• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Czarnoskóry marynarz szukał wolności w Gdańsku

Michał Ślubowski
27 sierpnia 2020 (artykuł sprzed 3 lat) 
Najnowszy artykuł na ten temat Kronika oblężenia Gdańska w 1734 r. Część 2
Fragment ryciny M. Deischa, przedstawiający Bramę Zieloną i ruch na Motławie, połowa XVIII wieku. Fragment ryciny M. Deischa, przedstawiający Bramę Zieloną i ruch na Motławie, połowa XVIII wieku.

Chociaż XVIII stulecie nazywamy wiekiem oświecenia, warunki życia czarnoskórych w Europie dalekie były od ideału. Wielu z nich było sprzedawanych w niewolę bądź służyło w domach arystokratów. Inni byli siłą wcielani do oddziałów wojskowych oraz do załóg statków. Jeden z nich postanowił szukać wolności w Gdańsku.



Taka sytuacja mogła doprowadzić do licznych napięć. Możemy się o tym przekonać, przeglądając gdańską gazetę ogłoszeniową z maja 1770 roku.

W jednym z wydań "Cotygodniowych gdańskich ogłoszeń oraz przydatnych nowin" ("Wöchentliche Danziger Anzeigen und dienliche Nachrichten") w rubryce dotyczącej lokalnych wiadomości zamieszczono taką oto notatkę:

W poniedziałek, czyli 21 dnia tego miesiąca, spod zwierzchnictwa angielskiego kapitana Johna Irlanda, który przebywa obecnie w Wisłoujściu, zbiegł młody Murzyn* o przeciętnej posturze, dość korpulentny i niepowodujący zagrożenia. Ma 25 lat, na imię mu zaś Jack. Podczas ucieczki miał na sobie żółto-brązową kurtkę, kapelusz oraz perukę, ponadto wrzód na lewej piersi. Doskonale mówi po angielsku, co nieco po portugalsku i odrobinę po niemiecku.

Każdy, kto ma informacje o zbiegłym Murzynie, bądź będzie w stanie oddać go jemu panu, który obecnie przebywa w Wielkiej Karczmie Balastowej przy Wisłoujściu, może oczekiwać rozsądnej nagrody. Jeżeli zaś ktoś w sekrecie da temu Murzynowi schronienie bądź udzieli mu pomocy, sam stanie przed obliczem sprawiedliwości i odpowie za swoje czyny.

Wielka Karczma Balastowa na fragmencie planu Nowego Portu i Wisłoujścia z 1789 roku. Wielka Karczma Balastowa na fragmencie planu Nowego Portu i Wisłoujścia z 1789 roku.
W 1770 roku każdy angielski kapitan z pewnością był dobrze zaznajomiony z zagadnieniem niewolnictwa i handlu ludźmi, bowiem Wielka Brytania była czołowym graczem uczestniczącym w transatlantyckim handlu niewolnikami. W drugiej połowie XVIII wieku Anglicy stali się główną siłą napędową tego zjawiska.

Oczywiście handel niewolnikami nie był czymś nowym. Znany także we wcześniejszych stuleciach, (nie tylko w Europie, ale również na Bliskim Wschodzie), ten haniebny proceder stał się integralną częścią ekonomii państw kolonialnych już w XVI wieku.

Afrykańczycy byli wywożeni do Ameryki Północnej oraz Południowej, aby zapewnić tamtejszej gospodarce dopływ siły roboczej.

W samej Europie czarnoskórzy byli głównie wykorzystywani do służby domowej. Wśród elit posiadanie afrykańskiego służącego uchodziło za coś modnego i prestiżowego. Chociaż dzisiaj trudno nam to sobie wyobrazić, jeszcze w XVIII wieku prowadzono handel ludźmi w portowych miastach Wielkiej Brytanii - nie wyłączając Londynu.

Szacuje się, że pod koniec tamtego stulecia w Londynie żyło ponad 10 tys. czarnoskórych służących oraz niewolników.

