucia, 150 ton tytoniu fajkowego i do skrętów oraz 22 tony tabaki do zażywania.

Do danych o sprzedaży wliczono też sprowadzone z Polski cygara, papierosy, tytoń fajkowy, machorka i tabaka (dane na podstawie: Odkryte dokumenty z 1930 roku pokazały co palili (żuli) gdańszczanie).

Reklama "Pal najlepsze gdańskie papierosy" Gdańskiego Monopolu Tytoniowego. Reklama "Pal najlepsze gdańskie papierosy" Gdańskiego Monopolu Tytoniowego.

Co palono na Wybrzeżu po 1945 roku



Po II wojnie światowej w Gdańsku nie wytwarzano już papierosów. Budynek fabryki na Lastadii uległ zniszczeniu, a z Łąkowej wywieziono maszyny. W budynku, który prawie w całości ocalał miały siedziby przedsiębiorstw handlowych, w latach 70. otwarto pierwszy w Gdańsku sklep PEWEX-u, a od 1995 roku jest on własnością firmy odzieżowej LPP.

W pierwszych latach powojennych mieszkańcy Wybrzeża, tak jak inni Polacy, palili wyroby tytoniowe z Radomia, Łodzi, Poznania i Kościana.

Papierosy Wolność - 10 sztuk w opakowaniu cienkiej tektury. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu Papierosy Wolność - 10 sztuk w opakowaniu cienkiej tektury. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu
Zgodnie z prawem Polski Monopol Tytoniowy wytwarzał papierosy bez ustnika marki Junak, Machorkowe, Sport, Mazur, Wolność, Mocne, Bałtyk i Hel, Egipskie przednie, Extra płaskie (dla kobiet) i papierosy z ustnikiem Partyzant, Nysa, Syrena, Mewa, Wisła.

Papierosy Partyzant z ustnikiem i Mocne bez ustnika w opakowaniu 20 sztuk. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu Papierosy Partyzant z ustnikiem i Mocne bez ustnika w opakowaniu 20 sztuk. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu
Ponadto PMT produkowała cygara El Aliento, La Pinture, Kopernik cygaretki Ligia i Cigarillos oraz tytoń fajkowy i tytoń do skręcania papierosów wraz z bibułkami.

Papierosy Hel i Bałtyk produkowane w Radomiu. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu Papierosy Hel i Bałtyk produkowane w Radomiu. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu

Papierosy z ustnikiem - lepszy gatunek Syrena ze złotą osłonką i watą filtracyjną. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu Papierosy z ustnikiem - lepszy gatunek Syrena ze złotą osłonką i watą filtracyjną. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu

Tanie papierosy Nysa produkowane w Kościanie. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu Tanie papierosy Nysa produkowane w Kościanie. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu

Luksusowe cygara z Kościana El Aliento i cygaretki Ligia z Poznania. Luksusowe cygara z Kościana El Aliento i cygaretki Ligia z Poznania.


Tabaka na Kaszubach



Tabakę produkowała wytwórnia w Raciborzu (Gdańską i Mazurską), później przeniesiona do Poznania.

  • Gdańska tabaka do zażywania - 50 g. Za: Wirtualne Muzeum MyViMu
  • Tabaka Gdańska Aromatyzowana. Za: Wirtualne Muzeum MyViMu

Jednakże Kaszubi woleli samemu zrobić tabakę według starych receptur przekazywanych z dziada pradziada. Wysuszone liście tytoniu były ucierane w swoistym moździerzu (dënica) przy użyciu drewnianego ucieraka (mielôk), do których dodawano przeróżne składniki: mięta, rumianek, liście wiśni, chrzanu, owoce jałowca czy ziaren kawy a nawet bursztynu. Tak przyrządzoną tabakę chowa się do tabakiery, przeważnie zrobionej z krowiego rogu.

Kaszubska tabakiera z krowiego rogu z wizerunkiem Hieronima Derdowskiego, działacza kaszubskiego. (Za: Gdański Salon Fajki) Kaszubska tabakiera z krowiego rogu z wizerunkiem Hieronima Derdowskiego, działacza kaszubskiego. (Za: Gdański Salon Fajki)
Jak zażywać tabakę? Chcemë le so zażëc - mówią Kaszubi, częstując siebie i innych. Z namaszczeniem nabierają szczyptę proszku z tabakierki wykonanej z krowiego rogu, sypią na rękę (w dołeczek między kciukiem a palcem wskazującym) i mocno wciągają najpierw jedną, potem drugą dziurką nosa.

