Do początku lat 70., na skwerze pomiędzy Wojewódzką Biblioteką Publiczną i Bramą Wyżynną, znajdował się kamienny wodotrysk. Pochodząca z końca XIX wieku fontanna została zdemontowana podczas przebudowy Wałów Jagiellońskich. Po zakończeniu prac nie powróciła na swoje miejsce, a jej dalsze losy pozostają nieznane. Czy istnieje jakakolwiek szansa na jej odnalezienie?
tak, fontanna koniecznie powinna powrócić na Mały Błędnik92%
trudno powiedzieć, to zależy od kosztów takiego przedsięwzięcia4%
nie, fontanna powinna zostać zamontowana w nowej lokalizacji4%
W kwartale wyznaczonym ulicami Wały Jagiellońskie, Targ Rakowy i Hucisko znajduje się niewielki skwer, przez który przepływa odkryty, oblicowany czerwoną cegłą Kanał Raduni. Niewielu gdańszczan zna prawidłową nazwę zieleńca, choć znajduje się on w ścisłym centrum miasta, a jego alejkami przemierza codziennie tysiące osób.
Najczęściej spotykane określenie brzmi "Park Konopnickiej", wywiedzione od stojącego tuż obok przystanku autobusowego w kierunku Oruni pomnika pisarki. Tymczasem zadrzewiona parcela to skwer im. Polskich Harcerzy w Byłym Wolnym Mieście Gdańsku. Od kwietnia 2004 roku, blisko krańca skweru od strony budynku Nowego Ratusza, znajduje się zresztą poświęcony im pomnik. Ma formę stylizowaną na przecięty pień drzewa i został wykonany z granitu o różowej barwie.
Szemrząca ozdoba XIX-wiecznego parku
Do początku lat 70. na skwerze znajdowała się tu jeszcze inna ozdoba. Mowa o kamiennej fontannie, która na przedwojennych widokówkach jest często opatrzona inskrypcją "Kleiner Irrgarten" (pol. Mały Błędnik). Tak bowiem brzmiała pierwotna, wyrugowana po wojnie nazwa zieleńca między Wałami Jagiellońskimi, Targiem Rakowym i Huciskiem.
Przy okazji warto dodać, że nasuwające się skojarzenie z nazwą wiaduktu nad torami kolejowymi w centrum Gdańska nie jest przypadkowe. Mały Błędnik został założony w 1822 roku jako forma rekompensaty za zlikwidowany w okresie wojen napoleońskich "Duży Błędnik", czyli ogromny park znajdujący się mniej więcej w miejscu wspomnianego wiaduktu.
Wbrew miejskiej legendzie, termin "Błędnik" wcale nie pochodzi od utworzonego z żywopłotów labiryntu, który rzekomo miał znajdować się na terenie parku. Wiele wskazuje na to, że zawdzięczał on swoją nazwę szalonym, czyli błędnym pacjentom pobliskiego lazaretu.
4
Trzy czary i nagi chłopiec
Interesująca nas fontanna powstała najprawdopodobniej pod koniec XIX wieku, tuż po zapoczątkowanej w 1895 roku likwidacji zachodniej części fortyfikacji okalających centrum Gdańska, czyli zniwelowaniu ziemnych wałów i zasypaniu fosy. Mierzyła ona ok. 4 metrów wysokości i została wykonana z bliżej nieznanego kamienia.
- Składała się ona z dwóch okrągłych zbiorników; większego na dole i mniejszego, umieszczonego nad nim, na zdobionym trzpieniu. Z górnej czary wyłaniał się niewielki postument z figurką nagiego chłopca, trzymającego nad głową okrągłe płaskie naczynie. Woda z naczynia przelewała się - najpierw do mniejszego, a stamtąd do większego zbiornika. Fontannę otaczała bogata, starannie zaplanowana kompozycja z kwiatów - opisuje dr inż. arch. Katarzyna Rozmarynowska z Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej w monografii pt. "Ogrody odchodzące...?", opisującej dzieje procesu budowy gdańskiej zieleni publicznej. Włoski rodowód projektu fontanny
Zdaniem dr Jacka Bielaka z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, wodotrysk został wykonany w stylu manierystycznym, który narodził się w XVI-wiecznych Włoszech u schyłku renesansu i przed ugruntowaniem się baroku. Na podstawie zachowanych zdjęć przypuszcza, że do budowy fontanny użyto piaskowca gotlandzkiego.