"Portret Afrykańczyka" - obraz Allana Ramseya, ok. 1757 r. Badacze podejrzewają, że portretowanym mężczyzną mógł być młody Ignatius Sancho. "Portret Afrykańczyka" - obraz Allana Ramseya, ok. 1757 r. Badacze podejrzewają, że portretowanym mężczyzną mógł być młody Ignatius Sancho.
Tylko garstka z nich zdołała uzyskać pełną wolność - przykładem może być Charles Ignatius Sancho, aktor i kompozytor urodzony na pokładzie niewolniczego statku, któremu udało się zdobyć edukację oraz szacunek współczesnych. Sancho został głosem ruchu abolicjonistów oraz jedynym czarnoskórym Brytyjczykiem, który miał prawo głosować w XVIII-wiecznej Anglii.

Życie na morzu namiastką wolności



Czarnoskórzy byli ważnym ogniwem Królewskiej Marynarki Wojennej. Chociaż część z nich była niewolnikami, niektórzy sami wybierali życie na morzu. Życie marynarza, mimo że do najłatwiejszych nie należało, mogło wydawać się bardziej zbliżone do wolności niż życie na lądzie.

Afrykańczycy w osławionej Royal Navy mogli nawet marzyć o pewnego rodzaju wspinaniu się po szczeblach kariery. Pierwszym czarnoskórym kapitanem Królewskiej Marynarki Wojennej został pochodzący z Jamajki John Perkins, który zdobył sławę w walkach z Amerykanami i Francuzami.

Z tego powodu wielu czarnoskórych było codziennym widokiem w wielkich portach, do których zawijały brytyjskie, niderlandzkie czy portugalskie statki. Gdańsk nie był więc na tym polu żadnym wyjątkiem.

Ilustracja przedstawiająca Josepha Johnsona, słynnego londyńskiego żebraka. Została zawarta w dziele "Vagabondiana, or, Anecdotes of mendicant wanderers through the streets of London: with portraits of the most remarkable, drawn from the life". Ilustracja przedstawiająca Josepha Johnsona, słynnego londyńskiego żebraka. Została zawarta w dziele "Vagabondiana, or, Anecdotes of mendicant wanderers through the streets of London: with portraits of the most remarkable, drawn from the life".
Niestety życie na morzu bardzo często nie miało wesołego epilogu. Wielu niezdolnych do dalszej służby czarnoskórych marynarzy znalazło się na ulicy, gdzie musieli prosić o pieniądze. Słynnym londyńskim żebrakiem był Joseph Johnson, znany jako "Czarny Joe". Ten były marynarz odniósł na morzu kontuzje, które wykluczyły go z dalszej służby. Zarabiał na życie, śpiewając piosenki na londyńskich ulicach, na głowie nosząc... model brytyjskiego okrętu wojennego!

Na co liczył Jack, uciekając w Gdańsku



Wróćmy więc na chwilę do Jacka, który uciekł z brytyjskiego statku dowodzonego przez kapitana Irlanda. Jakie mogły być motywy jego działania? Oczywiście nie można wykluczyć okrutnego traktowania, którego doświadczał na statku - być może wspomniany wrzód na lewej piersi był właśnie efektem okrucieństwa kapitana?

Wspomniałem już wyżej o abolicjonistach. Był to ruch, którego członkowie za swój cel obrali zniesienie niewolnictwa. Przywoływano zarówno argumenty religijne (wszyscy ludzie są równi wobec Boga), jak i wywodzące się z ducha oświecenia (niewolnictwo jest pogwałceniem naturalnych praw człowieka).

Co ciekawe, niewolnictwo w samej Anglii było zakazane już w... 1102 roku! Chociaż oczywiście to prawo było nagminnie łamane, zostało ono potwierdzone przez sir Johna Holta, lorda najwyższego sędziego Anglii i Walii, w 1700 roku. Holt stwierdził, że jeżeli tylko noga niewolnika stanie na angielskiej ziemi, ten człowiek staje się wolnym.