Nie wypada odmówić tabaczenia, żeby nie urazić częstującego.

Tabaka Danziger była po II wojnie światowej produkowana w Regensburgu. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu Tabaka Danziger była po II wojnie światowej produkowana w Regensburgu. Za: Wirtualne Muzeum MyWiMu
W pierwszych latach powojennych w trafikach (kioskach z papierosami) nie było zagranicznych papierosów. Te można było nabyć na bazarach w prywatnym, a nawet pokątnym obiegu. Przed wojną w II RP sprzedawano tylko kilka marek zagranicznych (Camel, Chesterfield i tureckie Cabinet).

Amerykańskie papierosy pojawiały się w paczkach z UNRRA, ale były rzadkością. Wracający z Zachodu polscy żołnierze przywozili z sobą papierosy amerykańskie, angielskie czy francuskie. Państwo tych wyrobów nie sprowadzało, a że był monopol na sprzedaż papierosów, kupowano tylko polskie z PMT (Polski Monopol Tytoniowy).

Bibliografia:
  1. Jacek Górski "Dolne Miasto i okolice-gdzie przed wojną produkowano tu papierosy?"25.08.2022 na portalu Opowiadacze Historii,
  2. Rudolf Wetzel "Das Danziger Tabakmonopol" Danzig 1928 /Pomorska Biblioteka Cyfrowa,
  3. "Chcemë le so zażëc! Czyli tabaka na Kaszubach - jak ją się robi, z czego i jak zażywa?" 23.07.2018 na portalu Vadim on tour/Po Polsce/Kaszuby
Bronisław Poźniak

Opinie (52) 5 zablokowanych

  • Ciekawe, że zarówno przed wojną jak i po najpodlejsze szlugi zwały się... "Sport" :)

    • 15 1

  • (3)

    Naście lat temu znajomy przywiózł mi malborasy ze Stanów. Czerwone w miękkim opakowaniu. To jest /był papieros. Wiem, że glupoo to zabrzmi, ale "pyszotka". No a niedawno jeszcze przed pandemią przywiozłem sobie z Reichu papierosy H&B. Pamięta ktoś?

    • 43 8

    • HousBergman

      • 3 0

    • a mi znajomy przywióżł Primki z Ukrainy

      to były fajki, mało który twardziel całego spalił

      • 2 0

    • Ciekawe, dla kogo była ta reklama papierosów Borga po polsku - dla Polaków z Gdańska czy raczej Gdyni?

      Mimo ceł nakładanych mogły i do Gdyni być wysyłane w takim 1930. Z wątków polsko-niemieckich, to pod koniec lat 70-tych pojechaliśmy cała klasą z technikum autokarem na wycieczkę do NRD, Berlin Wsch. i okolice. Szliśmy w Berlinie już tylko we trzech, kolega wypatrzył w kiosku papierosy DS, albańskie, dobre a tam niedrogie, w Polsce tylko czasem bywające. No i do mnie, żebym mu kupił paczkę. W technikum już od paru lat się niemieckiego uczyliśmy, no ale ja coś w tym języku powiedzieć potrafiłem, on widać niezbyt pewnie się czuł. No to dał mi drobne, ja proszę kioskarza "DS Zigaretten, bitte", a ten zaskoczony i tak na głos rozważał "De-Es... de-es ? Ach JA, Di-Es ! " Różnica spellingu. I jako nowy J-23 już bym wpadł, tylko że to wtedy niby byli nasi "przyjaciele".

      • 0 0

  • I co można było się bawić?

    • 11 0

  • Fotki z netu (1)

    Jak już się pobiera nieswoje zdjęcia z internetu, to wypada chociaż podać źródło. Allegro lub FB to nie jest domena publiczna i te zdjęcia są również chronione prawem autorskim, a tak się składa że jestem autorem jednego ze zdjęć.

