Historia Wiadomości

Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

90 lat od spotkania esperantystów w Gdańsku

Jan Daniluk

13 sierpnia 2017 (artykuł sprzed 6 lat)

Opinie (80)

Specjalnie wzniesiona z okazji organizowanego w Gdańsku XIX Światowego Kongresu Esperantystów, witająca gości przed dworcem głównym, 1927 r. (ze zbiorów ÖNB Wien)

Na przełomie lipca i sierpnia 1927 r., odbyła się w Wolnym Mieście Gdańsku jedna z najważniejszych i największych imprez w okresie międzywojennym. Do Gdańska i Sopotu zjechało ponad 920 uczestników 19. Światowego Kongresu Esperantystów.

Dr Eliezer Lewi Samenhof, czyli dr Ludwik Łazarz Zamenhof (1859-1917), twórca języka esperanto
(domena publiczna)

Esperanto to nazwa sztucznie utworzonego języka (tzw. języka pomocniczego), który został wymyślony przez dr. Eliezera Lewi Samenhofa, czyli Ludwika Łazarza Zamenhofa. Był okulistą, Żydem polskiego pochodzenia, żyjącym w Białymstoku w latach 1859-1917. W 1887 r. wydał broszurę w czterech językach (rosyjskim, polskim, niemieckim i francuskim), w której wyłożył podstawy gramatyczne wymyślonego przez siebie języka. Pierwotnie nazwał go Lingua Inernacio ("język międzynarodowy"). Przylgnęła do niego jednak nazwa esperanto, pochodząca od pseudonimu ("Dr. Esperanto"), pod jakim Zamenhof pojawił się na okładce swojej broszury.

Język dla idealistów

Esperanto miał być łatwym do nauki, neutralnym językiem uniwersalnym, służącym do usprawnienia komunikacji między ludźmi. Pomysł białostockiego lekarza szybko zdobył wielu zwolenników. Miał (i ma nadal) w sobie coś z idealistycznego podejścia do świata - chęci przezwyciężenia różnic dzielących różne społeczności i narody poprzez likwidację jednej z barier, czyli niemożliwości porozumienia się.

Flaga ruchu esperanckiego (domena publiczna)

Pojawili się i krytycy, którzy widzieli w esperanto zagrożenie dla tożsamości narodowych. Zamenhof miał na tego typu zarzuty odpowiadać, iż "obawa, że język międzynarodowy zniszczy języki narodowe jest tak samo śmieszna, jak obawa, że poczta, która umożliwiła komunikację między ludźmi, może uczynić zbyteczną rozmowę ustną"

Ponieważ esperantystów przybywało, od 1905 r. rozpoczęli oni organizację światowych zjazdów, z których pierwszy odbył się w Warszawie.

"Mateczka Esperanto"

Idee ruchu esperanckiego dotarły na początku XX w. także do Gdańska. W listopadzie 1907 r. założono w mieście Danziger Esperanto Verein (Gdańskie Towarzystwo Esperanto). Inicjatorką była Anna Elisa Tuschinski (1841-1939), bez wątpienia jedna z najbardziej nietuzinkowych kobiet w historii Gdańska. Urodziła się w gdańskiej, ewangelickiej rodzinie kupca Gustava Lorweina (jej mama była pochodzenia polskiego). Anna Lorwein z wykształcenia była nauczycielką. Wyszła za mąż za kupca Karola Tuschinskiego. Niewiele wiadomo o jej latach aktywności zawodowej, ani o szczegółach życia rodzinnego (wiadomo jedynie, że miała córkę oraz że owdowiała pod koniec XIX w.). Mając przeszło 60 lat zetknęła się z ideą języka esperanto - nauczyła się go i sama szybko zaczęła organizować kursy.

W 1908 r. Anna Tuschinski osobiście poznała Ludwika Zamenhofa podczas IV Światowego Kongresu Esperantystów, który odbywał się wówczas w Dreźnie (zatańczyła z nim w parze, otwierając tradycyjny bal kongresowy).