W latach 70. XVIII wieku kwestia niewolnictwa była tematem gorącej publicznej debaty w Wielkiej Brytanii. Zaledwie dwa lata po ogłoszeniu w gdańskiej gazecie w Londynie miała miejsce tzw. Sprawa Somersetta. James Somersett uciekł od swojego pana. W wyniku głośnego procesu w Londynie sędzia stwierdził, że niewolnictwo nie ma prawnych podstaw w angielskim prawie, a Somersett zyskał wolność.

W kolejnych latach tysiące niewolników podążyło śladem Somersetta - ale nie obowiązywało to w zamorskich terytoriach należących do Królestwa.

Kto wie, być może Jack chciał przeczekać w Gdańsku a później udać się do Anglii?

Czarnoskórzy w Rzeczypospolitej



Czarnoskórzy niewolnicy byli również obecni w dawnej Rzeczypospolitej. Przede wszystkim można było ich znaleźć na służbie na dworach magnackich i królewskich, gdzie stanowili egzotyczną ciekawostkę. Chociaż pozbawieni wolności, byli jednak dobrze traktowani i często pełnili rolę szlacheckich lokajów.

Bodaj najsłynniejszym czarnoskórym sługą był niejaki Józef Holender, lokaj króla Jana III Sobieskiego. Według przekazów Józef spędził młodość w niewoli portugalskiej, aby potem znaleźć się w Niderlandach. Tam został ochrzczony w obrządku kalwińskim i sprzedany do Warszawy.

Z królem miała go łączyć wielka sympatia. Towarzyszył Sobieskiemu w odsieczy wiedeńskiej, podczas której zginął - o czym z wielkim żalem monarcha zawiadomił Marysieńkę w jednym z listów:

"Mnie prawie wszyscy chłopcy poginęli. Golański onegdy z choroby umarł. Murzyna Józefa Holendra Turcy, w ręku już mając go, ścięli...".
Czarnoskórzy służący byli obecni również na dworach Sasów oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W przeciwieństwie do kolonialnych potęg Rzeczpospolita nie wykorzystywała siły roboczej afrykańskich niewolników. Oczywiście nie wynikało to z dobrego serca szlachciców i magnatów: w XVIII wieku polscy chłopi wciąż byli osobiście przywiązani do ziemi, co niektórzy badacze uważają za niewolnictwo.

Bernard O'Connor, lekarz króla Sobieskiego, w swoim wielkim dziele poświęconym Polsce stwierdził:

W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę Waszej Lordowskiej Mości, że naród polski jest podzielony na dwie części: szlachtę, czyli wolnych poddanych, którzy stanowią mniej niż dziesiątą część mieszkańców, oraz poddanych, którzy są niewolnikami szlachty, ponieważ są pozbawieni praw, nie mogą kupować ziemi, a z prawa własności korzystają w takim samym stopniu jak nasi czarni niewolnicy w Indiach Zachodnich.
Na tle reszty Rzeczypospolitej wyróżniali się chłopi w Prusach Królewskich, którzy cieszyli się większymi przywilejami - jak chociażby wspomniani w jednym z poprzednich artykułów Olędrzy.

W gdańskim porcie



Kapitan John Irland, jak możemy wyczytać w ogłoszeniu, zatrzymał się w Wielkiej Karczmie Balastowej. Znajdowała się ona nieopodal Szańca Zachodniego. Była własnością oliwskich cystersów, a jej nazwa pochodziła od porzucanego przez załogi statków balastu. Jeszcze w XVII wieku w okolicy powstał kolejny wyszynk, nazwany dla odróżnienia Małą Karczmą Balastową.

