Oliwska wiktoria nad Szwedami. Wielka chwila polskiej floty

Maciej Flis, Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku

28 listopada 2012 (artykuł sprzed 11 lat)

Opinie (120)

Słynna bitwa, gdy "słońce zaszło w południe" stała się inspiracją dla wielu artystów. Na zdjęciu "Bitwa pod Oliwą" Stefana Płużańskiego (ze zbiorów Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku).

28 listopada 1627 roku polska flota stoczyła na Zatoce Gdańskiej bitwę z blokującą port flotą szwedzką. Starcie przeszło do historii jako bitwa pod Oliwą.

"Portret admirała A. Dickmanna", autorstwa Izabeli Boreckiej-Kwiecień (ze zbiorów Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku).

Model okrętu „Wodnik”, który brał udział w bitwie pod Oliwą po polskiej stronie.

Uwaga: artykuł archiwalny z 2012 roku.

Położenie Rzeczpospolitej w latach dwudziestych XVII w. stawało się coraz trudniejsze. Organizm państwa był wycieńczony wojną moskiewską, turecką oraz zaostrzającym się konfliktem o tron szwedzki pomiędzy królem polskim Zygmuntem III Wazą a Gustawem II Adolfem. Konflikt ze Szwecją okazał się najgroźniejszy.

W czasie tej kampanii, po polskiej stronie ewidentnie ujawnił się problem braku własnej floty. Szwecja, dzięki przerzutowi wojsk przez Bałtyk, podbiła kolejno: Estonię, Inflanty, Prusy Książęce i Królewskie.

Zawarcie pokoju z Danią i Rosją zapewniło szwedzkiej flocie ochronę i umożliwiło morską blokadę Gdańska. Spowodowała ona największy kryzys w wymianie handlowej tego miasta w XVII w. Wysokie cła pobierane przez Szwedów sprawiły, że suma roczna statków w porcie gdańskim w ciągu sześciu lat zmniejszyła się siedmiokrotnie. Rada Miejska, przekonana o konieczności wzmocnienia sił morskich, wsparła więc Zygmunta III w budowie pierwszej w Rzeczpospolitej regularnej floty wojennej. Do listopada 1627 r. zbudowano i dozbrojono 10 okrętów (cztery galeony, trzy pinki, trzy fluity).

23 listopada 1627 r. Królewska Komisja Okrętowa podjęła decyzję o wyjściu floty przeciwko szwedzkiej blokadzie. Polskie okręty cumowały wówczas pod Twierdzą Wisłoujście, chroniącą wejście do gdańskiego portu. Dowódcą w stopniu admirała mianowano Arenda Dickmanna, wiceadmirałem - Hermana Witte, a kontradmirałem - Jamesa Murrey'a, kapitanów zasłużonych w służbie dla Gdańska i Rzeczpospolitej.

Flotę podzielono na dwie eskadry; pierwszą stanowiły: okręt admiralski "Rycerz św. Jerzy", "Panna Wodna", "Latający Jeleń", "Żółty Lew" i "Czarny Kruk", natomiast w skład drugiej wchodziły: wiceadmiralski "Wodnik", kontradmiralski "Król Dawid", "Arka Noego", "Płomień" i "Biały Lew". Szwedzki admirał Clas Fleming dowódcą eskadry na Zatoce Gdańskiej mianował Nilsa Stiernskölda, oddając mu w dowodzenie pięć galeonów ("Tigern", "Pelikanen", "Solen", "Månen", "Enhörningen") i jedną pinasę ("Papegojan").

Między 26 a 27 listopada flota polska zajęła dogodną do ataku pozycję pod falochronami Wisłoujścia. Szwedzi zignorowali ten sygnał. Zaplanowali, że podejście do ujścia Wisły będzie ostatnią demonstracją siły przed powrotem do portu na zimę.

