• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Historia jednego zdjęcia: Nowe Ogrody - ulica urzędników

Jan Daniluk
29 października 2023, godz. 15:00 
Opinie (46)
Pocztówka (wysłana w 1913 r.) prezentująca północną pierzeję Nowych Ogrodów. Ze zbiorów Krzysztofa Gryndera. Pocztówka (wysłana w 1913 r.) prezentująca północną pierzeję Nowych Ogrodów. Ze zbiorów Krzysztofa Gryndera.

Chodnikiem ciągnącym się wzdłuż pierzei okazałych gmachów i kamienic przemykają przechodnie. Uwagę zwraca jednak uwieczniona na pierwszym planie grupa sześciu eleganckich mężczyzn. Idą środkiem brukowanej ulicy, po torowisku tramwajowym, szeroko, pewnie i z rękami w kieszeniach. Łatwo można sobie wyobrazić, że się uśmiechają pod nosem. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można założyć, że to urzędnicy, których akurat w tej części miasta nie brakowało.



Uwieczniona na pocztówce ulica to dzisiejsze Nowe OgrodyMapka (Neugarten). Widać północną pierzeję zabudowy, od skrzyżowania z ówczesną Promenade, czyli obecną ul. 3 MajaMapka (choć dziś skrzyżowanie jest o wiele większe, o czym dalej) w kierunku zachodnim, czyli Siedlec.

W Gdańsku nigdy w istocie nie powstała osobna, reprezentacyjna dzielnica, ani nawet kwartał, gdzie dominowałaby okazała zabudowa: gmachy urzędów, siedziby instytucji finansowych (głównie banków), biurowce. Choć nie brakowało pięknych i cieszących oko obiektów dla urzędników, finansistów czy pracowników umysłowych, to jednak były rozsiane po całym, szeroko pojętym, Śródmieściu.

Fragment omawianej pocztówki - grupa eleganckich mężczyzn (urzędników?) idących Nowymi Ogrodami. Ze zbiorów Krzysztofa Gryndera. Fragment omawianej pocztówki - grupa eleganckich mężczyzn (urzędników?) idących Nowymi Ogrodami. Ze zbiorów Krzysztofa Gryndera.
Nowe Ogrody były jedyną w istocie ulicą, gdzie na relatywnie krótkim odcinku, po obu stronach, wzniesiono kilka reprezentacyjnych siedzib urzędów. Zasadniczo proces ten miał miejsce od lat 80. XIX w. do wybuchu I wojny światowej. Jeśli więc gdzieś w dawnym Gdańsku można było łatwo natknąć się na "białe kołnierzyki" (urzędników), to właśnie na Nowych Ogrodach.

Okazały Landeshaus



Na pierwszym planie (po prawej) widać fragment bodaj najokazalszego budynku. Prowadzą do niego schody, a główne wejście flankowane jest dwoma kolumnami. To siedziba ówczesnego Sejmiku Prowincjonalnego Prus Zachodnich, czyli Landeshaus.

Grafika prezentująca reprezentacyjną siedzibę Sejmiku Ziemskiego Prowincji Prusy Zachodnie (Landeshausu). Ze zbiorów J. Daniluka. Grafika prezentująca reprezentacyjną siedzibę Sejmiku Ziemskiego Prowincji Prusy Zachodnie (Landeshausu). Ze zbiorów J. Daniluka.
Kiedy w 1878 r. utworzono (w istocie: odtworzono) Prowincję Prusy Zachodnie, z siedzibą władz w Gdańsku, stało się jasne, że miasto czekają nowe inwestycje. Potrzeba było przede wszystkim nowych gmachów urzędów, w pierwszej kolejności Nadprezydentury (Oberpräsidium) oraz Sejmiku Ziemskiego (Landeshausu) nowej prowincji. Na lokalizację obu reprezentacyjnych obiektów wybrano właśnie Nowe Ogrody.

Złodziej w bożonarodzeniowy wieczór Złodziej w bożonarodzeniowy wieczór

Fragment omawianej pocztówki - wejście główne do Sejmiku Ziemskiego Prowincji Prusy Zachodnie (Landeshausu). Ze zbiorów K. Gryndera. Fragment omawianej pocztówki - wejście główne do Sejmiku Ziemskiego Prowincji Prusy Zachodnie (Landeshausu). Ze zbiorów K. Gryndera.
Choć najpierw (już w 1879 r.) rozpoczęto budowę gmachu Nadprezydentury, to szybciej oddano zbudowany niemal na przeciwko nowy Landeshaus, czyli siedzibę Sejmiku Ziemskiego Prowincji Prusy Zachodnie. Wzniesiono go w latach 1881-1884 po północnej stronie Nowych Ogrodów. Przez pierwsze lata Sejmik Ziemski Prowincji Prusy Zachodnie obradował we wnętrzach Ratusza Głównomiejskiego na ul. Długiej. Było jednak tam za ciasno.

Nadprezydentura



Wspomniana Nadprezydentura, albo inaczej gmach Królewskiej Regencji (w uproszczeniu: siedziba zarządu prowincji) powstała niemal naprzeciwko w latach 1879-1886. Po jego wybudowaniu przeniesiono dotychczasowe biura zarządu z budynków na Szafarni i z Długich Ogrodów.

Budynek rządowy, tj. siedziba Nadprezydentury - najwyższego organu władzy wykonawczej w prowincji, początek XX w. Ze zbiorów K. Gryndera. Budynek rządowy, tj. siedziba Nadprezydentury - najwyższego organu władzy wykonawczej w prowincji, początek XX w. Ze zbiorów K. Gryndera.
W okresie Wolnego Miasta gmach służył za siedzibę Senatu (organu władzy wykonawczej), a dawny Landeshaus - Volkstagu (jednoizbowego parlamentu).

Oba gmachy nie przetrwały 1945 r. W miejscu Landeshausu dziś jest parking przy Komendzie Miejskiej Policji i jedna z nitek ul. 3 MajaMapka, a w miejscu dawnej Nadprezydentury (upraszczając) - gmach Urzędu Miejskiego w Gdańsku (1951 r.) i jedna z nitek ul. 3 MajaMapka.

Perspektywa Nowych Ogrodów (widok w kierunku zachodnim). Po lewej budynek Nadprezydentury, po prawej - gmach Landeshausu, najpewniej początek XX w. Ze zbiorów K. Gryndera. Perspektywa Nowych Ogrodów (widok w kierunku zachodnim). Po lewej budynek Nadprezydentury, po prawej - gmach Landeshausu, najpewniej początek XX w. Ze zbiorów K. Gryndera.

"Pałac Sprawiedliwości", czyli Sąd Krajowy



Perspektywę na pocztówce zamyka okazały gmach Sądu Krajowego (Landesgericht). Został zbudowany w latach 1908-1910. Przeniesiono do niego sądy, który wcześniej funkcjonowały w budynku stojącego "na zapleczu" Ratusza Staromiejskiego w Gdańsku (czyli w miejscu, w którym znajduje się parkingMapka między Ratuszem a budynkiem Wydziału Historycznego UG przy ul. Bielańskiej).

Fragment omawianej pocztówki - "Pałac Sprawiedliwości". Ze zbiorów K. Gryndera. Fragment omawianej pocztówki - "Pałac Sprawiedliwości". Ze zbiorów K. Gryndera.
Gmach, zwany Pałacem Sprawiedliwości (Jusitzpalast) od 1910 r. służy nieprzerwanie jako siedziba najwyższych rangą sądów w Gdańsku. Dziś to siedziba m. in. Sądu Okręgowego.

  • Nowa (zbudowana w latach 1908-1910) siedziba Sądu Krajowego i Grodzkiego w wilhelmińskim Gdańsku, 1910-1914. Ze zbiorów K. Gryndera.
  • Gmach Sądu Okręgowego w Gdańsku.

Najstarszy, czyli pierwotnie sąd kryminalny



Najstarszym ze sportretowanych budynków jest ten, który jest jednocześnie najniższym. Znajduje się na działce sąsiadującej z "Pałacem Sprawiedliwości". To budynek wzniesiony już w 1858 r., który pierwotnie służył za siedzibę sądy kryminalnego. Oddany został jednocześnie z pierwszym kompleksem więziennym zbudowanym w głębi, a więc przy obecnej ul. KurkowejMapka (Schiessstange).

Fragment omawianej pocztówki - budynek obecnego Sądu Apelacyjnego. Ze zbiorów K. Gryndera. Fragment omawianej pocztówki - budynek obecnego Sądu Apelacyjnego. Ze zbiorów K. Gryndera.
W okresie międzywojennym była to siedziba Rady Portu i Dróg Wodnych, a w latach II wojny światowej już niemieckiej Dyrekcji Dróg Wodnych. Po II wojnie światowej budynek pełnił funkcję siedziby wpierw Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, następnie kilku sądów. Dziś znajduje się w nim Sąd Apelacyjny.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku. Sąd Apelacyjny w Gdańsku.

Tuż przed nową inwestycją



Pocztówka jest o tyle interesująca, że uchwyciła moment, w którym już przy Nowych Ogrodach istniał kompleks Sądu Krajowego (z 1910 r.), ale jeszcze nie rozebrano, a tym nie zaczęto budować ostatniego z gmachów przed wybuchem I wojny światowej. Mowa o nowej siedzibie pruskiego Zarządu Budowy i Regulacji Wisły, który wzniesiono w latach 1911-1913 w miejscu prezentowanych dwóch kamienic.

Fragment omawianej pocztówki - dwie kamienice, które zostały rozebrane, a w ich miejscu w latach 1911-1913 wzniesiono siedzibę Zarządu Budowy i Regulacji Wisły. Ze zbiorów K. Gryndera. Fragment omawianej pocztówki - dwie kamienice, które zostały rozebrane, a w ich miejscu w latach 1911-1913 wzniesiono siedzibę Zarządu Budowy i Regulacji Wisły. Ze zbiorów K. Gryndera.
Gmach przetrwał do naszych czasów i jest zresztą doskonale znany - obecnie to siedziba Komendy Miejskiej Policji w Gdańsku. Wcześniej, w okresie Wolnego Miasta Gdańska był to Komisariat Generalny RP, w latach II wojny światowej - siedziba Gestapo. Po 1945 r. budynek służył Milicji Obywatelskiej.

Komenda Miejska Policji w Gdańsku. Komenda Miejska Policji w Gdańsku.
Reasumując: zdjęcie, które posłużyło do produkcji prezentowanej pocztówki, zostało wykonane najpewniej około 1911 r. Sama widokówka jednak, jak wspomniano wcześniej, wysłana została w 1913 r., kiedy budowa nowej siedziby Zarządu Budowy i Regulacji Wisły była już ukończona.

O autorze

autor

Jan Daniluk

- doktor historii, adiunkt na Wydziale Historycznym UG, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., oraz historii powszechnej (1890-1945).

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (46)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

D-DAY. Okręty Polskiej Marynarki Wojennej w operacji desantowej w Normandii

wystawa

Spacer z Przewodnikiem: Gdańsk - Droga Królewska i ciekawe zakamarki Głównego Miasta

47 zł
spacer

arche dwór Uphagena Wykład Słowianie - ludzie Słowa Tomasz J. Kosiński

wykład / prezentacja

Sprawdź się

Sprawdź się

Najmłodszym państwem członkowskim w UE jest:

 

Najczęściej czytane