    • 11 4

    • idź do sądu

      • 1 0

  • Przepraszam

    ale to nieprawda, ze dopiero podczas wojen napoleońskich tytoń poszedł z Francji dalej. Palono go w całej Europie już w XVI wieku

    • 8 0

  • Posiadam tablicę emaliowaną (1)

    Polskiego Monopolu Tytoniowego z ściany budynku przy ul. łąkowej

    • 10 1

    • Uktadłeś

      To siedz cicho

      • 4 0

  • Co za bzdura (1)

    Kto to pisał? Żołnierze napoleońscy winni zwyczajowi palenia tytoniu...Dobre ... W Gdańsku znajduje się tysiące fajeczek z kaolinu 16/17 wiek. Tytoń na ziemiach polskich palono na długo przed wojnami napoleońskimi. Zapal sobie lulkę jak Twardowski i przestań pisać brednie.

    • 13 1

    • Sam sobie wystawiłeś opinie. Niestety Lem miał rację.

      • 0 0

  • Konsternacja (6)

    Oglądam teraz ukraińską relację z wejścia do Chersonia.
    Mieszkańcy wiwatują pod... czerwono - czarną flagą UPA.

    Co o tym sądzić?

    • 10 8

    • Dalej wrzucać do puszek

      i przyjmować czym chata bogata.

      • 4 3

    • ale oni się przecież z tym nie kryją, że Adolf to ich idol. w cywilizowanej Europie swastyka jest zakazana a oni malują je

      dziwne to wszystko. Europa wspiera faszyzm? FB za zdjęcie np Gdańska z flagami hitlerowskimi daje bana albo upomnienia a tam takie cyrki? ktoś w stanach sprytnie manipuluje tym całym konfliktem

      • 3 9

    • Że ruble się niedługo skończą, Wania.

      • 1 3

    • Szok, putinowska propaganda na trojmiasto.pl (1)

      niech sobie wiwatują pod czym chcą, grunt, że tysiące ruskich soldatów użyźniło ukraińskie ziemie, a Chersoń wrócił we właściwe miejsce i żadne skowyty za ruble tego nie zmienią :)

      • 5 2

      • podniecasz się niezdrowo propagandą w polskich mediach - poczekaj, zobaczysz jak to wszystko się ułoży. tam są układy, tam są ustalenia, decyzje o zmianach terytorialnych nie biorą się znikąd. jak na razie ukraina się zadłuża bo za broń ze stanów trzeba będzie zapłacić i pewnie Polska to zrobi

        • 0 2

    • Obejrzeć ,,Ogniomistrza Kalenia" i ,,Wołyń".

      • 4 2

  • Tabaka dobra

    • 6 0

  • w takim tempie jak mają się sprawy w Gdańsku, niedługo on cały przejdzie do historii (4)

    jeszcze w latach 90 było miejscem gdzie działało wiele fabryk i przedsiębiorstw, teraz są tylko najemni pracownicy amerykańskich korporacji dokąd wyjeżdżają zyski

    • 35 18

    • (2)

      Taki najemny pracownik zarobi jednak znacznie więcej, niż gdyby miał pracować przy taśmie.

      • 6 2

      • Taśmę najpierw trzeba zaprojektować, potem wytworzy , zmontować, ustawić/zaprogramować (1)

        Potem trzeba ustawić dział kontroli, sprzedaży, księgowy i wiele innych. Mit, że przy fabryce potrzebni są tylko nisko wykwalifikowani robotnicy, chyba tylko Ty masz w głowie.

        • 6 1

        • Fabryka bez inżynierów, planistów, działu sprzedaży nie istnieje

          robotnicy przy taśmie to może i bioroboty, ale bez całego systemu nad nimi nic nie znaczą

          • 5 1

    • taka polityka pis ,w TV mówią o dbaniu o Polskość a poza kamerami sprzedają co zostało , jak Lotos biopaliwa, ziemię , drewno czy udziały w spółkach... ile kraju PiS sprzedał za kredyty Chińczykom , nikt tego nie powie bo strach mówić

      • 0 1

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Sprawdź się

Sprawdź się

W którym roku zamknięto basen na Polance Redłowskiej?

 

Najczęściej czytane