Zanim powstała Wielka Karczma Balastowa, w podobnym - choć nie tym samym miejscu - działała Karczma Zachodnia, widoczna na fragmencie obrazu Isaaka van den Blocka pt. Apoteoza Gdańska  z 1608 roku. Zanim powstała Wielka Karczma Balastowa, w podobnym - choć nie tym samym miejscu - działała Karczma Zachodnia, widoczna na fragmencie obrazu Isaaka van den Blocka pt. Apoteoza Gdańska  z 1608 roku.
Chociaż prawo było po stronie Brytyjczyka, trudno nam nie trzymać kciuków za powodzenie ucieczki młodego Jacka. W drugiej połowie XVIII wieku Gdańsk, chociaż już dawno przeminął jego złoty wiek, wciąż był ważnym i gwarnym portem na Morzu Bałtyckim. Czy czarnoskóremu marynarzowi mogło udać się ukryć w Gdańsku? Z jednej strony ze względu kolor skóry i fakt bycia poszukiwanym było to zadanie niezwykle trudne. Jednak Jack potrafił porozumieć się po niemiecku, a w porcie z pewnością łatwiej było wtopić się w tłum podróżnych i kupców.

Często przytacza się sentencję Cycerona: historia jest nauczycielką życia. Bez względu na dalsze losy Jacka jego historia zawarta w tym krótkim prasowym ogłoszeniu jest jedynie niewielkim wycinkiem dużo straszniejszej całości. Lekcja, którą można z niej wynieść, jest bardzo prosta: nawet w najbardziej rozwiniętej cywilizacji bardzo krótka droga łączy dehumanizację i barbarzyństwo.


* W tłumaczeniu oryginalnego ogłoszenia użyłem słowa "Murzyn", co jest bezpośrednim tłumaczeniem niemieckiego słowa "der Mohr". W powyższym artykule zastosowałem słowo "Murzyn" wyłącznie w ramach historycznego cytatu - takie rozwiązanie sugeruje w swojej niedawnej opinii dr hab. Marek Łaziński, prof UW, członek Rady Języka Polskiego, dotyczącej tego zagadnienia.

O autorze

autor

Michał Ślubowski

Popularyzator historii Gdańska, autor bloga Gedanarium i podcastu Historia Gdańska dla każdego oraz współautor podcastu Makabreski, poświęconego mrocznym historiom z przeszłości regionu.

Opinie (105) ponad 20 zablokowanych

  • (17)

    fantastyczny artykuł ale naprawdę już trzeba się tłumaczyć z użycia słowa Murzyn?

    • 125 13

    • Kazik, 12 groszy (1)

      Okazało się, że pastor King nie był Murzynem - ani Czarnym - on był Afroamerykaninem!

      • 25 1

      • to nie wiadomo przecież..?.

        • 0 0

    • (9)

      Dzień dobry, tak jak napisano w opinii RJP - najważniejsza jest wrażliwość odbiorcy. Używanie słowa "Murzyn" w historycznym cytacie (np. Dom pod Murzynkiem), osadzonym w kontekście jest w porządku. Jednak skoro osoby czarnoskóre uważają to określenie za pejoratywne, nie widzę powodu dlaczego miałbym nie zmienić swoich językowych nawyków - i tak właśnie zrobię. Pozdrawiam serdecznie

      • 21 14

      • Tzn jak teraz bedziesz mówił ? (1)

        • 6 5

        • afroafrykanczyk

          • 12 3

      • (5)

        To są chyba jakieś mało smaczne żarty??? Czy spotkał pan w swoim życiu osobę o kolorze skory jaka ma najciemniejszą kredka w zestawie, która to powiedziała panu, ze nie życzy sobie używania słowa murzyn??????
        Zatem jak pan powie na osobę rasy białej? Jaśniejszy od szarego? Nie wierze, ze dożyłem tak i**otycznych czasów i tak głupiego społeczeństwa.

        • 20 6

        • rasy białej? (3)

          jest tylko jedna rasa - ludzka

          • 3 12

          • Co ty gadasz są trzy rasy

            i różnimy się nie tylko kolorem skóry ale genetycznie. Rasa żółta i biała ma np. domieszkę genów neandertalczyka, z którym czarna się nie spotkała.
            Po prostu brednie.