Wczesnym rankiem 28 listopada 1627 r. eskadra szwedzka dowodzona przez Nilsa Stiernskölda (na okręcie "Tigern") zbliżała się do Gdańska od strony Helu. Gdy na pokładzie "Rycerza św. Jerzy" Arend Dickmann dostrzegł przeciwnika, zarządził strzałem armatnim podniesienie kotwic i postawienie żagli. Bryza od strony lądu dała polskiej flocie dogodne warunki do ataku. "Król Dawid" jako pierwszy złapał pełny wiatr i ruszył, by przeciąć kurs "Tigernowi". Dickmann zwlekał, nie mogąc zidentyfikować okrętu admiralskiego przeciwnika.

Dopiero rozpoznawszy "Tigerna" wyruszył wraz z całą eskadrą, pozostawiając w tyle "Króla Dawida". Nils Stiernsköld nie brał w ogóle pod uwagę możliwości konfrontacji. Zaskoczony kolejnymi salwami oddawanymi z polskich okrętów, uświadomił sobie, że na odwrót jest już za późno. Drogę ucieczki zamknął mu "Latający Jeleń". Podążający za nim "Rycerz św. Jerzy", po salwie z dział dokonał zuchwałego abordażu. Tymczasem Herman Witte z "Wodnika" zaraz po Dickmannie podjął decyzję o przejęciu "Solena". Wokół dwóch szwedzkich okrętów zawrzało.

Walka była zacięta, używano w niej broni białej i muszkietów. Szwedzkie okręty nieskutecznie próbowały pomóc broniącemu się "Tigernowi", a szala zwycięstwa przechylała się na polską stronę. Po całoburtowej salwie z dział "Rycerza św. Jerzy", szwedzki "Pelikanen" zatrzymał się, zamknął furty działowe i wywiesił białą flagę. Na "Tigernie", na znak zwycięstwa polskiej załogi opuszczono szwedzką banderę. Na "Solenie" koniec bitwy przerodził się w dramat; szwedzki szyper, nie chcąc dopuścić do przejęcia okrętu przez wroga, wrzucił płonący wieniec smołowy do przedziału prochowego własnego okrętu. Wybuch rozświetlił horyzont. Dlatego w późniejszych relacjach o bitwie pod Oliwą mawiano, iż słońce tego dnia zaszło w południe (szw. solen - pol. słońce).

Z opresji uratował się natomiast "Pelikanen"; znajdujący się w jego pobliżu "Król Dawid" nie zareagował na kapitulację Szwedów, którzy skorzystali ze zwłoki, podnieśli żagle i uciekli. Ostatnią salwą z dział rufowych ranili śmiertelnie admirała Dickmanna. W tej sytuacji pozostałe trzy okręty szwedzkie również wykonały zwrot i obrały kurs na Piławę. Pogoń podjęły: "Panna Wodna", "Biały Lew", "Czarny Kruk", "Żółty Lew", "Latający Jeleń" i "Arka Noego".

W wyniku bitwy stoczonej 28 listopada 1627 r. do Wisłoujścia doprowadzono jeden zdobyty okręt szwedzki, a do niewoli dostało się 58 jeńców. Rannych przewieziono do Twierdzy Wisłoujście. Poległych polskich marynarzy pochowano w pobliżu Karczmy Zachodniej. Złożone w trumnie ciało Arenda Dickmanna poniesiono ulicami Gdańska w uroczystym orszaku, który zamykała kolumna jeńców szwedzkich zakutych w kajdany. Admirała pochowano w Bazylice Mariackiej w Gdańsku.

Zwycięstwo umocniło wiarę w możliwości floty polskiej. Poselstwo holenderskie, które w trakcie bitwy przebywało w Gdańsku, opowiedziało o tej wiktorii w zachodniej Europie. W Gdańsku wydarzenie odbiło się szerokim echem; było żywo komentowane podczas obrad Trzeciego i Drugiego Ordynku. 23 grudnia 1627 r. przedstawiciele Ławy wnieśli postulat o udzieleniu wszechstronnej pomocy w poczynaniach króla na morzu.

Wśród polskich zdobyczy najważniejsze były z pewnością szwedzkie dokumenty, w tym wykaz 49 okrętów szwedzkich operujących na południu Bałtyku. Co więcej, marynarze polskiej floty złożyli przed Królewską Komisją Okrętową łup zdobyty w czasie abordażu "Tigerna": sześć szwedzkich muszkietów, rapiery, topory, mieszki skórzane z miedzianymi monetami szwedzkimi, cynowe naczynia, a także bardzo cenną odzież szytą na modę zachodnią - atłasowe wamsy i skórzane francuskie obuwie.

Jedną z zagadek bitwy była z pewnością postawa dowódcy "Króla Dawida" - Jamesa Murrey'a. Nie skierował on swego okrętu do abordażu, mimo iż dysponował identyczną wagą salwy całoburtowej co okręt admiralski. W wyniku tej decyzji "Pelikanem", osłaniając swą ucieczkę, zdołał śmiertelnie ranić Dickmanna. Po bitwie we flocie zaczęto formułować zarzuty; całość oskarżeń skupiła się na dowództwie "Króla Dawida". Nikt jednak nie ważył się bezpośrednio obciążać winą Murrey'a. Szyper tego okrętu, Joachim Böse tłumaczył, że abordażu nie podjęto z powodu uszkodzonego takielunku i braku wiatru. Przypuszczano jednak, iż w grę wchodzić mogła zawiedziona ambicja szkockiego kapitana pominiętego przy nominacji na admirała floty. Późniejsze źródła nie wspominają nazwiska Murrey'a - został prawdopodobnie aresztowany lub wydalony z floty. Prawdziwe powody niechlubnego zachowania dowództwa okrętu kontradmiralskiego do dziś nie są jasne. Mimo to postać Szkota, szarej eminencji polskiej floty, stała się bohaterem powieści historycznych J. Rychlińskiego ("Kulawy Bosman", "Galeon kapitana Mory", "Fama kapitana Mory", "Latający Szkot") i Jacka Komudy ("Galeony Wojny").

Maciej Flis, Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku

Opinie (120) ponad 100 zablokowanych

Sortowanie
- Od najnowszych
- Od najstarszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2013-11-28 11:05

Czyta się ten artykuł jak krótką opowieść. Brawo.

10 lat
- 2 1
Twoja opinia

Zmień treść

Czyta się ten artykuł jak krótką opowieść. Brawo.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-11-28 16:18

polska flota? (4)

jakiś śmiech.. flota była gdańska, a dowodzącym admirałem Holender

11 lat
- 8 7
Twoja opinia

Zmień treść

jakiś śmiech.. flota była gdańska, a dowodzącym admirałem Holender
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2012-11-28 17:08
  
  (3)
  
  Przecież to nie przeczy temu, że ta gdańska flota dowodzona przez Holendra była flotą polską.
  
  11 lat
  - 9 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Przecież to nie przeczy temu, że ta gdańska flota dowodzona przez Holendra była flotą polską.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2013-11-28 10:53
    
    A kto...
    
    ... dziś pamięta Arendta Dickmanna ? To polski admirał co z Szwedem się bił !
    
    thrash
    10 lat
    
    2 2
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    ... dziś pamięta Arendta Dickmanna ? To polski admirał co z Szwedem się bił !
    Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2012-11-28 17:33
    
    walnij sie młotkiem w głowe (1)
    
    i przeczytaj jeszcze raz co napisales i zastanow sie czy ma to sens
    
    11 lat
    
    0 6
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    i przeczytaj jeszcze raz co napisales i zastanow sie czy ma to sens
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2012-11-29 11:42
      
      Ty widać już wcześniej złamałeś swój młotek na swojej głowie.
      
      11 lat
      
      3 0
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2013-11-28 10:39

Szwedzi podczas najazdu zwanego Potopem, nakradli więcej niż Ruski i Niemiaszki razem wzięci.

Kto był w Szwedzkich muzeach, ten wie. Kto nie wie, niech poczyta. Nie tak dawno temu, była w Polsce wystawa małej części tego, co Szwedzi nam ukradli. Po zakończeniu wystawy oddaliśmy im wszystko grzecznie z powrotem.

10 lat
- 5 3
Twoja opinia

Zmień treść

Kto był w Szwedzkich muzeach, ten wie. Kto nie wie, niech poczyta. Nie tak dawno temu, była w Polsce wystawa małej części tego, co Szwedzi nam ukradli. Po zakończeniu wystawy oddaliśmy im wszystko grzecznie z powrotem.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2013-11-28 10:33

Wspaniały artykuł-trzeba wyszukać jeszcze więcej takich wiktorii z kałuz i szklanek z wodą

Ruscy ze swoja flotą mają swą prawdziwą historię bitew na morzu.Tak samo i Szwedzi-naród malo liczny ale morki i żeglarski.Polacy i woda to tragedia.Wystarczy zobaczyć jak wyglądają brzegi Wisły w Warszawie.A u nas w Gdańsku za Polski mamy zaspawane zwodzone mosty,zdewastowane nabrzeza i prkatycznie słabiutki ruch wodny którego najbardziej spektakularnym elementem jest kiczowaty piracki galeon dla wycieczek dzieci-ooo ten pływa dziarsko.

ess
10 lat
- 2 3
Twoja opinia

Zmień treść

Ruscy ze swoja flotą mają swą prawdziwą historię bitew na morzu.Tak samo i Szwedzi-naród malo liczny ale morki i żeglarski.Polacy i woda to tragedia.Wystarczy zobaczyć jak wyglądają brzegi Wisły w Warszawie.A u nas w Gdańsku za Polski mamy zaspawane zwodzone mosty,zdewastowane nabrzeza i prkatycznie słabiutki ruch wodny którego najbardziej spektakularnym elementem jest kiczowaty piracki galeon dla wycieczek dzieci-ooo ten pływa dziarsko.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-12-02 14:42

bitwa oliwska. (1)

Dobry artykul. Ale slowo wiktoria nie podoba mi sie. Zwyciestwo brzmi lepiej. Nie pamietam uzywania slowa wiktoria ...hmmmmmm...nowy wyraz w polskim slowniku?

izabelam
11 lat
- 1 5
Twoja opinia

Zmień treść

Dobry artykul. Ale slowo wiktoria nie podoba mi sie. Zwyciestwo brzmi lepiej. Nie pamietam uzywania slowa wiktoria ...hmmmmmm...nowy wyraz w polskim slowniku?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2013-11-28 10:16
  
  Wiktoria wiedeńska się kłania.
  
  Słowo używane od stuleci.
  
  10 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Słowo używane od stuleci.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-11-28 18:02

no i co z tego, ze wsparła? (5)

a wybudowano flote polska?

tom
11 lat
- 2 3
Twoja opinia

Zmień treść

a wybudowano flote polska?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2012-11-28 18:53
  
  jak najbardziej (4)
  
  kolega coś słyszał o Janie Weiheru ? organizatorze polskiej floty za czasów Zygmunta III ? czy tak na oślep chce pognębić polskich mieszkańców Gdańska ? nieładnie
  
  aha
  11 lat
  - 5 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  kolega coś słyszał o Janie Weiheru ? organizatorze polskiej floty za czasów Zygmunta III ? czy tak na oślep chce pognębić polskich mieszkańców Gdańska ? nieładnie
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2012-11-29 11:17
    
    slyszalem (3)
    
    tylko z tego co wiem, na planach sie skonczylo
    
    tom
    11 lat
    
    0 3
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    tylko z tego co wiem, na planach sie skonczylo
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2012-11-29 11:56
      
      szkoda, że ty się nie skończyłeś "na planach" prusaku (2)
      
      Chawła Polskiej Flocie Królewskiej!
      11 lat
      
      3 2
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Regulamin dodawania opinii
      - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
        
        2012-11-29 19:15
        
        W czasach (1)
        
        Wejhera każdy mieszkaniec tych ziem był prusakiem, mieszkańcem Prus Królewskich więc nie mieszaj tutaj moskalu zza Buga :P
        
        ;)
        11 lat
        
        0 1
        
        Twoja opinia
        
        Zmień treść
        
        Wejhera każdy mieszkaniec tych ziem był prusakiem, mieszkańcem Prus Królewskich więc nie mieszaj tutaj moskalu zza Buga :P
        Regulamin dodawania opinii
        
        Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
        
        2012-11-30 09:54
        
        Co innego polski Prusak (np. Jan Bażyński), a co innego niemiecki prusak (np. Bismark)
        
        Niemcy ukradli nazwę............
        
