W 1840 r., płynąca dotąd leniwym nurtem Wisła Gdańska, wyrwała lądowi nowe ujście. Powstanie nowego ramienia rzeki zwanego Śmiałą Wisłą ocaliło Gdańsk przed powodzią i podzieliło osadę Górki na część wschodnią i zachodnią.
Przez stulecia miasto Gdańsk i położone w delcie Wisły Żuławy były narażone na katastrofalne skutki powodzi i cofkę, wtłaczającą podczas sztormów wody Zatoki Gdańskiej w ujście rzeki.
Największe niebezpieczeństwo nisko położonym terenom groziło zimą lub na przedwiośniu, gdy cieplejszy wiatr topił skuwający rzekę lód. Pękający lód ruszał w dół rzeki, tworząc rumowiska i zatory. Spiętrzona kra podnosiła poziom wody, która rozmywała i przerywała wały, zatapiając leżące na jej drodze wsie, pola, niejednokrotnie podtapiając Gdańsk. Ludzie tracili dobytek całego życia, tonęli w odmętach powodzi, a pola i ulice na długie tygodnie pokrywała gruba warstwa szlamu.
Najstarsze zachowane informacje o powodziach w tym rejonie sięgają XIV w. Mieszkańcy od początku zabezpieczali się przed żywiołem, budując obwałowania od strony cieków wodnych. Zapory te stopniowo łączono w ciągi wałów, które już z końcem XIV wieku ciągnęły się od Gdańska daleko w górę rzeki.
Na początku XV wieku wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego
Konrad von Jungingen (1355-1407) wprowadził na tych terenach jako jeden z pierwszych władców w Europie "prawo wodne", które określało obowiązek utrzymania wałów i kanałów nawadniających.
Wodo, pozwól żyć
Od średniowiecza do końca XIX w. ekstremalne powodzie nawiedzały te tereny ponad 150 razy. W 1526 r. powódź zaskoczyła mieszkańców Żuław. Wody zalały 15 wsi, kiedy ludzie już zeszli z wałów, uspokojeni tym, że wszystkie lody spłynęły. Jak się szacuje, zginęło wówczas 5 tys. ludzi i ogromna liczba zwierząt hodowlanych.
Największa z powodzi, która nawiedziła Gdańsk, miała miejsce zimą na przełomie 1828/29 r. Przez długi czas utrzymywały się temperatury dochodzące do minus 30 stopni C. Sytuację pogarszały obfite opady śniegu. Wisła była skuta grubą na metr pokrywą lodową. W marcu gwałtownie zmieniła się pogoda. Lody ruszyły i parły w dół rzeki, której poziom w ciągu kilku godzin podniósł się o cztery metry. Po drodze pod naporem wezbranego żywiołu zawalił się most w Toruniu.
W nocy z 8 na 9 kwietnia 1829 r. nad Zatokę Gdańską nadciągnął znad wybrzeży Anglii potężny atlantycki orkan. Prędkość wiatru dochodziła do 200 km/godz. Wody z morza, wpychane wichurą, zalały ujście Wisły, zderzając się z pochodem lodów i hamując ich spływ. Spiętrzone zatorem lodowym wody Wisły rozsadziły wały przeciwpowodziowe na przestrzeni od Torunia po Tczew.
9 kwietnia woda wtargnęła do Gdańska, rozrywając zamknięte wrota
Kamiennej Śluzy. Zalane zostało niemal całe miasto. Już po kilku godzinach pod wodą znalazły się pierwsze dwa stopnie wejściowe schodów prowadzących do Ratusza Głównego Miasta. Śródmieście zostało zalane aż pod dachy domów.
Następnego dnia z wody sięgającej do wysokości
blisko trzech metrów wystawała tylko górna część cokołu, na którym stoi
Neptun. Całkowicie pod wodą znalazło się Dolne Miasto i Ołowianka.
Do morza wraz z wodą powodziową spłynęła część wsi Wisłoujście. Żywiołowi oparła się jedynie twierdza.
Zginęło 50 osób. Dach nad głową straciło 12 tys. gdańszczan. Drugie tyle straciło domy na Żuławach.
Gigantyczny lej
Zimą 1840 r. do mieszkańców Gdańska i Żuław powrócił strach przed wielką powodzią. W styczniu w górnym biegu Wisły nastąpiła odwilż, podczas gdy nad morzem panowały jeszcze mrozy. Masę spływającego lodu nurt wepchnął do Wisły Gdańskiej, spiętrzając na zatorze niedaleko
Płoni Małej. Wisła Gdańska (Leniwka) na odcinku od wsi
Górki aż po
ujście przy Westerplatte od 25 stycznia była zaczopowana 12-kilometrowym zatorem lodowym.
Mieszczanie gdańscy powodowani niepokojem utrzymywali wielkim kosztem pocztę łódek, które co chwila donosiły wiadomości o stanie wody i krach, jakie wielkim zatorem siadły na początku Nogatu, Szkarpawy i pod Górkami. Za każdą wiadomość płacono po trzy dukaty złotem, bo czteroosobowe załogi narażały się na poważne niebezpieczeństwo, przebijając się pomiędzy spiętrzonymi krami.
29 stycznia poziom Wisły Gdańskiej przekroczył stany alarmowe. Następnego dnia woda przelała się przez prawobrzeżny wał w pobliżu wsi Sobieszewo (Bohnsack).
Woda parła dalej. Niedaleko wału wydmowego przebiegało niegdyś stare łożysko Wisły. W miejscu tym występowały częste zapadliska gruntu doprowadzające do zmniejszenia wysokości wydm. Wydma ta była szeroka zaledwie na kilkaset kroków. Było to najwęższe miejsce na mierzei.
W nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 r. wody Wisły przebiły się do zatoki. Rano, 1 lutego, szerokość przerwania mierzei wynosiła 200 metrów. Pod koniec lutego ustabilizowało się ujście na szerokości 600 metrów, rozszerzając się w formie gigantycznego leja w stronę Zatoki Gdańskiej.
Pierwsza obszerna relacja w polskiej prasie, wraz z ilustracjami nowego ujścia Wisły, ukazała się 7 stycznia 1843 r. w "Przyjacielu Ludu". Jej autorem był
Adrian Krzyżanowski (1788-1852), matematyk, przyrodnik i historyk z Uniwersytetu Warszawskiego.
Ojciec chrzestny Śmiałej Wisły
Powstanie nowego ramienia Wisły uratowało Gdańsk przed powodzią. Rybak, który pierwszy popłynął nowym ujściem i zaniósł do Gdańska wiadomość o wartkim nurcie uwalniającym Żuławy, jak i samo miasto Gdańsk od groźby powodzi, został sowicie wynagrodzony. Wyznaczono mu dożywotnią pensję, a także wręczono znaczną sumę, za którą kupił dom i berlinkę, statek do przewozu towarów.
Wiemy to dzięki
Wincentemu Polowi (1807-72), uczestnikowi powstania listopadowego, poecie i geografowi, który w 1842 r. rozmawiał osobiście z owym rybakiem i spisał jego relacje z dramatycznej nocy, gdy Wisła wykuwała sobie nowe ujście.
Pol wymyślił także polską nazwę na nowe ramię rzeki: Wisła Śmiała.
"To nowe koryto Wisły nie ma dotąd nazwiska: a że się nim Wisła tak poczciwie i raźno ku morzu przebrała - nazwijmy ją tutaj Śmiałą Wisłą" - napisał geograf.W języku niemieckim nowe ujście nazywało się Weichseldurchbruch (Przełom Wisły).
Opowieść rybaka z Górek
"Noc była ciemna i straszna (...). Ale mnie coś gnało na wodę! (...) rybacka chata nasza leżała wysoko bardzo na brzegu (...), kazałem żonie palić przez całą noc ognisko przed (...) chatą, a sam po wieczerzy (...) wyruszyłem jeszcze z trzema towarzyszami na wody. (...) Noc była straszna i ciemna. Z dala już szumiały wody na zatorze i kry nowe się tarły i gwizdały przykro. (...) Była chwila jakiegoś odurzenia i zgłupienia! Przestaliśmy robić wiosłami, ale łódź naszą, która była łodzią morską rybacką z dętymi bokami, niosła woda na zator (...) w tejże chwili poczęła kra pękać i strzelać, jak gdyby z dział bito! A równocześnie rozległ się straszny huk i szum w powietrzu, jak gdyby się cała ziemia trzęsła! Po kilku takich uderzeniach poczęła straszliwie bujać nasza łódka, a to tak bardzo, że i na otwartym morzu w czasie najpiękniejszej burzy nie powstają większe fale i nie rzucają bardziej. (...) Aż dotąd płynęliśmy silnie niesieni powodzią, ale po spokojnym zwierciadle. Teraz rozwarła się morska topiel szumna, fale biły wysoko i rzucały (...) gwałtownie. Chcieliśmy obrócić i płynąć pod wodę, ale (...) nie było już siły. Więc puściliśmy się z prądem (...) oczekując (...), że się lada chwila o zator rozbijem. Ale kra przerwała mierzeję w najwęższym jej pasie. Po kilkunastu minutach wyniosła nas gwałtowność powodzi na otwarte morze. I tu od razu uspokoiły się fale, gdyśmy nowy wyłom mierzei pominęli. Gwałtowny prąd daleko odniósł nas na stronę, a okrążywszy morzem na kilkadziesiąt węzłów marynarskich, przybiliśmy na mieliźnie do lądu mierzei od strony morza. Tu wyciągnąwszy łódkę na piasek, przeprawiliśmy się przez piaszczyste pagórki (...) do naszej wioski na powrót pieszo, bo strach było w gardło tej nowej odnogi (...) płynąć. Po ognisku kierowaliśmy się do chaty. Tu (...) przesiedliśmy się na łódź nową, i ja to byłem, mój panie, który Gdańskowi i Żuławom przyniosłem pierwszy wieść o przerwaniu Wisły i o tym, że niebezpieczeństwo minęło. Nie darmo tedy parło mię tej nocy na wodę, bo zarobiłem sobie na dobry kawałek chleba i dziś nie łapię śledzi, ale piję kseres".
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy