Historia
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Historia
Dodaj raport
Historia Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Żydzi w XVII-wiecznym Gdańsku

Piotr Rowicki
10 kwietnia 2012 (artykuł sprzed 12 lat) 
Opinie (137)
Najnowszy artykuł na ten temat Nie tylko jedwabne pończochy. Czego nie mogły nosić kobiety w XVII w.?
Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz. Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz.

Wśród czterech postaci zdobiących fasadę Dworu Artusa, obok Scypiona Afrykańskiego, Camillusa i Temistoklesa, znajduje się też żydowski król Juda Machabeusz.

fot. galeria Trojmiasto.pl

Nie da się precyzyjnie ustalić, kiedy Żydzi pojawili się w Gdańsku. Są przekazy mówiące, że już w XI wieku, chociaż informacje o handlu żydowskim pochodzą dopiero z wieku XIII.



  • Sufit Sali Czerwonej w Ratuszu Głównego Miasta ozdobiony jest obrazem Izaaka van den Blocka, pt. Apoteoza Gdańska. Wśród postaci przedstawiających mieszkańców miasta, można dostrzec żydowskich kupców. Sufit Sali Czerwonej w Ratuszu Głównego Miasta ozdobiony jest obrazem Izaaka van den Blocka, pt. Apoteoza Gdańska. Wśród postaci przedstawiających mieszkańców miasta, można dostrzec żydowskich kupców.

    Sufit Sali Czerwonej w Ratuszu Głównego Miasta ozdobiony jest obrazem Izaaka van den Blocka, pt. Apoteoza Gdańska. Wśród postaci przedstawiających mieszkańców miasta, można dostrzec żydowskich kupców.

    fot. MHMG

  • Fragment obrazu pt. Apoteoza Gdańska. Fragment obrazu pt. Apoteoza Gdańska.

    Fragment obrazu pt. Apoteoza Gdańska.

    fot. MHMG

  • Żydowski cmentarz w Sopocie. Żydowski cmentarz w Sopocie.

    Żydowski cmentarz w Sopocie.

    fot. Joanna Kurkowska/trojmiasto.pl

Istnieje teoria, że nad Motławę trafił żydowski podróżnik, kupiec, kronikarz i szpieg Ibrahim ibn Jakub, który podróżował po krajach słowiańskich w latach 965 - 966.

Głównym powodem wędrówki ludności żydowskiej do Europy, w tym do Polski, były krucjaty krzyżowe, które doprowadziły do krwawych prześladowań tej ludności w jej ojczyźnie, czyli Palestynie.

W 1309 roku po zajęciu Pomorza przez Krzyżaków, wielki mistrz Zygfryd von Feuchtwangen wydał zarządzenie "de non tolerandis Judaeis", zakazujące Żydom pobytu i osadnictwa. Trzeba było ponad 100 lat, by te restrykcje zostały złagodzone. Co prawda w XV wieku prosperowała nad Bałtykiem żydowska spółka handlowa założona przez przybyszów z Wołynia: Hollofenego, Magdoma, Słomy i Detko, ale był to wyjątek.

Dopiero Pokój Toruński (1466) sprawił, że przywrócony Polsce Gdańsk otworzył się na świat, a więc i na Żydów, a przede wszystkim - żydowskich kupców. W drugiej połowie XV wieku kilku z nich udało się otrzymać przywileje królewskie w handlu wiślanym i interes zaczął się kręcić.

Branżami szczególnie opanowanymi przez Żydów były handel pieprzem, gałką muszkatołową, suknem, futrami oraz srebrnymi i złotymi pasami. Z czasem Żydzi zaczęli specjalizować się w pośrednictwie, czyli zostali faktorami. Skupowali od polskiej szlachty drewno, zboże i inne płody rolne, a następnie magazynowali je i sprzedawali zagranicznym kontrahentom.

Według źródeł, w 1440 roku, a więc jeszcze przed Pokojem Toruńskim, istniała w Gdańsku dzielnica żydowska - Judengasse. Liczba jej mieszkańców byłaby jednak trudna do ustalenia. Dane z roku 1616 mówią o około 500 Żydach mieszkających w Gdańsku.

Żydzi osiedlali się również poza miastem, między innymi w Starych Szkotach, Chmielnikach, Winnicy i Chełmie. Byli to przybysze z Ukrainy, Wołynia, Podola i Galicji, a także Wielkopolski.

Sąsiadami Żydów byli Szkoci i emigranci z Niderlandów. Znajdowali tu oni lepsze warunki do życia i pracy, niż w samym mieście, gdzie byli niemile widziani przez Radę i cechy rzemieślnicze, które nie chciały na swoim terenie tak licznej i taniej konkurencji.

W latach 30. XVI wieku ograniczono zupełnie Żydom dostęp do Jarmarku Dominikańskiego. Wielu Żydów, nie mając możliwości zarobkowania, jako kupcy czy rzemieślnicy cechowi, rozpoczęło działalność w charakterze "partaczy" (łac. a parte paternitatis - poza cechem; przeszkodnik, szturarz dawniej rzemieślnik, nienależący do cechu).

W 1605 r. Rada Miejska zakazała spotykania się Żydów na modły oraz stawiania szałasów na święto Kuczek. Podejmowano też próby przymusowego chrztu małych dzieci i dorosłych.

W roku 1626 Żydzi z Wyspy Spichrzów otrzymali jednak przywilej stałego pobytu. To dla nich powstała tam koszerna gospoda "Złoty Pierścień".

W XVII wieku największą i najbogatszą gminą żydowską, była gmina ze Starych Szkotów. Miała własny cheder (szkoła religijna), szpital, mykwę (zbiornik z rytualną wodą), jatkę i dwie synagogi. Gminy ze Starych Szkotów i Winnicy miały wspólny kirkut, czyli cmentarz, istniejący do dziś na Chełmie, założony przypuszczalnie na przełomie XV i XVI wieku. Pierwsza wzmianka o nim w dokumentach pochodzi z 1694 r.

Najstarsza gdańska synagoga pochodziła z przełomu XVII i XVIII wieku, mieściła się w starym spichrzu, w podwórzu między domami dobudowanymi do murów obronnych i należała do gminy żydowskiej z ulicy Szerokiej.

Zastanawiający jest fakt, że choć stosunki między mieszczaństwem gdańskim a społecznością żydowską nie były najlepsze, to tematyka żydowska była wyraźnie widoczna w sztuce gdańskiej.

Wśród postaci na elewacji Dworu Artusa znalazł się m.in. żydowski król Juda Machabeusz, wyzwoliciel Judei spod panowania Seleucydów.

Jeszcze bardziej interesująca jest obecność żydowskich faktorów na obrazie Izaaka van den Blocke "Apoteoza łączności Gdańska z Polską" z roku 1608 r. Obecność ta jest tym bardziej zaskakująca, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że w tym czasie Żydom nie wolno było oficjalnie przebywać na terenie miasta. Ich wizerunki mogły za to całkiem swobodnie widnieć wśród szlachty, mieszczan i patrycjatu na stropie Sali Czerwonej Ratusza Głównego Miasta.

Z powyższych faktów można wyciągać różne wnioski. Podstawowy jest taki, że niechęć do Żydów nie miała tylko i wyłącznie cech antysemityzmu, chociaż i to się wówczas zdarzało, czego dowodem są pogromy. Jednak w tym czasie wyrzucani poza mury miasta byli wszyscy innowiercy i ci, którzy zagrażali miastu gospodarczo. Tak było i z katolickimi Szkotami, jak i z protestanckimi przybyszami z Niderlandów. Wszyscy traktowani byli tak samo. Tak samo źle.

O autorze

autor

Piotr Rowicki

- z wykształcenia historyk, z pasji prozaik i dramatopisarz. Jego ostatnia książka - Fatum, to zbiór opowiadań kryminalnych, których akcja dzieje się w XVII wiecznym Gdańsku. Dla trojmiasto.pl opisuje życie w Gdańsku w jego złotym wieku.

Zobacz także

Gdańsk w XVII wieku (45)

Opinie (137) ponad 10 zablokowanych

  • 2012-04-10 09:56

    Żydzi z Gdańska ... (8)

    Żydzi do Izraela . Tutaj jest POLSKA i POLSKI GDAŃSK !!!

    Polak

    12 lat

    • 13 21

    • 2012-04-10 10:04

      nie glupcze ! tu jest Europa i wolnosc dla wszystkich . (5)

      sam moze masz Zydowskie korzenie bo praktycznie 100 proc polakow je ma. Piszesz glupoty z niewiedzy i zadrosci a sam pewnie chcesz do roboty jechac do Niemiec .:) Jak chcesz byc Polakiem to sie doucz bo wstd robisz wypisywaniem glupot.

      xxx

      12 lat

      • 9 8

      • 2012-04-10 14:58

        100 proc Polaków ma korzenie Żydowskie? (4)

        Za mądry to Ty nie jesteś

        12 lat

        • 5 6

        • 2012-04-11 14:48

          Oni są tu gościnnie więc niech się zachowują jak przystało a nie nam w gary zagladają. (3)

          12 lat

          • 2 1

          • 2012-04-11 18:11

            a modlisz się do Mitologicznego Żyda, króla Polski? (2)

            12 lat

            • 5 2

            • 2012-04-11 23:03

              zwykły przygłup jesteś (1)

              12 lat

              • 0 2

              • 2012-04-12 10:16

                to może nie klękasz przed Mitologicznym Żydem?

                i nie całujesz stópki rabina Jezuska?

                i nie płacisz panom w sukienkach, którzy są jego sługami?