        x
        11 lat
        
        2 1
        
        Twoja opinia
        
        Zmień treść
        
        Niemcy ukradli nazwę............
        Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-11-28 17:39

Precz z manipulacja historii! Przeczytajcie to (1)

I podszwywanie sie pod sukcesy innych! Panstwo polskie nigdy nie bylo zainteresowane budowa ani rozwojem marynarki wojennej. Gdansk zdecydowal sie wystawic swoja flote przeciw Szwedom, bo tracil na blokadzie portu (Gdansk mial monopol na eksport towarow droga morska z Rzeczpospolitej), takze w jego interesie bylo wystapienie po stronie polskiej, co nie czyni zwyciestwa ani tym bardziej floty polską.

Skoro jesteśmy tacy wrazlwiwi i dokladni, jak inni pisza na nasz temat, to wypadaloby tak samo robic i nie zawlaszczac nienaszych sukscesow.

tom
11 lat
- 6 7
Twoja opinia

Zmień treść

I podszwywanie sie pod sukcesy innych! Panstwo polskie nigdy nie bylo zainteresowane budowa ani rozwojem marynarki wojennej. Gdansk zdecydowal sie wystawic swoja flote przeciw Szwedom, bo tracil na blokadzie portu (Gdansk mial monopol na eksport towarow droga morska z Rzeczpospolitej), takze w jego interesie bylo wystapienie po stronie polskiej, co nie czyni zwyciestwa ani tym bardziej floty polską. Skoro jesteśmy tacy wrazlwiwi i dokladni, jak inni pisza na nasz temat, to wypadaloby tak samo robic i nie zawlaszczac nienaszych sukscesow.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2012-11-29 11:55
  
  Tom, a twój idol Hitler nie był Niemcem, ale tylko Austiakiem, jakie to wszysko pogmatwane... ;-)
  
  Polska Folta Królewska odniosła zwycięstwo w bitwie pod Oliwą, polska flota którą pomagało wystawić Królewskie Polskie Miasto Gdańsk...
  Tak więc błądzisz, prusaku...........
  
  Królewskie Polskie Miasto Gdańsk
  11 lat
  - 3 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Polska Folta Królewska odniosła zwycięstwo w bitwie pod Oliwą, polska flota którą pomagało wystawić Królewskie Polskie Miasto Gdańsk... Tak więc błądzisz, prusaku...........
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-11-28 16:37

Brawa dla autora. (2)

Może wreszcie zaczniemy doceniać samych siebie.

makopi
11 lat
- 7 1
Twoja opinia

Zmień treść

Może wreszcie zaczniemy doceniać samych siebie.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2012-11-28 23:12
  
  Arend Dicmann, Herman Witte, James Murrey - faktycznie samo swoi :) (1)
  
  11 lat
  - 2 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2012-11-29 11:43
    
    Tak, to byłi oficerowie Polskie Floty Królewskiej czyli polscy oficerowie!
    
    Boli Prusaku?
    
    :-)
    11 lat
    
    4 2
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Boli Prusaku?
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-11-29 07:50

Bitwa pod Oliwą

Swietny artykuł. Ciekawie przedstawia historyczną prawdę. Powinien go przeczytać kazdy mieszkaniec Gdańska. Gratulacje!

Ola
11 lat
- 5 1
Twoja opinia

Zmień treść

Swietny artykuł. Ciekawie przedstawia historyczną prawdę. Powinien go przeczytać kazdy mieszkaniec Gdańska. Gratulacje!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-11-28 17:01

pięknie napisane. brawa dla autora. szkoda że NN. (2)

11 lat
- 2 3
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2012-11-28 20:49
  
  Autor oczywiście że jest na dole ! :)
  
  Camilla
  11 lat
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Autor oczywiście że jest na dole ! :)
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2012-11-28 18:11
  
  Autor jest podany. Pracownik działu edukacji Centralnego Muzeum Morskiego, p. Maciej Flis.
  
  Lila
  11 lat
  - 3 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Autor jest podany. Pracownik działu edukacji Centralnego Muzeum Morskiego, p. Maciej Flis.
  Regulamin dodawania opinii