            • 4 3

          • Są trzy rasy, na biologii się nie uważało i teraz tak jest. Gatunek ludzki ma różne rasy które różnią się kolorem skóry, rozstawem nosa, gęstością włosów itd itd. Każda jest przystosowana do życia w innych warunkach klimatycznych. Nie mylcie gatunków z rasą

            • 15 0

          • Ludzie to nie rasa, a gatunek. O mamuniu wcale się nie dziwię że z roku na rok coraz mbiej osób zdaje maturę skoro tak prostych spraw nie rozróżniają. Do nauki raz dwa

            • 4 0

        • lol, ja spotkałam, i to na początku tysiąclecia ;) a ty pewnie albo nie znasz żadnego czarnego, albo po prostu już wiedzą, że nie ma sensu wchodzić z tobą w dyskusje

          • 2 1

      • to nie jest opinia RJP

        oficjalne stanowisko RJP wydaje na zgromadzeniu plenarnym, a to była jedynie prywatna opinia jednego z członków. Media podchwyciły temat i oczywiście zniekształciły. Warto weryfikować informacje, które wciskają dziennikarze.

        • 7 1

    • Murzyn czy czarny

      Mi wydaje się że ze względów "jakichkolwiek" murzyn jest fajniejszym określeniem ale moi sąsiedzi Ugonohscy mówią że czarny im lepiej brzmi - sam nie wiem. Jak mnie za granicą nazywają "pig skin" też nie jest miło ale cóż - życie.

      • 6 2

    • Murzynek bambo

      Murzynek Bambo w Afryce mieszka ,
      czarną ma skórę ten nasz koleżka.

      Uczy się pilnie przez całe ranki
      Ze swej murzyńskiej pierwszej czytanki.

      A gdy do domu ze szkoły wraca ,
      Psoci, figluje - to jego praca.

      Aż mama krzyczy: "Bambo, łobuzie!'
      A Bambo czarną nadyma buzię.

      Mama powiada: "Napij się mleka"
      A on na drzewo mamie ucieka.

      Mama powiada :"Chodź do kąpieli",
      A on się boi że się wybieli.

      Lecz mama kocha swojego synka.
      Bo dobry chłopak z tego murzynka.

      Szkoda że Bambo czarny , wesoły
      nie chodzi razem z nami do szkoły.

      • 10 1

    • No wlasnie! Czy ktos z Was czuje sie urazony slowem "Białas", "biały" itp.? (2)

      • 5 0

      • Wrecz przeciwnie

        Czuje sie dumny :)

        • 1 0

      • ani troche

        • 0 0

  • Fajny artykuł. (4)

    Niestety zaraz zacznie się jazda frustratów na ostatni akapit i opinię profesora z Rady Języka Polskiego.

    • 37 18

    • "opinię profesora"

      Warto dodać, że chodzi o profesora o jasno sprecyzowanych, lewicowych poglądach, który co rusz wrzuca na swoim profilu "wolne sądy", "tęcze", "piekło kobiet", a i tak podkreśla w swej opinii że nie powinno się tego narzucać, a w najnowszym wydaniu "Polszczyzna na co dzień" wyjaśni, dlaczego "dotychczasowe strategie przeciwników" używania słowa murzyn nie znajdują zrozumienia u zwolenników.

      • 8 10

    • Dziwne ale opinia tego profesora na stronie PWN jest inna (2)

      Pewnie dlatego że sprzed 10 lat. Co ciekawe powołujemy się na opinie tych co nam pasują. Prof. Miodek i Bralczyk bronią słowa murzyn, ale rozumiem, że jak nie pasuje to do idei to się ich nie przytacza. Zaraz okaże się, że to są źli poloniści - pełni nienawiści.
      Nawet poseł PO Godson kiedyś nie miał nic przeciwko słowu murzyn, ale w tym roku zmienił nieco zdanie. Trochę to dziwne, że pozwalamy sobie na to aby ktoś nam wmówił jakie mamy mieć pomniki i co jest obraźliwe w naszym języku.
      Chcę tylko zwrócić uwagę, że również na tym portalu, słowo czarni jest pejoratywnym określeniem księży katolickich w komentarzach. Czy to na pewno dobry zamiennik?

      • 9 4

      • (1)

        wystarczy mówić "ciemnoskóry" i przestać robić gówmoburze. problemów nie macie, janusze?

        • 4 5

        • Białoskóry mariuszu, nadczłowieku nie-januszu

          wystarczy nie czepiać się murzyna, a nie robić problemu tam gdzie nie ma

          • 4 3

  • Póki co wbrew temu co piszą media słowu murzyn nie jest obraźliwe

    Gdyż opinia prof. Łazińskiego jest jego prywatną opinią, nie oficjalnym stanowiskiem Rady Języka Polskiego.

    • 63 3

  • (5)

    Dziękuję, bardzo ciekawy artykuł. Niestety politpop wkracza i w takie tematy, proszę nie iść tą drogą.

    • 47 10

    • łolaboga ograniczajo mojo wolność, co jeszcze, do panienki nie będzie można powiedzieć panienko? :o

      • 4 1

    • (3)

      Dziękuję za miłe słowa na temat artykułu. Co do politycznej poprawności niestety się nie zgodzę, w tym wypadku chodzi o wrażliwość odbiorcy i ewolucję języka. Pozdrawiam serdecznie

      • 11 8

      • (2)

        Dla większości ludzi kolor skóry czy narodowość, nie determinuje wartości człowieka a określenia Murzyn, Indianin, Żyd, Cygan czy Arab są zupełnie neutralne emocjonalnie.
        Jeśli kogoś one rażą, to jest wyłącznie jego problem. Brnąc w politpoprawność niebawem nie będzie można o kimś powiedzieć, że jest rudy czy niski, bo być może zrani to jego uczucia.

        BTW: dla niektórych określenie "czarnoskóry" może być obraźliwe.

        • 13 3

        • (1)

          Żyd i Arab, o ile używane są w odpowiednim kontekście nie są obraźliwe, w przypadku Indian jest to słowo uznawane za niestosowne w przypadków mieszkańców Ameryki Południowej. Cyganie chcą być nazywani Romami i jest to ich prawo.
          Rozumiem, że jeśli w moim słowniku słowo Polak, wszak przecież miło brzmiące zdrobnienie, jest w porządku, to znaczy, że mogę tak sobie mówić, a wszystkich urażonych spuszczać na drzewo?
          Tak, słowo rudy czy niski też może być raniące, jeśli próbujesz kogoś tym zranić. Wszystko zależy od kontekstu, ale żeby mieć tego świadomość trzeba mieć minimum empatii.

          BTW. słowo czarnoskóry nie jest obraźliwe.

          • 3 3

          • co tam jeszcze sowieccy redaktorzy przytniecie? słowo na "c" z drugą literą "e" i trzecią "n" już wypadło ze słownika?

            • 3 0

  • (3)

    Teraz mi się skleja wszystko w całość,
    Zawsze czułem, że płynie we mnie czarna krew, słucham rapu, luźno się noszę, nieźle się ruszam, moim idolem jest 2Pac.
    Widocznie jakaś moja prabaka zapatrzyła się mocno na Dzaka.
    Dzięki jej za to
    Peace Yo!

    • 22 14

    • Niedoszły zieć lisa nie jest raperem, o !

      • 0 0

    • Pikej?

      • 3 0

    • Wolał bym abyś nie mówił do siebie ,,czar....chu''

      • 0 0

  • (19)

    Obecnie w USA:
    Białas-nie jest obraźliwe
    Cza...uch-jest obraźliwe

    • 43 9

    • Hmm (6)

      Jak brzmi określenie białas po angielsku? Pytam serio

      • 5 1

      • whitey

        • 7 1

      • W USA mają wesoło (2)

        Nie rozumiem tego buntu afroamerykanów. Zamiast się cieszyć, że ich pradziadów przywieziono do wiodącej gospodarki światowej to narzekają i każą się przepraszać. Chyba lepiej urodzić się w Kalifornii niż w Czadzie.

        • 11 4

        • Geny geny geny !

          • 1 2

        • polacy też powinni sie cieszyć ze chciano ich zgermanizować i włączyć do wiodącego narodu germańskiego, a tak teraz trzeba żyć w cebulandii

          • 13 3

      • cracker

        chyba jakoś tak. To dość obraźliwe.

        • 3 1

      • redneck

        • 2 2

    • (11)

      Blacks czarny, whites biały
      Tolerancyjnyinaczej trollu autorze tekstu

      • 3 2

      • Oj strach i nienawiść cię zaślepia (10)

        Strach to ciemna strona Mocy. Strach wiedzie do gniewu, gniew do nienawiści, nienawiść prowadzi do cierpienia. Czuję w tobie wielki strach!
        Ja podpisuję się i nikogo nie obrażam.

        • 2 3

        • (8)

          Ćpasz czy próbujesz być elokwenty?

          • 3 2

          • Czasem lekko sarkastyczny, ale zwykle kulturalny, co polecam też zwrotnie (7)

            Mój ty anonimowy, portalowy tropicielu i hejterku.

            • 2 2

            • (6)

              to próbuj dalej, może w końcu ci się uda.

              • 2 1

              • Też cię kocham (5)

                Śpij spokojnie

                • 1 3

              • (4)

                właśnie widać, że miłość to coś, czego ci bardzo brakuje, kup sobie psa.

                • 1 1

              • Po co mi pies? (1)

                Jak mam ciebie i nie odstępujesz mnie na krok

                • 1 2

              • raz trafiłeś, przez chwilę fajnie było pobawić się starym laczkiem, ale na dłuższą metę to żadna frajda, zwłaszcza, że kiepsko się stawiasz.

                • 1 0

              • (1)

                dyskusja jałowa i nie na temat, taka pyskowka, czego nie lubie, ale cie tolerancujnyinaczej rozwalkowuje intelektualnie, z humorem i bez chamskich odzywek

                • 3 4

              • az tak lakniesz pochwal tolerancyjnyinaczej ze sobie wystawiles laurke?

                • 2 0

        • Jezus , Bog i Syn Bozy w jednej osobie

          Tez palal gniewem do zydow za ich zle uczynki.
          Wiec jaki ma byc moral twojej historyjki.

          • 2 1

  • Kolor skóry nie świadczy o poziomie człowieka. (3)

    • 19 12

    • Obecnie rasa biała może i wygrywa z rasą czarną ale przegrywa z rasą żółtą. (2)

      • 13 8

      • Czarnoskory marynarz (1)

        To temat do dyskusji....mieszkam 35 lat na emigracji w moim miescie jest mnostwo azjatow....bardzo by chcieli byc BIALI...sami mi to mowili...Pozdrawiam ..
        .Marek.

        .

        • 0 2

        • no, wiadomo, każdy by chciał, żeby mu było łatwiej w życiu, chociażby z powodu koloru skóry

          • 2 0

  • Świetny artykuł. (1)

    Z przyjemnością doczytałem do końca. W pełni zgadzam się z poglądem, że pańszczyzna była formą niewolnictwa, o czym na lekcjach historii w szkole wcale się nie mówi.

    • 32 3

    • nie "była" ale "stała sie". w mojej szkole ok 30 lat temu mówili

      • 1 0

  • Nie ma rasy człowieka (1)

    Jest negatyw, pozytyw i Zżółkła fotografia.

    • 9 10

    • Hahaha taki dzisiaj forsują klimat niektóre wynalazki

      • 0 1

  • A niech mnie

    A niech jeszcze raz mój kolega nigga powie na mnie white boy.! Jestem centraleuropepolishman

    • 12 4

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Majówka z Twierdzą Wisłoujście

35 zł
w plenerze, wykład / prezentacja, warsztaty, pokaz

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

Jednym ze współczesnych, związanych z Gdańskiem pisarzy jest:

 

Najczęściej czytane