                12 lat

                • 2 1

    • 2012-04-10 10:14

      (1)

      Pewnie katolik pełen chrześćjańskiej miłości się odezwał???
      żenada

      ddd

      12 lat

      • 4 5

      • 2012-04-11 18:12

        to zakamuflowany nazikatożydobolszewik

        12 lat

        • 3 1

  • 2012-04-10 09:58

    Fotografia załączona do artykułu nie pochodzi bynajmniej z cmentarza na Chełmie.

    d

    12 lat

    • 5 0

  • 2012-04-10 10:18

    Brawo dla podpisującego zdjęcia!!! (1)

    Cmentarz ze zdjęcia znajduje się w Sopocie na ul. Malczewskiego ;] Radziłabym sprawdzać informacje.

    Tatt

    12 lat

    • 3 0

    • 2012-04-11 07:51

      tak właśnie oni działają, namieszać , naklamać aby wyjść na swoje

      12 lat

      • 0 0

  • 2012-04-10 10:25

    Skleroza??? (4)

    Ci co piszą przeciwko żydom i mienią się katolikami to chyba zapomnieli że:
    JEZUS CHRYSTUS BYŁ ŻYDEM I JEGO MATKA MARYJA I OJCIEC JÓZEF

    piskiller

    12 lat

    • 14 5

    • 2012-04-11 07:53

      to nie chodzi o pochodzenie ...to

      chodzi o styl zycia

      12 lat

      • 1 1

    • 2012-04-11 11:05

      Różni są (2)

      Wildstein jest pochodzenia starozakonnego i Michnik także. Różnica jednak spora.

      opiarca

      12 lat

      • 3 0

      • 2012-04-11 14:50

        Kompletnie różne dwa bieguny wildstein porządny człowiek a na tego drugiego typa to szkoda strzępić języka (1)

        12 lat

        • 1 1

        • 2012-04-11 22:47

          100% racji!

          12 lat

          • 0 0

  • 2012-04-10 10:38

    Dlaczego na swiecie zawsze sie mowi "" GLUPI JAK POLAK'' ???? (8)

    Czy polacy lubia byc glupcami ? Zydow ceni caly swiat a dlaczego polacy chca byc glupi ?

    xxx

    12 lat

    • 15 8

    • 2012-04-10 11:27

      (4)

      Dziwne ja sie z tym powiedzeniem nie spotkalem nigdy, a troche jezdze po swiecie... z reguly mowia o nas: dobry jak Polak, romantyczny jak Polak, waleczny jak Polak, goscinny jak Polak, pracowity i zaradny jak Polak...

      Globetrotter

      12 lat

      • 8 1

      • 2012-04-10 11:34

        w Niemczech czy USA zawsze mowia '' glupi jak polak'' , '' tepe robole z Polski bo za najnizsze stawki nam buty czyszcza (2)

        chyba ''globetrotter malo byles w swiecie lub tylko przejazdem w hotelu bywales. Skoro my tacy niby jak mowisz zaradni to dlaczego dymamy jak szmaciarze u Niemcow a w kraju mamy biede i syf ?

        xxx

        12 lat

        • 1 9

        • 2012-04-10 11:49

          Bo za dużo w Polsce takich kretynów jak ty

          którzy myślą, że jak będą całować niemieckie i inne tyłki to będą żyli w pokoju i dobrobycie. Masz jeszcze jakieś pytania?

          ja

          12 lat

          • 5 0

        • 2020-01-04 13:06

          Głupców nie sieją, sami się rodzą! Cwaniaczków szybko się rozpoznaje ...

          Będąc za granicą zabierz się za naukę, rozszerz kwalifikacje, zmień zawód, zapisz się na wieczorowe studia, pokaż co jesteś warty i ludzie wszędzie na świecie będą Ciebie szanować i dobrze płacić !

          TKM 1:27 - przykładem:

          4 lata

          • 1 0

      • 2020-04-10 17:21

        W TV jest taki serial angielski pt "Co ludzie powiedzą", jednym z "bohaterów" jest Polak o nazwisku Powolniak, ograniczony i leniwy nigdzie nie pracujący.
        Polecam oglądać w UPC .