- Fontanna nawiązuje do innych realizacji gdańskiego neorenesansu wykonywanych w II połowie XIX wieku w publicznych budowlach Gdańska. Jest w stylu manierystycznym. Trzon i misa zostały wykonane prawdopodobnie z piaskowca gotlandzkiego. Na jednym ze zdjęć z portretem kobiety przy fontannie widoczne ślady wykruszenia typowe dla tego materiału kamieniarskiego. Z kolei detale z innej fotografii ukazują szczegóły wykonania obrzeża misy. Dla zapewnienia większej trwałości misa mogła być wyłożona metalowym odlewem - mosiężnym lub żeliwnym - podobnie jak jest wykonany wystający znad wazy przytrzymywanej przez figurkę pionowy element rury wylotowej. Sama figura na zwieńczeniu to putto, bardzo częsty motyw na fontannach ogrodowych i pałacowych budowanych w okresie nowożytnym - mówi dr Bielak. Historyk sztuki tłumaczy, że w II połowie XIX stulecia, architekci w północnej Europie, a zwłaszcza w Niemczech - w granicach których znajdował się Gdańsk - byli często zafascynowani renesansem włoskim. Z tego powodu kopiowali lub przetwarzali formy pojawiające się w licznie wówczas drukowanych albumach i książkach o renesansie florenckim.
6
Fontanna przetrwała wojenną zawieruchę...
Jak wynika z fotografii wykonanych na przełomie lat 40. i 50., fontanna przetrwała pożogę II wojny światowej praktycznie bez szwanku. Jest to o tyle zaskakujące, że niemal wszystkie stojące w okolicy budynki uległy częściowej albo całkowitej destrukcji. Bomby zrzucane z samolotów i wystrzeliwane przez artylerię trafiły w stojące w promieniu zaledwie kilkuset metrów wille i kamienice przy Wałach Jagiellońskich, hotel Danziger Hof czy Katownię i Wieżę Więzienną. Odpryski po trafieniach odłamkami są wyraźnie widoczne na zachowanych fotografiach również na Bramie Wyżynnej czy cokole pomnika cesarza Wilhelma I.
Fontanna ocalała najprawdopodobniej dzięki swoim stosunkowo niewielkim rozmiarom. Nie ma żadnych dowodów na to, aby została w jakikolwiek sposób zabezpieczona, np. poprzez obłożenie workami z piaskiem.
... i likwidację poniemieckich pomników
Co więcej, wodotrysk z Małego Błędnika przetrwał nie tylko niemiecko-radzieckie walki o Gdańsk w marcu 1945 roku, ale również przeprowadzoną wkrótce po zakończeniu wojny akcję burzenia pomników. Pod młoty i kilofy poszły kamienne, a do hut na przetopienie metalowe elementy niemal wszystkich pomników, które polskim gospodarzom Gdańska kojarzyły się z hitlerowskim okupantem.
Taki los spotkał np. Pomnik Niemieckich Zwycięstw 1864-1870 z Targu Drzewnego czy wspomniany już pomnik cesarza Wilhelma I sprzed Bramy Wyżynnej. Innym przykładem pomnikowej walki z niemczyzną jest stojąca po dziś dzień przy ul. Okopowej fontanna poświęcona pruskim grenadierom. Pokrywające ją inskrypcje i emblematy zostały całkowicie skute. Fontanna z Małego Błędnika nie podzieliła tego losu, gdyż była neutralna ideologicznie, miała charakter czysto dekoracyjny.
Feralne poszerzenie Wałów Jagiellońskich
Skoro fontanna szczęśliwie przetrwała tragiczny marzec 1945 roku i nie kojarzyła się jednoznacznie z niemiecką historią Gdańska, to dlaczego nie ma dziś po niej najmniejszego śladu? Wszystko wskazuje na to, że została zdemontowana w związku z przebudową w latach 1971-1972 pobliskiej ul. Wały Jagiellońskie. Miejscy planiści podjęli decyzję o poszerzeniu arterii do współczesnych rozmiarów.
- Fontanna kolidowała z inwestycją, gdyż znajdowała się prawdopodobnie w miejscu, gdzie obecnie przebiega zachodnia jezdnia Wałów Jagiellońskich. Efektem prac było nie tylko poszerzenie jezdni, ale również wybudowanie przejścia podziemnego na wysokości Bramy Wyżynnej - wspomina prof. Andrzej Januszajtis, znawca historii Gdańska. Jednak naszym zdaniem istnieją przesłanki, na podstawie których można domniemywać, że pozostałości fontanny nie znajdują się wcale pod asfaltem Wałów Jagiellońskich, ale na skraju Małego Błędnika. Tuż za pomnikiem Konopnickiej znajduje się w trawie betonowa pokrywa, która przykrywa zejście do kanału. Być może właśnie stąd wychodziły dysze, które doprowadzały wodę do fontanny. Natomiast wokół pokrywy można również odnaleźć wkopane w ziemię kamienie, które z pewnością mogły pełnić rolę fundamentów.
