Z budynku do budynku. Historyczne siedziby władz Gdyni

Dzisiejsza główna siedziba Urzędu Miasta Gdyni, która znajduje się przy al. Marszałka Józefa Piłsudskiego 52/54, nie jest pierwszym miejscem, z którego kierowano losami miasta. Przyjrzyjmy się, gdzie wcześniej podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące Gdyni.

Przed 1926 r. Gdynia była wioską i do tego czasu władzą gdyńską było sołectwo. Pierwotnie siedzibą sołectwa było miejsce zamieszkania sołtysów Gdyni. Do roku 1872 rządzili dziedziczni sołtysi, po tej dacie - wybierani przez mieszkańców.

W tym samym roku powołano nowy, wyższy szczebel administracyjny, tzw. obwód, inaczej nazwany wójtostwem, na którego czele stał naczelnik obwodu, zwany też wójtem. Siedzibą wójtostwa chylońskiego, do którego należała Gdynia, była formalnie Chylonia. Jednak pod koniec XIX w. wójtem został mieszkaniec Gdyni, a konkretnie należącego już wtedy do Gdyni Grabówka, Carl Düsterwald. Od tego czasu to Gdynia stała się siedzibą wójtostwa chylońskiego.

Pierwszą stałą siedzibą władz gdyńskich był nieistniejący już budynek sołectwa. Stał on przy obecnym placu Kaszubskim, mniej więcej przy skrzyżowaniu z obecną ul. Wójta Radtkego, naprzeciwko skrzydła szpitala miejskiego zlokalizowanego przy tej samej ulicy. Niski, parterowy dom został rozebrany jeszcze przed wybuchem II wojny światowej.

Po powrocie Gdyni w granice państwa polskiego pierwszym polskim sołtysem, a później wójtem obwodu wójtowskiego w Chyloni, w skład którego wchodziła również Gdynia, został mieszkający również w Gdyni Jan Radtke (1872-1958), który sprawował tę funkcję aż do 1926 roku, to jest do nadania Gdyni praw miejskich.

Jan Radtke - pierwszy polski sołtys Gdyni

W 1923 r. z inicjatywy jednego z najznamienitszych mieszkańców Gdyni, Augustyna Grubby, siedzibę sołectwa przeniesiono do jego willi przy rynku Kaszubskim (obecnym placu Kaszubskim). Budynek postawiony na początku lat 20. XX w. stał w miejscu obecnej kamienicy przy ul. Świętojańskiej 1, przy skrzyżowaniu z ul. Derdowskiego.

Kiedy 10 lutego 1926 r. Gdynia uzyskała prawa miejskie, przez pierwsze dwa lata, do 1928 r., był on również siedzibą władz miasta. Dom został zniszczony w czasie działań wojennych w 1945 r., rozebrano go krótko po II wojnie światowej. Po przeniesieniu magistratu w inne miejsce znajdowała się tam Agentura Państwowego Banku Rolnego oraz redakcja "Gazety Gdyńskiej".

W latach 1935-1936, na sąsiedniej działce, przy ul. Świętojańskiej 3, Augustyn Krauze (1882-1957), wybudował dla córki Agnieszki stojącą do dzisiaj modernistyczną kamienicę. Jej projektantem był inż. arch. Jan Bochniak.

Augustyn Krauze - pierwszy burmistrz Gdyni

W 1928 roku, przy dawnej drodze wiejskiej - obecnie ul. Starowiejskiej - na działce nr 50, wybudowano czteropiętrową kamienicę, która stała się na dwa lata siedzibą władz miasta. Bliźniaczy budynek postawiono mniej więcej w tym samym czasie przy ul. Migały (obecnie: Wójta Radtkego). Znalazła w nim swoją siedzibę policja i tak potrzebny dla rozrastającej się miejscowości areszt.

W tym samym miejscu co magistrat znalazła swoją siedzibę działająca od 1926 r. Miejska Kasa Oszczędności, późniejsza Komunalna Kasa Oszczędności (dalej KKO), której wieloletnim dyrektorem był Franciszek Linke (1903-1939). W 1931 r. KKO przeniosła się do nowego budynku na rogu ul. Świętojańskiej i skweru Kościuszki.

W 1938 r. kamienica stała się własnością Państwowego Zakładu Higieny. W budynku znalazły się m.in. takie pomieszczenia, jak laboratoria, sala wykładowa, biblioteka. Ten prężny ośrodek naukowo-badawczy w 1939 r. przekształcił się w Instytut Higieny Morskiej i Tropikalnej, a więc był bezpośrednim poprzednikiem współczesnego Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej. W chwili obecnej ten należący do państwa budynek jest siedzibą Powiatowej Stacji Epidemiologiczno-Sanitarnej, popularnie zwanej Sanepidem.

Z biegiem czasu zaistniała konieczność budowy większej siedziby dla szybko powiększającego się, bo liczącego już około 60 tys. mieszkańców, miasta. Jednak zanim to nastąpiło, pod koniec 1930 r. dokonano reorganizacji zarządzania miastem, które przejął Komisariat Rządu. Na jego czele stał komisarz rządu wybierany przez odpowiednich ministrów. Pełnił on podwójną rolę przedstawiciela państwa i władzy samorządowej.

Projekt gmachu dla magistratu, później zwanego Komisariatem Rządu, przygotował znany architekt Jerzy Müller (1889-1963). Został on kierownikiem Oddziału Zabudowy. W 1930 r. budynek został ukończony i oddany do użytku.

Typowo modernistyczny gmach o kubicznym kształcie stanął przy skrzyżowaniu ul. Świętojańskiej z al. Kasyna (obecnie al. Marszałka Józefa Piłsudskiego) na działkach nr 109 i 111. Dwa wejścia główne usytuowane zostały od strony ul. Świętojańskiej.

W drugiej połowie lat 30. Gdynia nabierała coraz bardziej wielkomiejskiego charakteru. Siedziba władz miasta stała się ponownie za mała, dlatego przystąpiono do jej rozbudowy. W 1937 r. oddano do użytku nowe, wyższe o jedną kondygnację skrzydło przy al. Marszałka Józefa Piłsudskiego 52/54. To w nim umiejscowiono też główne wejście z szerokimi, obrotowymi drzwiami. Znajduje się tam do chwili obecnej.

Zabawną anegdotkę związaną z tą ostatnią przebudową przytacza niezapomniany Kazimierz Małkowski w "Bedekerze Gdyńskim":

"Tę ostatnią przebudowę wykonano, jak oficjalnie podawano, według projektu architekta Stefana Reychmana, pod nadzorem J. Müllera, piastującego w tym czasie odpowiedzialną funkcję w Komisariacie Rządu. Dokładnie nikt nie wiedział, kto naprawdę przygotował projekt przebudowy, i powszechnie wtedy żartowano, że nazwisko Müller jest pochodzenia angielskiego, bo pisze się Müller, a czyta Reychman".
W gmachu komisariatu, obok biur, znajdowało się również mieszkanie dla komisarza rządu w Gdyni. W latach 1933-1939 był nim niezwykle zasłużony dla miasta Franciszek Sokół (1890-1957).

W czasie okupacji niemieckiej budynek był siedzibą niemieckich władz miasta "Stadtverwaltung Gotenhafen". Zniszczony w czasie działań wojennych w marcu 1945 roku został wyremontowany. Aby wyrównać wysokość dwóch skrzydeł gmachu, starsze skrzydło od strony ul. Świętojańskiej podwyższono w czasach PRL-u o jedno piętro.

Do 1950 r. był siedzibą Zarządu Miasta oraz Rady Miejskiej. Na czele Zarządu Miasta stał wówczas prezydent Henryk Zakrzewski (1897-?).

W 1950 r. Ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zlikwidowała samorząd. Tym samym zlikwidowano również Zarząd Miejski i urząd prezydentów oraz burmistrzów miast. Odtąd na czele miasta stali przewodniczący Prezydium Rady Miasta.

W 1973 r., po ponownej reformie samorządowej, funkcje administracyjne przekazano prezydentowi i Urzędowi Miasta. Od tej pory gmach nazywano Urzędem Miasta.

W chwili obecnej budynek znów jest za mały dla administracji samorządowej. Dlatego od kilku lat część wydziałów jest porozrzucana w kilku miejscach. Między innymi Wydział Spraw Społecznych mieści się w przejętym przez miasto dawnym budynku PLO przy ul. 10 Lutego 24, a Wydział Kultury w zbudowanym w 1936 r. dawnym Domu Marynarza Szwedzkiego.

Jednak dawny gmach Komisariatu Rządu nadal jest główną siedzibą władz miasta, a oprócz poszczególnych wydziałów i referatów znajduje się tam również siedziba Rady i Prezydenta Miasta Gdyni.

Wybrana bibliografia

Encyklopedia Gdyni, red. M. Sokołowska, Gdynia 2006, s. 13-15 i 343.
M. Kardas, Gdynia i jej władze w latach 1926-1950. Główne problemy polskiej administracji publicznej miasta, Toruń 2013.
T. Rembalski, Właściciele wolnego sołectwa i karczmy w Gdyni (1368-1928), Gdańsk 2008.
K. Małkowski D. Małszycki, Nowy Bedeker Gdyński, Gdynia 2013.