Anna Tuschinski oraz Feliks Zamenhof (brat Ludwika) na balu zorganizowanym podczas XIX Światowego Kongresu Esperantystów, 1927 r. (ze zbiorów ÖNB Wien)

Trzy lata po założeniu Gdańskiego Towarzystwa Esperanto liczyło ono już 100 członków. W 1912 r. to właśnie Gdańsk wraz z Sopotem stał się gospodarzem corocznego, siódmego już wówczas Ogólnoniemieckiego Kongresu Esperantystów. Wydano z tej okazji m.in. pierwszy przewodnik po Gdańsku w języku esperanto.

Aktywność, zaangażowanie i szerokie kontakty, jakie Anna Tuschinski posiadała w świecie, powodowały, że nazywano ją "Mateczką Esperanto", a o jej urodzinach informowały lokalne gazety. Ostatnie lata życia spędziła mieszkając we Wrzeszczu, przy dzisiejszej ul. Matki Polki.

Esperanto w Wolnym Mieście

W 1922 r. odbył się Gdański Kongres Esperantystów, w którym uczestniczyło 150 esperantystów, w tym także goście z zagranicy. Wśród przybyłych była chociażby Klara Zamenhof, wdowa po twórcy "języka międzynarodowego". Organizowano nie tylko kursy językowe, ale także zabawy, bale, spotkania i odczyty. W trakcie II Międzynarodowych Targów Gdańskich (Danziger Messe) w 1924 r. wydano po raz pierwszy materiały informacyjne także w języku esperanto. Esperanto trafił m.in. jako przedmiot nauczania do szkoły policji Wolnego Miasta Gdańska, był obecny również w audycjach radiowych nadawanych przez uruchomioną we wrześniu 1926 r. lokalną rozgłośnię radiową. Próbowano również wskazać, że w tak popularnym wśród zagranicznych gości kurorcie, jakim był międzywojenny Sopot, esperanto powinno znaleźć większe zastosowanie.

Członkowie Gdańskiego Towarzystwa Esperanto (założonego w 1907 r.) świętujący 87. urodziny swojej nestorki, Anny Tuschinski, 1928 r. (ze zbiorów ÖNB Wien)

Polacy w ruchu esperanckim

Jednym z Polaków, pionierów ruchu esperanckiego w naszym regionie, był Bernard Binnebesel (1904-1939), jeden z obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku. Zainteresował się językiem esperanto jeszcze jako nastolatek, mieszkając w Malborku. Utrzymywał kontakt m.in. z kołem esperanckim, które funkcjonowało przy Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie (po 1920 r. znajdował się w granicach odrodzonej Polski). Jednym ze zwolenników idei Zamenhofa był chociażby bp. Konstanty Dominik. Pod koniec lutego 1922 r. założono w Gdańsku pierwszą polską grupę esperantystów ("Verda Club", czyli "Zielony Klub"). Przewodniczył mu Bolesław Kiełbratowski.

Informacja prasowa o założeniu polskiej grupy esperantystów w Gdańsku. Błędnie podano tłumaczenie klubu jako "żelaznego" (ze zbiorów BG PAN za pośrednictwem: Pomorska Biblioteka Cyfrowa).

Starania o organizację Światowego Kongresu Esperantystów

Gdańscy esperantyści rozpoczęli dość szybko starania, aby organizacja któregoś ze Światowych Kongresów Esperantystów przypadł w udziale ich miastu. Pierwsze skrzypce w tych działaniach odgrywali Anna Tuschinski oraz Bernhard Aeltermann, przewodniczący Gdańskiego Towarzystwa Esperanto. Starania te uzyskały poparcie także władz gdańskich, które w lipcu 1921 r. umożliwiły utworzenie nawet tzw. urzędu esperanto (Esperanto-Amt Danzig), udostępniając na ten cel biuro i jednego z urzędników.

Wycinek z gazety z programem rozgłośni radiowej Wolnego Miasta zawierający m. in. naukę języka esperanto, 1928 r. (ze zbiorów BG PAN za pośrednictwem: Pomorska Biblioteka Cyfrowa)

Po kilku latach starań ostatecznie udało się: XIX Światowy Kongres Esperantystów miał odbyć się w Gdańsku latem 1927 r. Rozpoczęły się zakrojone na szeroką skalę przygotowania.

Święto esperanto w Gdańsku

Biuro kongresu założono w pomieszczeniach użytkowanych przez Międzynarodowe Targi Gdańskie (budynki powojskowe przy obecnej ul. Wałowej). Jeszcze zimą 1927 r. poszukiwano gorączkowo w Gdańsku i Sopocie 2 tys. pokoi do wynajęcia, aby przygotować kwatery dla spodziewanych uczestników zjazdu.

Kongres trwał od 28 lipca do 4 sierpnia 1927 r. Ostatecznie wzięło w nim udział mniej zarejestrowanych gości, niż spodziewali się organizatorzy - ponad 920 z 40 różnych krajów. Nie zmienia to faktu, że na te kilka dni przełomu lipca i sierpnia 1927 r. oczy całego świata esperanckiego (i nie tylko) były skierowane na Gdańsk.

Jedna z kart pocztowych wydanych specjalnie na XIX Światowy Kongres Esperantystów w Gdańsku, 1927 r. (ze zbiorów ÖNB Wien)

Gości przed dworcem głównym witał specjalnie wzniesiony na tą okazję witacz w postaci bramy z napisami w języku esperanto. Wydano 22 okolicznościowe karty pocztowe, przygotowano szereg materiałów ulotnych (plakaty, afisze), a także wydano specjalne publikacje.

Delegaci, poza programem spotkań i odczytów, mieli zapewniony także bogaty program kulturalno-rekreacyjny. Zorganizowano m.in. wycieczkę statkiem po Zatoce Gdańskiej. To właśnie w Gdańsku w 1927 r. ustanowiono "Dzień Książki Esperanckiej", który obchodzony jest do dziś 15 grudnia. Padła także propozycja (wyrażona przez obecnego na kongresie Feliksa Zamenhofa, brata Ludwika) założenia pierwszego Muzeum Esperanta, która została zaakceptowana przez uczestników. Dwa lata później idea ta została urzeczywistniona w Wiedniu.

Plakat reklamujący XIX Światowy Kongres Esperantystów w Gdańsku, 1927 r.

W ramach gdańskiego kongresu odbyła się również m.in. trzecia edycja Międzynarodowego Letniego Uniwersytetu - szereg wykładów z różnych dziedzin (oczywiście w jęz. esperanto) zorganizowano w aulach i salach Politechniki Gdańskiej.

Dąb Esperantystów w Sopocie

Kulminacyjnym momentem kongresu było uroczyste posadzenie Dębu Esperantystów w Sopocie. Odbyło się to 31 lipca, z okazji przypadającej w 1927 r. 40. rocznicy powstania "języka międzynarodowego". Jubileuszowy dąb posadzono na polanie w Dolinie Echa, w rejonie współczesnej ul. Mikołaja Reja. Obok drzewa umieszczono pomnik w kształcie stosu kamieni ozdobionych płytą z napisem, a dróżce, która prowadziła do dębu, nadano nazwę "Drogi Esperanto" (Esperantoweg). Umieszczono przy niej głaz z drogowskazem prowadzącym do polany i wyrytą nazwą.

Kamień ten przetrwał bez przeszkód do czasów współczesnych, w przeciwieństwie do dębu oraz pomnika. Zostały one usunięte w 1938 r. (drzewo wycięte, a tablicę i kamienie wywiezione w niewiadomym kierunku) przez miejscowych nazistów. Narodowy socjalizm nie mógł cenić idei pokojowego współżycia narodowców wymyślonej przez polskiego Żyda...

Esperantyści w Trójmieście

Ruch esperancki w Trójmieście odrodził się po wojnie. W 1946 r. zorganizowano pierwsze kursy esperanto. W lipcu 1959 r. ponownie zasadzono Dąb Esperantystów, ustawiono także nowy, pamiątkowy głaz (istnieje do dziś). W powojennej historii regionu silnym ośrodkiem ruchu esperanckiego był (i jest do dziś) Sopot. Szczególna rola przypadła chociażby miejscowej Szkole Podstawowej nr 8 im. Jana Matejki, gdzie organizowano kursy językowe i działało Muzeum Esperanta. Jako ciekawostkę można wskazać, że w 2013 r. staraniami działaczy Stowarzyszenia Esperantystów Trójmiasta TORENTO bezimiennemu do tej pory ciekowi wodnemu, który przepływa koło Dębu Esperantystów, Rada Miasta Sopotu nadała oficjalnie nazwę z języka esperanto (Torento). Nowa nazwa geograficzna została zatwierdzona przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.

W tym roku trójmiejscy esperantyści (przy współpracy z Muzeum Sopotu oraz pod patronatem dr. hab. Waldemara Ossowskiego, dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Gdańska) planują na początku września organizację kilku wydarzeń, przypominających zarówno XIX Światowy Kongres Esperantystów z 1927 r., jak i popularyzujących ideę języka esperanto.

Zainteresowanych historią ruchu esperanckiego w naszym regionie polecam m.in. książkę Józefa Golca "Gdański ruch esperancki 1907-2007" (Sopot 2008), a także udział w otwartym spotkaniu 8 września 2017 r. w Ratuszu Głównego Miasta Gdańska (początek o godz. 10).

O autorze

Opinie (80) ponad 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najnowszych
- Od najstarszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-13 17:04

ciekawe (4)

radziecka gwiazda, do tego herb germańskiego esperanto w barwach biało zielonych i Ludwik Zamenhof - najpopularniejszy na Zamena w Gdyni Chylonii. Ale to już żółto niebieska dzielnica...
Nie wiem już o co chodzi

6 lat
- 10 10
Twoja opinia

Zmień treść

radziecka gwiazda, do tego herb germańskiego esperanto w barwach biało zielonych i Ludwik Zamenhof - najpopularniejszy na Zamena w Gdyni Chylonii. Ale to już żółto niebieska dzielnica... Nie wiem już o co chodzi
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-13 20:44
  
  Jaka radziecka? (2)
  
  Więc flagą USA jest radziecka do potęgi... Oto jak fobie wyłączają myślenie!
  
  mik SA
  6 lat
  - 5 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Więc flagą USA jest radziecka do potęgi... Oto jak fobie wyłączają myślenie!
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-08-13 23:48
    
    bo amerykanie to potomkowie rosyjskich zydow. (1)
    
    i wszystko sie zgadza. ideologicznie i logicznie.
    
    6 lat
    
    1 4
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    i wszystko sie zgadza. ideologicznie i logicznie.
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2017-08-15 13:45
      
      Pierwsi byli tam
      
      Anglicy, Francuzi, Irlandczycy. Dopiero później dołączyły inne nacji, w tym wspomniani przez Ciebie Żydzi. O narodzie amerykańskim można było mówić od początku XX wieku. NB pierwszy strajk ekonomiczny (płace) zorganizowali pod koniec XVII w. Polacy pracujący w hucie szkła.
      
      mik SA
      6 lat
      
      0 1
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Anglicy, Francuzi, Irlandczycy. Dopiero później dołączyły inne nacji, w tym wspomniani przez Ciebie Żydzi. O narodzie amerykańskim można było mówić od początku XX wieku. NB pierwszy strajk ekonomiczny (płace) zorganizowali pod koniec XVII w. Polacy pracujący w hucie szkła.
      Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-13 19:22
  