        4 lata

        • 0 1

    • 2012-04-10 11:47

      Głupi jak Polak? (1)

      To chyba z Wyborczej albo TVN

      ja

      12 lat

      • 6 2

      • 2012-04-11 18:23

        raczej z życia wzięte

        Twój Pan

        12 lat

        • 2 2

    • 2012-04-11 07:55

      myślę że dzięki ich kłamstwom i układom i propagandzie ludzie sie ich boją a nie ich cenią!

      12 lat

      • 0 1

  • 2012-04-10 10:48

    JEWISH POWER ;-) (1)

    12 lat

    • 4 4

    • 2012-04-11 23:22

      Jesus Rabin Chrystus Super Żyd Power i Król Polski

      nioch nioch

      muad'dib

      12 lat

      • 1 0

  • 2012-04-10 11:03

    Katolic power (2)

    W niedzielę świąteczną w kościele pełno ludzi bo przecież trzeba się pokazać innym ,że jest on katolikiem a na co dzień je w piątek mięsko i nawet w wielki piątek do mc donalda po hamburgera a w sobotę idzie święcić jajca.
    W kościele pokaz mody bo wiadomo trzeba się pokazać

    as

    12 lat

    • 10 10

    • 2012-04-11 23:07

      Opisujesz siebie i swoją rodzinę, to zrozumiałe.....

      12 lat

      • 0 2

    • 2020-01-04 12:51

      Czerwono/białe "orły" idą

      do kościoła głównie aby się pokazać jakim/jaką to modnisią jestem !

      TKM 1:27 - przykładem:

      4 lata

      • 0 1

  • 2012-04-10 11:39

    Ja mam pomysła ,jak to mawia Pan Kiepski :) przejdzmy na judaizm, czytajmy tore, budujmy synagogi

    a do szkół wprowadźmy talmud :) i zyjmy szczęśliwie :) nikt nas wówczas nie uzna za antysemitów , a czemu nie ???

    12 lat

    • 12 1

  • 2012-04-10 11:50

    Warto nasladować co dobre

    Żydzi bardzo dbają o pamięć o swoich cierpieniach i historii jako narodu,
    bardzo zabiegają o obecnośc w mediach i ciągłym dialogu( i monologu dot holocaustu).
    I to jest ich siła! Może warto by akurat ten aspekt wprowadzić w Polsce- i dbać i propagować kulturę i historię Polski, naszego Narodu? Bo gdy słyszy się o nowym pomyśle na historię do szkół- okrojona i zgodną z materiałami, które są w szkołach w Niemczech- to włos się jeży!!!
    Bez własnej historii i tożsamosci - zginie siła naszego Narodu. Czy tak nielubiani przez nas Żydzi- zgodzili by się na coś takiego? Podejrzewam,że nigdy
    A my...... tak bo wówczas wypadniemy bardziej europejsko:((( Siła Narodu tkwi w tożsamości. Bądźmy dumni,że jesteśmy Polakami.

    mimi

    12 lat

    • 8 0

  • 2012-04-10 11:52

    Rzeczpospolita w XVII wieku była (2)

    najbardziej tolerancyjnym krajem w Europie. Dlatego już w XVIII wieku przestała istnieć.

    obiektywny

    12 lat

    • 12 5

    • 2012-04-10 12:05

      jaka tolerancyjna ! chyba glupia ? Polacy to byli zawsze sprzedawczyki swego kraju a na tron wybierali zagranicznych przewaznie (1)

      Historii nie znasz? co tu ma tolerancja skoro wladza i szlachta to bylo najgorsze sprzedajne scierwo bo sprzedawali swoj kraj i chlali do upadlego.Przeciez to wlasnie polacy za zlote monety by wlasna matke sprzedali.

      ubutox

      12 lat

      • 1 5

      • 2012-04-10 14:55

        Wybierali zagranicznych bo byli takimi matołami jak Ty.

        Nie mieli szacunku dla własnych rodaków i myśleli, że zagraniczny będzie myślał za nich w ich interesie. Myśleć to może i myślał ale już w interesie własnym.

        12 lat

        • 3 0

1
2
3
4

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

TV Filmy

6008

Ten tunel ratował kiedyś życie (69)

więcej (1566)

Katalog.trojmiasto.pl - Muzea

więcej

Sprawdź się

Sprawdź się

Szlak Fortyfikacji Nadmorskich w całości znajduje się na terenie:

 

Najczęściej czytane