Jak elektryfikowano Gdynię

dr Marcin Szerle

5 maja 2019 (artykuł sprzed 5 lat)

Opinie (126)

Najnowszy artykuł na ten temat Kamienica Dorszów: o kobiecie, która straciła nazwisko

Siedziba MZE mieściła się między ul. Starowiejską a ul. 3 Maja. Zdjęcie wykonane podczas okupacji. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Gdy na początku XX wieku historyczne miasta o gęstej zabudowie i skomplikowanej infrastrukturze czekały na założenie sieci, w takich miastach jak Gdynia, była ona wprowadzana od razu. Miejskie Zakłady Elektryczne w Gdyni nie tylko elektryfikowały miasto, ale i sprzedawały bojlery i żelazka, a także... uczyły gotować.

Skromne początki dzięki tamie na Kaczej

Na terenie obecnej Gdyni prąd był użytkowany przynajmniej od połowy 1923 r., kiedy kuracyjna część Orłowa otrzymała oświetlenie elektryczne. Napędzała je mini-tama na rzeczce Kaczej. Instalacje o podobnie niewielkiej skali, na własną rękę zakładano też w obrębie Kamiennej Góry - tu przodował Hotel Riwiera. Z pewnością prace wsparte siłą elektryczną wykonywano wówczas również na terenie powstającego portu.

Prąd popłynął siecią z Rutek

Żadne z powyższych miejsc nie korzystało jeszcze z większej sieci, którą w Gdyni uruchomiono w lutym 1925 r. Opierała się na przesyle z elektrowni w Rutkach pod Żukowem. Niedługo później, oddzielną sieć założyło na Kamiennej Górze Pierwsze Polskie Towarzystwo Kąpieli Morskich. Młode miasto Gdynia miało przeszło 3000 odbiorców prądu, przy 12000 mieszkańców.

Tzw. elektrownia portowa. Zdjęcie wykonane przez Romana Morawskiego w 1925 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Najdłuższa sieć energetyczna w Polsce

W obliczu dynamicznego rozwoju miasta i portu, prąd z Rutek przestał pokrywać zapotrzebowanie. W 1928 r. port został połączony z odległą o 140 km Elektrownią Krajową "Gródek", najdłuższą i o najwyższym napięciu linią w Polsce. Planowano również budowę elektrowni w Gdyni, aby uniknąć strat na przesyle i ewentualnych przerw w dostawach.

Zanim do tego doszło, to "Gródek" przejął na siebie zobowiązanie zaopatrzenia miasta i miejscowości je okalających. Jeszcze przed końcem 1930 r. z kredytu Banku Gospodarstwa Krajowego zelektryfikowano centrum Gdyni, a także Oksywie, Chylonię i Orłowo, kładąc niemal 50 km sieci. Dodatkowo, wykupiono wówczas infrastrukturę elektryczną na Kamiennej Górze. Tak szerokie inwestycje musiała prowadzić wyspecjalizowana jednostka budżetowa, gdyż struktury magistratu nie byłyby wydolne.

Powstanie i ekspansja Miejskich Zakładów Elektrycznych w Gdyni

Od 1 kwietnia 1929 r. zadanie elektryfikacji miasta powierzono Miejskim Zakładom Elektrycznym. Była to nowo powołana spółka miejska z odrębnymi administracją i budżetem, zorganizowana na podobnych zasadach jak Zakład Oczyszczania Miasta, który opiszemy w przyszłości.

Organizatorem i do wybuchu II wojny światowej dyrektorem przedsiębiorstwa był inż. Kazimierz Bieliński, absolwent uczelni gdańskiej, następnie pracownik m.in. "Gródka" - doświadczony i aktywny specjalista. Aresztowany przez Niemców, w listopadzie 1939 r. został rozstrzelany w Piaśnicy.

MZE budowało stacje transformatorowe, w centrum również pod ziemią, rozszerzało sieć, stawiało słupy oświetleniowe oraz kupowało liczniki energii elektrycznej dla swoich odbiorców. Wychodziło przy tym poza administracyjne granice miasta do Babich Dołów oraz ku Rumi i Zagórzu. W 1931 r. do sieci włączono Kolibki i ówczesne, niewielkie terytorialnie, Witomino. Cztery lata później prąd był dostępny również w Małym Kacku, Orłowie i Redłowie. Postawiono elektrownię spalinową, a w 1936 r., większą - parową, zlokalizowaną w głębi portu.

Liczba nieruchomości podłączonych do sieci zbliżała się wówczas do 3500, przy przeszło 11000 odbiorcach w mieście i 600 w porcie.

Elektryczność nie dla wszystkich

Pomimo dużych nakładów i skali inwestycji, w przededniu wojny jedynie co piąty mieszkaniec Gdyni miał w domu dostęp do prądu, ale w skali kraju był to i tak dobry wynik. Na taki stan rzeczy wpływ miało wysokie bezrobocie, ubóstwo ludności i prowizoryczność budownictwa - Gdynia, wbrew funkcjonującemu do dziś obrazowi, była miastem dużych kontrastów.

Rachunek za energię elektryczną. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Korzystne stawki za prąd, dogodne kredyty na elektryfikację nieruchomości, nawet tych tymczasowych, zastosowanie - pierwszy raz w Polsce - tzw. taryfy blokowej, która obniżała koszty wraz ze wzrostem oraz sposobem zużycia, nie pomagały, a z opłatami zalegały kolejne osoby. Wiele zaś na założenie licznika nie decydowało się wcale. Niekorzystnie na kondycję finansową zakładu wpływała również duża rotacja ludności, której część przenosiła się lub wracała do miejsc pochodzenia, nie uregulowawszy długów.

Siedzibą MZE stał się budynek na zapleczu obecnej ul. Starowiejskiej, który łączyć miał funkcje techniczne, administracyjne i mieszkalne (dla pracowników). Na wąskiej i długiej działce, z czasem postawiono drugi obiekt, dziś stojący frontem do ul. 3 Maja. Znalazło się tam miejsce m.in. dla dużej stacji transformatorowej.

Siedziba MZE w 1935 r. Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni.

Dostawca energii sprzedaje żelazka, bojlery i uczy gotować

Przy tym najbardziej wyjątkowy dla MZE był sklep, uruchomiony jeszcze w 1930 r. Oferował on m.in. kuchnie, grzejniki, bojlery, żelazka, czajniki, lampy i odbiorniki radiowe. W pewnym sensie - w dzisiejszym rozumieniu - kreował on potrzeby odbiorców. Prezentując sprzęty gospodarstwa domowego i ich funkcjonalności, starano się udowodnić niezbędność posiadania prądu elektrycznego w domu. Co ciekawe w MZE organizowano również kursy gotowania na nowych urządzeniach. Był to szerszy trend, bo także elektrownia "Gródek" produkowała swoje grzejniki czy kuchenki, oferowane w salonie pokazowym w MZE Gdyni. W zbiorach Muzeum Miasta Gdyni oraz kolekcjach prywatnych znaleźć dziś można osprzęt sygnowany skrótem "MZE" oraz ulotki tego przedsiębiorstwa.

Podczas prac nad artykułem korzystałem głównie z dokumentów zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy i gdyńskim Oddziale Archiwum Państwowego w Gdańsku, a także z artykułu Weroniki Szerle "Woda, siła, światło" zamieszczonego w katalogu do wystawy "Szkło, metal, detal. Architektura Gdyni w szczegółach", Gdynia 2016 oraz z książki Mieczysława Widernika "Główne problemy gospodarczo - społeczne miasta Gdyni w latach 1926-1939", Gdańsk 1970.

O autorze

Dr Marcin Szerle

historyk, muzealnik, przewodnik turystyczny, kierownik Działu Historycznego w Muzeum Miasta Gdyni

Opinie (126) 1 zablokowana

Sortowanie
- Od najnowszych
- Od najstarszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 19:09

Gdynia zawsze przodowała w nowoczesności (1)

A należy pamiętać że wtedy oświetlenie elektryczne to była technologia porównalna z dzisiejszą technologią kosmiczną

qazq
5 lat
- 114 61
Twoja opinia

Zmień treść

A należy pamiętać że wtedy oświetlenie elektryczne to była technologia porównalna z dzisiejszą technologią kosmiczną
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-05-05 21:44
  
  dlatego szczur pobudowal w kossacovie cossmodrom :)
  
  5 lat
  - 43 10
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 17:41

Sztrum . (4)

W Gdyni nosza prad w wiaderkach .

zenekciec
5 lat
- 151 23
Twoja opinia

Zmień treść

W Gdyni nosza prad w wiaderkach .
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-05-05 19:13
  
  i wymieniają za śledzie na hali w Gdyni (3)
  
  5 lat
  - 75 20
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2019-05-05 19:39
    
    podobno kibice lechji budują kondensatory z wiader i gaci, żeby mecz oświetlić (2)
    
    5 lat
    
    61 35
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2019-05-05 20:54
      
      I ty im robisz (1)
      
      5 lat
      
      55 33
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Regulamin dodawania opinii
      - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
        
        2019-05-05 21:34
        
        nie. oni mi placa :p
        
        5 lat
        
        55 34
        
        Twoja opinia
        
        Zmień treść
        
        Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 19:50

artykuł bardzo ciekawy (1)

ale jednak jeśli pisze się o historii techniki wskazana jest większa precyzja.

"Skromne początki dzięki tamie na Kaczej
Na terenie obecnej Gdyni prąd był użytkowany przynajmniej od połowy 1923 r., kiedy kuracyjna część Orłowa otrzymała oświetlenie elektryczne. Napędzała je mini-tama na rzeczce Kaczej."

1. tamy budują bobry, na Kaczej mogła być np. zapora czy próg piętrzący
2. sama "tama" prądu nie daje, więc oświetlenie mogła napędzać elektrownia lub turbina przy zaporze

Rozumiem, że historyk to nie elektryk czy nie budowlaniec, ale wystarczyło tekst z kimś o takim wykształceniu skonsultować.

5 lat
- 120 48
Twoja opinia

Zmień treść

ale jednak jeśli pisze się o historii techniki wskazana jest większa precyzja. "Skromne początki dzięki tamie na Kaczej Na terenie obecnej Gdyni prąd był użytkowany przynajmniej od połowy 1923 r., kiedy kuracyjna część Orłowa otrzymała oświetlenie elektryczne. Napędzała je mini-tama na rzeczce Kaczej." 1. tamy budują bobry, na Kaczej mogła być np. zapora czy próg piętrzący 2. sama "tama" prądu nie daje, więc oświetlenie mogła napędzać elektrownia lub turbina przy zaporze Rozumiem, że historyk to nie elektryk czy nie budowlaniec, ale wystarczyło tekst z kimś o takim wykształceniu skonsultować.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-05-05 21:27
  
  Akurat tu się mylisz, jestem historykiem i elektrykim okrętowym, poprostu mam wykształcenie w obu tych zawodach. Autora ciekawego art pamiętam, mieliśmy razem praktyki muzealne, jeszcze gdy siedziba MMGdyni mieściła się na Chrzanowskiego i Starowiejskiej.
  
  5 lat
  - 24 20
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Akurat tu się mylisz, jestem historykiem i elektrykim okrętowym, poprostu mam wykształcenie w obu tych zawodach. Autora ciekawego art pamiętam, mieliśmy razem praktyki muzealne, jeszcze gdy siedziba MMGdyni mieściła się na Chrzanowskiego i Starowiejskiej.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 21:25

Elektrownia "Gródek" zbudowano na rzece Wda.

Z tej elektrowni przesyłano prąd do pobliskich i dalszych miejscowości. Jeszcze w latach 60-tych w Świeciu n/W wyłączano prąd "bo Gródek nie miał mocy".

Lud
5 lat
- 112 51
Twoja opinia

Zmień treść

Z tej elektrowni przesyłano prąd do pobliskich i dalszych miejscowości. Jeszcze w latach 60-tych w Świeciu n/W wyłączano prąd "bo Gródek nie miał mocy".
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 18:49

To w Gdyni już jest prąd? (2)

A w Gdańsku kiedy?

Tomm
5 lat
- 131 35
Twoja opinia

Zmień treść

A w Gdańsku kiedy?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-05-05 20:57
  
  Mamo mimo prąd przywieźli
  
  5 lat
  - 59 14
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2019-05-05 18:58
  
  nie już a dopiero a w Gdansku był zanim z Gdyni odleciał pierwszy samolot
  
  5 lat
  - 51 30
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  nie już a dopiero a w Gdansku był zanim z Gdyni odleciał pierwszy samolot
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 19:43

Czemu nie ma linku do mapy? dwa dni już szukam, gdzi eten budynek stoi :(

5 lat
- 114 51
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 18:10

W Gdańsku w latach 60 w wielu miejscach nie było elektryczności.

Na Kaszubach w latach 80 elektryczności nie miały całe wsie.
A o dziewuchach które inżynierom do łóżek wkładały zaradne matki miło się słucha od starszych elektryfikatorów. A ile małżeństw się zrodziło a ile upadło. Ile dzieci się urodziło po elektryfikacji.

5 lat
- 135 35
Twoja opinia

Zmień treść

Na Kaszubach w latach 80 elektryczności nie miały całe wsie. A o dziewuchach które inżynierom do łóżek wkładały zaradne matki miło się słucha od starszych elektryfikatorów. A ile małżeństw się zrodziło a ile upadło. Ile dzieci się urodziło po elektryfikacji.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 17:22

Gdynia jako miasto zaistniała w 1926 roku. Elektryfikowała się. Brawo.

A po1945 roku trzeba było zelektryfikować prawie wszystkie polskie wsie. PRL brawo.

Natalia
5 lat
- 123 71
Twoja opinia

Zmień treść

A po1945 roku trzeba było zelektryfikować prawie wszystkie polskie wsie. PRL brawo.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 17:20

2019, to chyba najwyzszy czas!

Gdynia wreszcie z prądem

5 lat
- 131 41
Twoja opinia

Zmień treść

Gdynia wreszcie z prądem
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-05-05 17:12

łoooooo jo pamintoooo, to tako czasy byli dawne rze jo pod to strzecho prunt mioł to i ugotowac bylo co i cieplo czowiek mioł

5 lat
- 125 47
Twoja opinia

Zmień treść

łoooooo jo pamintoooo, to tako czasy byli dawne rze jo pod to strzecho prunt mioł to i ugotowac bylo co i cieplo czowiek mioł
Regulamin dodawania opinii