3
Ktoś znał dalsze losy wartościowej zguby
Po zakończeniu prac budowlanych na Wałach Jagiellońskich, dalszy los fontanny pozostaje nieznany. Choć została zdemontowana w ramach miejskiej inwestycji, z całą pewnością nie umieszczono jej w nowym miejscu czy złożono w składnicy konserwatorskiej. Przedstawiciele władz Gdańska nie są w stanie odnaleźć żadnych dokumentów w tej materii.
Kilka lat temu na internetowym forum Dawny Gdańsk, które skupia miłośników lokalnej historii, pojawił się zaskakujący wpis rzucający nowe światło na kwestię zagadkowego zaginięcia fontanny. Jeden z forumowiczów napisał, że fontanna została zawłaszczona przez nieznanego z nazwiska notabla. Co jeszcze bardziej zaskakujące, w 1996 roku do Urzędu Miejskiego w Gdańsku zatelefonowała anonimowa osoba, która twierdziła, że zna miejsce ukrycia wodotrysku.
- Do komitetu obchodów milenijnych [1000-lecia miasta Gdańska - przyp. red.] dzwonił kilkakrotnie "życzliwy" mieszkaniec z propozycją, że on doniesie, kto tę fontannę zabrał i zapewne nadal ma w ogródku swojej willi. Mężczyzna pod żadnym pozorem nie chciał zostawić żadnych namiarów do siebie. Niestety, nie znalazł zrozumienia. Komitet obchodów miał wówczas zupełnie co innego na głowie i nie podjął żadnych działań w sprawie fontanny - pisał jeden z forumowiczów.
Kolejne osoby potwierdzają doniesienia anonima
Powyższe rewelacje potwierdzili zarówno Jacek Skarbek, prezes spółki Gdańska Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna, jak i nasz wcześniejszy rozmówca, profesor Januszajtis. Obaj zetknęli się z plotką, zgodnie z którą fontanna z Małego Błędnika stoi na prywatnej posesji należącej do nieustalonej osoby.
- Rzeczywiście, słyszałem, iż fontanna nie przepadła, ale trafiła w ręce jakiegoś lokalnego prominenta. Wśród potencjalnych miejsc, do których mogła trafić fontanna, wymieniano m.in. Sopot i Oliwę. Rozmawiałem na ten temat z wieloma osobami, ale niestety nie udało nam się ustalić żadnych konkretów - kwituje prof. Januszajtis. Fontanna mogłaby powrócić w ramach miejskiego programu
Jeśli anonimowy informator mówił prawdę - i miejmy nadzieję, na powrót się ujawni - a w ciągu ostatnich 20 lat fontanna nie uległa zniszczeniu czy nie została sprzedana za granicę, istnieje spora szansa na jej odnalezienie. A gdyby fontannę udałoby się odzyskać, właśnie teraz nadarza się wręcz idealny moment na ponowne zamontowanie jej na skwerze, zwanym niegdyś Małym Błędnikiem. Od 2012 roku, spółka Gdańska Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna realizuje bowiem program pod hasłem "Gdańskie fontanny i zdroje".
W ramach przedsięwzięcia nie tylko budowane są zupełnie nowe wodotryski, ale również odtwarzane są te, które uległy zniszczeniu na przestrzeni dziejów. Za przykład można tu podać replikę studni miejskiej na tyłach Dworu Artusa, która została uroczyście odsłonięta pod koniec października tego roku. Jej oryginał, którego najstarsze wizerunki zachowały się na rycinach z I połowy XIX wieku, został prawdopodobnie zrujnowany pod pod koniec II wojny światowej. Kto wie, być może powrót fontanny na Mały Błędnik jest tylko kwestią czasu.
Wszystkie osoby, które mają wiedzę na temat zaginionej fontanny, są proszone o kontakt z redakcją.
spod Pałacu Opatów w parku oliwskim? Zniknęła gdzieś w latach 90-tych
1 rok
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-12-27 13:09
trzeba zapytać
Jasnowidza z Człuchowa
1 rok
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 07:26
Sypiace sie przedproza (3)
Czy z odpowiedzialnych osob w Gdansku nikt nie widzi , ze przedproza kamienic w reprezentacyjnym " salonie " naszego miasta na Dlugim Targu po przeciwnej stronie Dworu Artusa i Neptuna sie
" sypia " ?
gdanszczanin
6 lat
172
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-12-27 10:32
Aby nie widzieć nie należy tam patrzeć.
1 rok
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 09:36
(1)
To prywatna własność, niech właściciele naprawią tak jak się naprawia bloki z funduszu remontowego
6 lat
31
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 21:23
właścicielowi na rękę że się sypią
6 lat
10
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-26 23:24
Tak jak teraz (4)
gdańszczanie umawiają się na spotkania ,,pod LOTem" tak przed wojną popularnym miejscem spotkań było ,,pod ogonem". Chodzi o miejsce pod wspomnianym pomnikiem cesarza Wilhelma który siedział na koniu.
Mottlauspucker
6 lat
91
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-12-27 10:29
nie pamiętam, kiedy to było?
1 rok
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 06:40
Czyli zawsze w tym miejscu ;) (2)
Ciekawe jak będzie teraz, po zburzeniu Lotu...
6 lat
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-28 00:24
pod sarkofagiem
6 lat
20
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 06:59
Nadejdzie chaos, ludzie przestana sie umawiac!
dh
6 lat
50
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 15:40
posąg elfa w parku oliwskim (1)
przypominam ponownie o małej fontannie z posągiem siusiającego elfa, on był usadowiony naprzeciwko Pałacu Opatów w parku oliwskim, i nagle zniknął...
zaginął
6 lat
130
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-28 20:30
No to moze o ten pomnik wlasnie chodzi?
6 lat
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 10:57
Taaaak jeszcze przywróćcie pomnik Wilhelma na koniu i Hitlera w geście pokoju obok fontanny!! (2)
Gdańszczanie
6 lat
512
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-28 00:19
(1)
A co nie mamy polskich krolow zeby cudzych przywracac
widać piękne zdobienia budynku, który obecnie należy do NBP - strzeliste attyki, hełm wieży w głębi, wieżyczki, detale, które po wojnie nie zostały odbudowane, a sam budynek kolosalnie uproszczony... Jeśli rozważa się odbudowę Dworca Gdańskiego po drugiej stronie należałoby dogadać się z właścicielem budynku, czyli NBP w ramach jednej inwestycji i odtworzyć te zatracone detale. Jakże pięknie stałoby się, gdyby wróciła historyczna symetria Bramy Wyżynnej wraz ze zdobieniami okalających budynków i historycznym kształtem - całkowita konkurencja do nowoczesnego kloca budowanego naprzeciwko. Do tego renowacja skweru i powrót fontanny na Hucisku. W ramach dalszej konsekwencji i brania pod uwagę wyburzenia estakady ,czyli przebudowy ul. Okopowej i Podwala przedmiejskiego warto by wrócić ciągłość pierzei zabudowy pomiędzy budynkiem delegatury i gmachem na Okopowej/Podwalu z renowacją tego gmachu, który jest wręcz czarny od brudu. Tak powinni planiści brać się do roboty, a konserwator takimi wizjami się cechować w ramach swojej pracy...
K.
6 lat
580
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-28 00:27
nie bedziesz mi mowil jak ma moje miasto wygladac
budyn betonowy
6 lat
11
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-26 18:05
(6)
Pewnie jakaś szycha z tamtych lat ma w ogrodzie...
6 lat
1213
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-26 21:27
(1)
no to wystarczy sprawdzić ogrody wszystkich "szych" z tamtych czasów
:D
6 lat
150
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 22:38
dzisiejszych też koligacje
6 lat
01
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-26 19:09
dzis by to nie przeszlo! " nagi chłopiec" (2)
6 lat
130
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-26 23:27
Na plebani (1)
Wszystko przechodzi
Nawet chłopcy
6 lat
161
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-26 23:46
na plebani to tylko chlopcy mocno nadzy
6 lat
102
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-26 21:42
Albo poszła do Niemiec za dojczemarki do
jakiegoś domu aukcyjnego nach Hamburg.
Ja bitte witercholenzi
6 lat
121
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-27 22:35
oddałbym wszystko za możliwość pospacerowania przedwojennym Gdańskiem.
pomiędzy Wojewódzką Biblioteką Publiczną i Bramą Wyżynną, znajdował się kamienny wodotrysk. Pochodząca z końca XIX wieku fontanna została zdemontowana podczas przebudowy Wałów Jagiellońskich. Po zakończeniu prac nie powróciła na swoje miejsce, a jej dalsze losy pozostają nieznane. Czy istnieje jakakolwiek szansa na jej odnalezienie?
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy