• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Żydzi w XVII-wiecznym Gdańsku

Piotr Rowicki
10 kwietnia 2012 (artykuł sprzed 12 lat) 
Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i  Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz. Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i  Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz.

Nie da się precyzyjnie ustalić, kiedy Żydzi pojawili się w Gdańsku. Są przekazy mówiące, że już w XI wieku, chociaż informacje o handlu żydowskim pochodzą dopiero z wieku XIII.



Istnieje teoria, że nad Motławę trafił żydowski podróżnik, kupiec, kronikarz i szpieg Ibrahim ibn Jakub, który podróżował po krajach słowiańskich w latach 965 - 966.

Głównym powodem wędrówki ludności żydowskiej do Europy, w tym do Polski, były krucjaty krzyżowe, które doprowadziły do krwawych prześladowań tej ludności w jej ojczyźnie, czyli Palestynie.

W 1309 roku po zajęciu Pomorza przez Krzyżaków, wielki mistrz Zygfryd von Feuchtwangen wydał zarządzenie "de non tolerandis Judaeis", zakazujące Żydom pobytu i osadnictwa. Trzeba było ponad 100 lat, by te restrykcje zostały złagodzone. Co prawda w XV wieku prosperowała nad Bałtykiem żydowska spółka handlowa założona przez przybyszów z Wołynia: Hollofenego, Magdoma, SłomyDetko, ale był to wyjątek.

Dopiero Pokój Toruński (1466) sprawił, że przywrócony Polsce Gdańsk otworzył się na świat, a więc i na Żydów, a przede wszystkim - żydowskich kupców. W drugiej połowie XV wieku kilku z nich udało się otrzymać przywileje królewskie w handlu wiślanym i interes zaczął się kręcić.

Branżami szczególnie opanowanymi przez Żydów były handel pieprzem, gałką muszkatołową, suknem, futrami oraz srebrnymi i złotymi pasami. Z czasem Żydzi zaczęli specjalizować się w pośrednictwie, czyli zostali faktorami. Skupowali od polskiej szlachty drewno, zboże i inne płody rolne, a następnie magazynowali je i sprzedawali zagranicznym kontrahentom.

Według źródeł, w 1440 roku, a więc jeszcze przed Pokojem Toruńskim, istniała w Gdańsku dzielnica żydowska - Judengasse. Liczba jej mieszkańców byłaby jednak trudna do ustalenia. Dane z roku 1616 mówią o około 500 Żydach mieszkających w Gdańsku.

Żydzi osiedlali się również poza miastem, między innymi w Starych Szkotach, Chmielnikach, Winnicy i Chełmie. Byli to przybysze z Ukrainy, Wołynia, Podola i Galicji, a także Wielkopolski.

Sąsiadami Żydów byli Szkoci i emigranci z Niderlandów. Znajdowali tu oni lepsze warunki do życia i pracy, niż w samym mieście, gdzie byli niemile widziani przez Radę i cechy rzemieślnicze, które nie chciały na swoim terenie tak licznej i taniej konkurencji.

W latach 30. XVI wieku ograniczono zupełnie Żydom dostęp do Jarmarku Dominikańskiego. Wielu Żydów, nie mając możliwości zarobkowania, jako kupcy czy rzemieślnicy cechowi, rozpoczęło działalność w charakterze "partaczy" (łac. a parte paternitatis - poza cechem; przeszkodnik, szturarz dawniej rzemieślnik, nienależący do cechu).

W 1605 r. Rada Miejska zakazała spotykania się Żydów na modły oraz stawiania szałasów na święto Kuczek. Podejmowano też próby przymusowego chrztu małych dzieci i dorosłych.

W roku 1626 Żydzi z Wyspy Spichrzów otrzymali jednak przywilej stałego pobytu. To dla nich powstała tam koszerna gospoda "Złoty Pierścień".

W XVII wieku największą i najbogatszą gminą żydowską, była gmina ze Starych Szkotów. Miała własny cheder (szkoła religijna), szpital, mykwę (zbiornik z rytualną wodą), jatkę i dwie synagogi. Gminy ze Starych Szkotów i Winnicy miały wspólny kirkut, czyli cmentarz, istniejący do dziś na Chełmie, założony przypuszczalnie na przełomie XV i XVI wieku. Pierwsza wzmianka o nim w dokumentach pochodzi z 1694 r.

Najstarsza gdańska synagoga pochodziła z przełomu XVII i XVIII wieku, mieściła się w starym spichrzu, w podwórzu między domami dobudowanymi do murów obronnych i należała do gminy żydowskiej z ulicy Szerokiej.

Zastanawiający jest fakt, że choć stosunki między mieszczaństwem gdańskim a społecznością żydowską nie były najlepsze, to tematyka żydowska była wyraźnie widoczna w sztuce gdańskiej.

Wśród postaci na elewacji Dworu Artusa znalazł się m.in. żydowski król Juda Machabeusz, wyzwoliciel Judei spod panowania Seleucydów.

Jeszcze bardziej interesująca jest obecność żydowskich faktorów na obrazie Izaaka van den Blocke "Apoteoza łączności Gdańska z Polską" z roku 1608 r. Obecność ta jest tym bardziej zaskakująca, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że w tym czasie Żydom nie wolno było oficjalnie przebywać na terenie miasta. Ich wizerunki mogły za to całkiem swobodnie widnieć wśród szlachty, mieszczan i patrycjatu na stropie Sali Czerwonej Ratusza Głównego Miasta.

Z powyższych faktów można wyciągać różne wnioski. Podstawowy jest taki, że niechęć do Żydów nie miała tylko i wyłącznie cech antysemityzmu, chociaż i to się wówczas zdarzało, czego dowodem są pogromy. Jednak w tym czasie wyrzucani poza mury miasta byli wszyscy innowiercy i ci, którzy zagrażali miastu gospodarczo. Tak było i z katolickimi Szkotami, jak i z protestanckimi przybyszami z Niderlandów. Wszyscy traktowani byli tak samo. Tak samo źle.

O autorze

autor

Piotr Rowicki

- z wykształcenia historyk, z pasji prozaik i dramatopisarz. Jego ostatnia książka - Fatum, to zbiór opowiadań kryminalnych, których akcja dzieje się w XVII wiecznym Gdańsku. Dla trojmiasto.pl opisuje życie w Gdańsku w jego złotym wieku.

Opinie (137) ponad 10 zablokowanych

  • POLACY TO W WIEKSZOSCI TOTALNI GLUPCY ! Nawet bezmyslnie pisza na forach . (1)

    Wiekszosc pisze tak ! Polska dla ppolakow ! ok ! Zeby byla praca ! Ok ! zeby polacy byli pracowici ! Ok ! zeby duzo zarabiac ! Ok ! zeby byla uczciwosc ! OK ! zeby byla madra wladza ! OK !zeby byla tolerancja! OK itd itd itd ! TO DLACZEGO TACY NIE JESTESCIE ??? przeciez to wszyscy tworza kraj i skoro kraj jest glupi i biedny to chyba nasza wina a nie kogos ! Jeszcze wieksza glupota jest to ze wszyscy wiedza co zrobic zeby bylo dobrze a tego nie robia albo robia inaczej . No to czego chcecie ???? Niemcy , Amerykanie, Francuzi , Anglicy, Zydzi robia wlasnie to co opisujecie i maja dobrze . Przeciez wy jako Polacy na codzien zachowujecie sie odwrotnie niz to co chcecie aby bylo. Jak moze byc tolerancja i dobrobyt skoro wasze posty na forach swiadcza ze jestescie nietolerancyjni. Chcecie Polski tylko dla polakow a chcecie byc w Europie a Europa to wielokulturowosc i sami chcecie zeby was tolerowano w innych panstwach. Chcecie byc pracowici i bogaci a tyracie za 1500 tylko od 8- 15 i pol pensji oddajecie na zus i podatki ,, przeciez to glupota totalna bo skoro ktos chce byc bogaty to zarabia jak Niemiec ok 3000 euro i placi pare proc. na ubezpieczenie. Robicie wszystko na opak a pozniej sie dziwicie ze jestescie glupimi biedakami i frajerami.

    • 10 3

    • Sory ale nie pamiętam żeby ktoś mnie spytał ile chcę płacić ZUSu

      Na matoła, który ZUS ostatnio podniósł też nigdy nie głosowałem.

      • 4 0

  • CO TAM PANIE W POLSCE SLYCHAC ?? PANIE MOSCHE CIAGLE BIEDA JEST I GORZEJ !!

    Jak to bieda ? przeciez wszystko nam wzieliscie Kacprze drogi !,, ale to za malo sie okazalo panie Mosche !,,, jak to malo ? cale miasta przeciez macie no i kamienice !! ,,, panie Mosche ale to utrzymac trzeba przeciez !! ,,,, a czy Kacprze drogi dom juz sobie zbudowales ?,,,, panie Mosche jak zbudowac mialem jak na Zus wszystko oddalem i zlodzieje sami wokol !,,,,, jak to zlodzieje skoro o nas tak zawsze mowiliscie i nas wygnaliscie Kacprze drogi ! to skad ci zlodzieje skoro sami u was sa Polacy do pracy !!!!,,,,, panie Mosche to nie Polacy to Masoni i trzeba chyba ich wygonic !!!!,,,, ale przeciez drogi Kacprze u was nie ma masonow zadnych !!!!! ,,, Panie Mosche drogi ! sa masoni bo mam liste ich w domu ale nie pokaze nikomu !!!,,,, drogi Kacprze a tys kto jest ? mason czy glupi Polak ???

    • 2 3

  • wirus... (2)

    caly kraj zalany masa zydowska.w kazdej dziedzinie zycia obecni sa zydzi.budują rowniez a moze przede wszystkim w Polsce swoja ojczyzne spychajac nas Polakow na margines zycia.ktos pomysli ze jestem debil piszac takie slowa?przeczytajcie sobie talmud!to jest cos co nas unicestwia od srodka tylko zal ze wiekszosc naszych im w tym pomaga.amen!

    • 7 6

    • (1)

      ".ktos pomysli ze jestem debil piszac takie slowa?"

      no coś tym jest...

      • 1 4

      • ziło ci sie skonczyło ??? to pewnie znowu te niebieskie tabletki pomyliles !!!!

        Te niebieskie to jest viagra ! ale to nie jest na głowe , łyknij te czerwone !

        • 0 4

  • od zawsze wiadomo że gdańsk to skupisko żydów,kaszebe,robotników,patologi i złodziei. (2)

    • 4 8

    • a ty kim jestes wsrod tych patologicznych nazw ?

      moze patolog łopatolog ?

      • 6 0

    • Zapomniałeś wymienić przygłupów.

      Takich jak ty.

      • 5 0

  • A kto pokaże choć jednego Żydka któremu dziś w Polsce żyje sie żle ?...

    • 8 0

  • Do dzisiaj jest w Gdańsku dzielnica cygańska

    Orunia się nazywa

    • 2 2

  • Typowy żydowski faszysta!

    Twierdzenie, że żydzi są najlepszym z narodów jest czystej wody faszyzmem i nazizmem! Gratuluję głupoty autorowi tego postu

    • 11 3

  • 10% normalnych ludzi w tym temacie!

    • 1 0

  • Żydzi w Gdańsku (4)

    Witam Wszystkich

    Prawie 5 lat temu znalazłem z kolegą 8 macew ,gdzie po jednej stronie był napis
    w j.hebrajskim a na drugiej stronie po niemiecku ,pochodziły z 1806r.
    Zrobiłem dokumentacje fotograficzną,i pojechałem do gminy zydowskiej aby poinformować ich o tym fakcie.Prosiłem aby zabrali je w bezpieczne miejsce,do tej pory nie było z ich strony żadnego kontaktu.Szkoda bo pewnie zostały zdewastowane,zostały mi tylko zdjęcia,i pamięć o tym miejscu.

    • 5 0

    • (1)

      A jaki oni w tym mieli INTERES????

      • 5 0

      • teraz mogą powiedzieć, że Polacy zniszczyli ;P

        widzicie jacy oni są mądrzy, uczyć się ciemniaki!

        • 4 0

    • Żydzi tułają się po całym świecie a dlaczego? (1)

      ktoś napisał że uciekali przed krucjatami
      Ale zanim powstały te krucjaty zostało to przepowiedziane i wyjaśniono dla czego ?
      Katolicy nie czytają BIBLI bo wystarczy co ksiądz powie
      dlatego nic się nie dowiedzą-brak inicjatywy
      lepiej zabrać ,ukraść,podkablować,nachlać się i leżeć i na żydów
      taka tożsamość tego narodu i tak w Europie nas postrzegają wszędzie gdzie się odezwie

      • 3 3

      • słuchaj no, janku nie mierz wszystkich ludzi jedną miarką, nie wszystkim katolikom wystarcza co ksiądz powie, średniowiecze minęło bezpowrotnie!
        jak możesz powiedzieć ,że Polacy nie mają inicjatywy?
        Najwięcej kradziono za komuny. A ty wiesz kto kradł, ?Wiesz kto za Stalina i Bieruta najwięcej kablował?.A wiesz kto zwala to na Żydów i w jakim celu? O jakiej tożsamości mówisz ? W każdym narodzie sa ludzie mądrzy i tacy co robia złą krew.
        Więc nie generalizuj i nie płyn na fali propagandy a zacznij sam myśleć.

        • 1 1

  • Nie macie pojęcia o czym piszecie. Przerzucie książki, poświęcie czas i wróćcie na dyskusję.

    Napiszę wam tylko, że tak naprawdę słowo Żyd jest tylko każdego z was wyobrażeniem, nie ma jednostki , którą można oddać tym słowem a która obrazowałaby całość.

    Dla przykładu: są Żydzi ortodksyjni , reformowani , postepowi i chrześcijanie , każdy z nich to niby Żyd a tak naprawdę , różnice między nimi to kosmos. Np. Żydów chrześcijan nie uznaje państwo Izrael , nie są oni objęci nawet tzw. prawem powrotu.

    Wogóle, słowo Żyd oznacza człowieka wierzącego tak naprawdę, a wielu z Żydów jest np. Ateistami...

    Długo trzebaby pisać. Może jeszcze o słowie antysemityzm - Żydzi stanowią ok. 7% z narodów semickich...

    Naprawdę, temat ocean . Dodam, że Żydzi nazywali Polskę Rajem - Polin , tutaj mieli jedyny swój sejm od czasów Sanhedrynu po Kneset.

    Żydzi nikomu nie zawdzięczają tak wiele jak Polakom i Polsce.

    Na koniec przytoczę pewne przysłowie żydowski:

    Powiedz mi jaką ci dobroć wyrządziłem, że mnie tak nienawidzisz...

    • 7 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Majówka z Twierdzą Wisłoujście

35 zł
w plenerze, wykład / prezentacja, warsztaty, pokaz

Sprawdź się

Sprawdź się

Który gdański kościół został nazwany Kościołem Solidarności?

 

Najczęściej czytane