  w Gdansku na ulicy jego imienia jest a w sumie bylo radio. To wrzeszcz
  
  6 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-15 11:41

Czy ktoś pamięta

Józefa Toczyskiego, Ludwika Siekierskiego, Janinę Pieróg? Nauczyli esperanta i wychowali kilka pokoleń esperantystów, w tym niżej podpisanego. Mawiali: ucząc się angielskiego, nie stajesz się Anglikiem, ucząc się niemieckiego, nie stajesz się Niemcem; ucząc się esperanta stajesz się esperantystą. Poza tym Esperanto , w przeciwieństwie do języków narodowych nie ma balastu kulturowego, co nie znaczy, że jest pozbawione elementów kultury. W XIX. w. dominował francuski (Co Francuz wymyśli, to Polak polubi), obecnie najczęściej używany jest angielski i trudno nie zauważyć wpływu, jaki wywiera na naszą (i nie tylko) codzienność. Co jakiś czas powraca pytanie o jeden wspólny język, szczególnie w organizacjach czy też na spotkaniach międzynarodowych. Otóż narzędzie jest gotowe, czeka tylko na użytkowników. W roku1976 w Gdańsku miało miejsce spotkanie teatrów esperanckich. Zjechali uczestnicy/aktorzy i goście z niemal całej Europy. I wszyscy mówili jednym językiem, rozumieli się. Czyli można!

mik SA
6 lat
- 12 0
Twoja opinia

Zmień treść

Józefa Toczyskiego, Ludwika Siekierskiego, Janinę Pieróg? Nauczyli esperanta i wychowali kilka pokoleń esperantystów, w tym niżej podpisanego. Mawiali: ucząc się angielskiego, nie stajesz się Anglikiem, ucząc się niemieckiego, nie stajesz się Niemcem; ucząc się esperanta stajesz się esperantystą. Poza tym Esperanto , w przeciwieństwie do języków narodowych nie ma balastu kulturowego, co nie znaczy, że jest pozbawione elementów kultury. W XIX. w. dominował francuski (Co Francuz wymyśli, to Polak polubi), obecnie najczęściej używany jest angielski i trudno nie zauważyć wpływu, jaki wywiera na naszą (i nie tylko) codzienność. Co jakiś czas powraca pytanie o jeden wspólny język, szczególnie w organizacjach czy też na spotkaniach międzynarodowych. Otóż narzędzie jest gotowe, czeka tylko na użytkowników. W roku1976 w Gdańsku miało miejsce spotkanie teatrów esperanckich. Zjechali uczestnicy/aktorzy i goście z niemal całej Europy. I wszyscy mówili jednym językiem, rozumieli się. Czyli można!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-14 23:01

Brawo Ala

Moja corka uczyla sie Esperanta przez dwa tygodnie (codziennie) i na Swiatowym Kongresie Esperantystow w Warszawie byla w stanie w prosty sposob rozmawiac z uczestnikami kongresu.

Andrzej Poterek
6 lat
- 7 0
Twoja opinia

Zmień treść

Moja corka uczyla sie Esperanta przez dwa tygodnie (codziennie) i na Swiatowym Kongresie Esperantystow w Warszawie byla w stanie w prosty sposob rozmawiac z uczestnikami kongresu.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-14 19:39

miłe wspomnienia

50 lat temu uczyłem się esparanta w MDK we Wrzeszczu

jerzy
6 lat
- 6 0
Twoja opinia

Zmień treść

50 lat temu uczyłem się esparanta w MDK we Wrzeszczu
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-13 15:49

Nie piszcie - polski Żyd - tylko krótko: Żyd. On zmarł przed wybiciem się na niepodległość Polski (9)

Nie był obywatelem II RP.

6 lat
- 21 44
Twoja opinia

Zmień treść

Nie był obywatelem II RP.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-13 16:22
  
  (6)
  
  Jeśli jego podstawowym, rodzimym językiem, którym się posługiwał, był język polski to chyba można powiedzieć, że był polskim Żydem. Twoi przodkowie też nie byli Polakami kiedy Polska była pod zaborami?
  
  6 lat
  - 21 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Jeśli jego podstawowym, rodzimym językiem, którym się posługiwał, był język polski to chyba można powiedzieć, że był polskim Żydem. Twoi przodkowie też nie byli Polakami kiedy Polska była pod zaborami?
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-08-13 17:13
    
    (4)
    
    Rodzimym językiem Zamenhofa był Jidysz. Na co dzień posługiwał się rosyjskim. Miał rosyjski paszport. Nazywanie Zamenhofa Polakiem ma tyle sensu, co nazywanie każdego Niemca, który urodził się w Gdańsku Polakiem, bo Gdańsk dzisiaj jest w Polsce.
    Zresztą, Zamenhof sam o sobie pisał, że jest Żydem. Nigdy nie twierdził, że jest Polakiem.
    
    6 lat
    
    5 12
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Rodzimym językiem Zamenhofa był Jidysz. Na co dzień posługiwał się rosyjskim. Miał rosyjski paszport. Nazywanie Zamenhofa Polakiem ma tyle sensu, co nazywanie każdego Niemca, który urodził się w Gdańsku Polakiem, bo Gdańsk dzisiaj jest w Polsce. Zresztą, Zamenhof sam o sobie pisał, że jest Żydem. Nigdy nie twierdził, że jest Polakiem.
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2017-08-14 18:25
      
      czyli internacjonalista
      
      Miedzynarodówka, szpion?
      
      6 lat
      
      0 0
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Miedzynarodówka, szpion?
      Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2017-08-13 19:16
      
      Idysz to akurat jezyk niemieckich zydów, powstaly na terenie landow zajmowanych przez (2)
      
      zydowskie diaspory.
      
      Ale skoro masz nikla wiedze to nie udzielaj sie jak ludzie rozmawiaja.
      
      6 lat
      
      5 3
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      zydowskie diaspory. Ale skoro masz nikla wiedze to nie udzielaj sie jak ludzie rozmawiaja.
      Regulamin dodawania opinii
      - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
        
        2017-08-13 19:25
        
        I będziesz twierdzić, że Jidysz nie był używany w Białymstoku przed II wojną? Ha, ha! (1)
        
        To Ty masz właśnie nikłe pojęcie o historii. Wróć i doczytaj ze zrozumieniem wikipedię, czy inne źródła w necie.
        
        6 lat
        
        2 4
        
        Twoja opinia
        
        Zmień treść
        
        To Ty masz właśnie nikłe pojęcie o historii. Wróć i doczytaj ze zrozumieniem wikipedię, czy inne źródła w necie.
        Regulamin dodawania opinii
        
        Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
        
        2017-08-13 23:44
        
        po co, zastanow sie?
        
        W Niemczech to co innego, w Polsce nie byli przesladowani i kazdy uzywal polskiego. vide J. Tuwim.
        
        6 lat
        
        1 1
        
        Twoja opinia
        
        Zmień treść
        
        W Niemczech to co innego, w Polsce nie byli przesladowani i kazdy uzywal polskiego. vide J. Tuwim.
        Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-08-13 17:29
    
    nie nie można, czy napiszesz o rodakach np. w Anglii , Polak brytyjskiego pochodzenia, bo np. posługiwał się biegle j. angielskim?! co za BZDURA. żyd TO żyd, a nie jakieś nieudolne próby zrobienia wspólnego narodu!!
    
    hess
    6 lat
    
    4 6
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    nie nie można, czy napiszesz o rodakach np. w Anglii , Polak brytyjskiego pochodzenia, bo np. posługiwał się biegle j. angielskim?! co za BZDURA. żyd TO żyd, a nie jakieś nieudolne próby zrobienia wspólnego narodu!!
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-13 22:13
  
  Nie ma czegoś takiego jak Żydzi (1)
  
  Matka Boska przecież była Polką! Podobnie jak Adam i Ewa. Może temu zaprzeczysz?
  
  Istnieją jedynie Polacy wyznania mojżeszowego.
  
  myśliciel niepokorny
  6 lat
  - 8 6
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Matka Boska przecież była Polką! Podobnie jak Adam i Ewa. Może temu zaprzeczysz? Istnieją jedynie Polacy wyznania mojżeszowego.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-08-14 10:46
    
    To prawda.
    
    Tak przynajmniej twierdzą wyznawcy dobrej zmiany i śmieszny grubawy jegomość jeżdżący Maybahem do pracy.
    
    6 lat
    
    2 3
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Tak przynajmniej twierdzą wyznawcy dobrej zmiany i śmieszny grubawy jegomość jeżdżący Maybahem do pracy.
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-14 18:13

Ten Lewi

To wykapany Lenin

6 lat
- 1 5
Twoja opinia

Zmień treść

To wykapany Lenin
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-14 14:21

Nieudany masoński język

Nie wypalił, to na potrzeby NWO jest angielski

hh
6 lat
- 1 7
Twoja opinia

Zmień treść

Nie wypalił, to na potrzeby NWO jest angielski
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-13 15:34

(6)

Ktoś tym esperantem się posługuje?

lk
6 lat
- 20 5
Twoja opinia

Zmień treść

Ktoś tym esperantem się posługuje?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-14 13:57
  
  tylko kingoński się liczy... ;]]]]]
  
  fog
  6 lat
  - 1 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  tylko kingoński się liczy... ;]]]]]
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-14 08:22
  
  ja też
  
  paola
  6 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-13 19:43
  
  ja (1)
  
  To proste, tylko ci którzy się tego języka nauczyli.
  
  6 lat
  - 7 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  To proste, tylko ci którzy się tego języka nauczyli.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-08-13 22:32
    
    Naprawdę??? To tak jak suahili...
    
    lk
    6 lat
    
    2 4
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Naprawdę??? To tak jak suahili...
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-13 17:32
  
  Niestety nie
  
  to głupota
  
  6 lat
  - 4 17
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  to głupota
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-13 17:21
  
  Istnieje grupa fanów, którzy są przekonani, że miliony ludzi posługują się na co dzień Esperanto (w zależności od rozmówcy będzie to 1, 2 albo i 10 milionów). Esperanto ma nawet native speakerów, dzieci Esperantystów, ale nie wiadomo ile (1000, 4000, 10000 w zależności od rozmówcy).
  
  6 lat
  - 8 4
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Istnieje grupa fanów, którzy są przekonani, że miliony ludzi posługują się na co dzień Esperanto (w zależności od rozmówcy będzie to 1, 2 albo i 10 milionów). Esperanto ma nawet native speakerów, dzieci Esperantystów, ale nie wiadomo ile (1000, 4000, 10000 w zależności od rozmówcy).
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-14 12:31

Luko ŝatas kapro nazo (6)

no co za Łukasz jeden

Dziadu1
6 lat
- 0 2
Twoja opinia

Zmień treść

no co za Łukasz jeden
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-14 13:00
  
  Peter havas molan sian pipon
  
  :)
  6 lat
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-14 12:58
  
  lekante pugo?
  
  :)
  6 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-14 12:50
  
  Peter ili kaj odoranta amason da malpuraj ŝtrumpetoj (2)
  
  :)
  6 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-08-14 12:53
    
    Luko furzas en Interreto kaj tuj supozas krado sur la kapo (1)
    
    .
    
    6 lat
    
    2 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    .
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2017-08-14 12:55
      
      Luko havas malpurajn manojn
      
      6 lat
      
      2 0
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-14 12:42
  
  Piotrek estas muta kiel malpuraĵo
  
  Ukas
  6 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-08-14 10:17

Verda Club (1)

Verda Club w artykule jest opisany jako "zielony club", a w ulotce prasowej jako "żelazny club". Wiec jaki to był CLUB ??

Ciekawy
6 lat
- 3 0
Twoja opinia

Zmień treść

Verda Club w artykule jest opisany jako "zielony club", a w ulotce prasowej jako "żelazny club". Wiec jaki to był CLUB ??
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-08-14 10:39
  
  zielony
  
  6 lat
  - 3 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii