• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Historia trójmiejskich "tysiąclatek"

Jarosław Wasielewski
21 lutego 2017 (artykuł sprzed 7 lat) 
Jedna z gdyńskich tysiąclatek, dziś III LO im Marynarki Wojennej. Zdjęcie z października 1963 r. Jedna z gdyńskich tysiąclatek, dziś III LO im Marynarki Wojennej. Zdjęcie z października 1963 r.

Powstały pół wieku temu, budowano je szybko i tanio. Tak zwyczajne, że w krajobrazach polskich miast i miasteczek prawie niezauważalne. Modernizowane, służą kolejnemu pokoleniu młodzieży. Szkoły "tysiąclatki" są nieco zapomnianym świadectwem cywilizacyjnego skoku dokonanego wspólnym wysiłkiem całego społeczeństwa.



Polska lat 50. ubiegłego wieku to nie tylko kraj wciąż okaleczony wojną, ale także zapóźniony cywilizacyjnie. Pomimo trwających wielkich budów socjalizmu, infrastruktura kraju jest bardzo słabo rozwinięta. Brakuje m.in. budynków szkolnych - dzieci z pierwszego powojennego wyżu demograficznego uczą się w klasach liczących nawet po 50-60 uczniów, nierzadko na dwie zmiany.

Toteż 24 września 1958 roku I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka rzuca hasło budowy "tysiąca szkół na Tysiąclecie". Akcja ma uświetnić państwowe obchody milenijne, organizowane w kontrze do uroczystości kościelnych, organizowanych z okazji rocznicy chrztu Polski. Zakłada się, że obywatele "opodatkują się" na szczytny cel, dzięki czemu do roku 1966 powstanie tysiąc nowych budynków szkolnych.

Ambitnym projektem kieruje powołany już 29 listopada 1958 roku Społeczny Fundusz Budowy Szkół Tysiąclecia (SFBST). Entuzjazm społeczeństwa jest duży i autentyczny, na pierwszy sukces nie trzeba więc czekać długo - pierwsza szkoła-pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego zostaje oddana do użytku już 26 lipca 1959 roku w Czeladzi.

Szkoły tysiąclatki - VIP-y, wstęgi, przemówienia



Ranek 1 września 1960 roku. Przy ul. Chłopskiej w Gdańsku trwa uroczystość otwarcia pierwszej "tysiąclatki" w Trójmieście. Stawiają się przedstawiciele władz miejskich, wojewódzkich i państwowych, w tym Przewodniczący Rady Państwa (PRL-owski odpowiednik prezydenta) Aleksander Zawadzki, oraz wiceminister oświaty. W przemówieniach oficjele nawiązują do rocznicy hitlerowskiej agresji na Polskę i zagrożenia zachodnioniemieckim rewanżyzmem, podkreślają także finansowy wysiłek narodu dla budowania socjalistycznej ojczyzny i umacniania pokoju na świecie.

Dyrekcja szkoły zapewnia o wdzięczności młodzieży, ona sama obiecuje pilnie się kształcić dla dobra ojczyzny. Potem jest przecięcie wstęgi, zwiedzanie szkoły i wpisy VIP-ów do księgi pamiątkowej.

Podobnie przebiegają wszystkie uroczystości otwarcia "tysiąclatek". Niektóre budynki oddawane są przy okazji Narodowego Święta Odrodzenia Polski (22 lipca). Aby zdążyć na czas, ekipy budowlane wykańczają szkoły w pośpiechu, przez co niejednokrotnie otoczenie budynku - zieleń, chodniki, boiska sportowe - dokańczane są już w roku szkolnym. Ale nowe obiekty powstają, i to w zawrotnym tempie - w całej Polsce średnio oddaje się ponad 200 szkół rocznie!

Tysiąclatka - pół procenta i specjalni fundatorzy



Zbiórka pieniędzy na budowę "tysiąclatek" ma charakter ogólnonarodowy, jednak niezupełnie dobrowolny. Pieniędzy nie zbiera się do puszek, ale potrąca z pensji w stałej wysokości pół procenta od kwoty zarobków brutto. Alternatywą są tzw. szkolne niedziele - jednodniowy zarobek ofiarowywany na konto SFBST. Na Fundusz zakłady pracy przekazują także nadwyżki budżetowe oraz specjalnie w tym celu poczynione oszczędności. Decyzję o przyłączeniu się do akcji podejmuje dyrekcja zakładu pracy. Przedsiębiorstwa, które zwlekają z deklaracjami, są na wszelki wypadek piętnowane w prasie.

Niekiedy głównym fundatorem szkoły jest pojedyncze przedsiębiorstwo bądź instytucja, np. Fabryka Samochodów Osobowych na Żeraniu (szkoła przy ul. Chłopskiej) czy francuskie Stowarzyszenie Obrony Granic na Odrze i Nysie. To ostatnie wsparło budowę oddanej 22 lipca 1961 roku drugiej gdańskiej "tysiąclatki", wzniesionej przy ul. Wrzeszczańskiej.

Pudełka z prefabrykatów - projekty Tysiąclatek



"Tysiąclatki" budowane są według kilku przygotowanych wcześniej projektów, co pozwala znacznie zaoszczędzić czas - wystarczy wybrać lokalizację i już można budować. Powstają dwu- lub trzypiętrowe prostopadłościenne budynki, najczęściej jednoskrzydłowe, niekiedy z dobudowaną salą gimnastyczną. Początkowo buduje się je z cegieł, jak tę przy ul. Chłopskiej; potem używa się już wyłącznie elementów prefabrykowanych.

Od wbicia łopaty do otwarcia szkoły mija średnio rok. Szkołę przy ul. Wrzeszczańskiej zbudowano w zaledwie osiem miesięcy, zaś trzecią gdańską tysiąclatkę - w 16. Oddany do użytku 3 września 1962 roku budynek przy ul. Jana Bażyńskiego aż w 80 proc. sfinansowały Centralna Rada Związków Zawodowych oraz Związek Zawodowy Marynarzy i Portowców (do niedawna mieściła się tu siedziba rektoratu Uniwersytetu Gdańskiego). Uroczystość otwarcia szkoły uświetnia wdowa po patronie, Giuseppe di Vittorio, włoskim działaczu komunistycznym i związkowym.

W dawnej "tysiąclatce" wybudowanej przy ul. Bażyńskiego w Oliwie do niedawna mieścił się rektorat Uniwersytetu Gdańskiego, a dziś mieści się tu Instytut Konfucjusza. W dawnej "tysiąclatce" wybudowanej przy ul. Bażyńskiego w Oliwie do niedawna mieścił się rektorat Uniwersytetu Gdańskiego, a dziś mieści się tu Instytut Konfucjusza.

Opiekunowie i czyny społeczne



Wybudowaną i działającą już placówką opiekują się zakłady pracy - zarówno te z regionu, jak i spoza niego. Czasem są to główni fundatorzy danej szkoły, jak w przypadku tych przy ul. Chłopskiej oraz Bażyńskiego, czasem - wybrana inna instytucja, jak w przypadku podstawówki przy ul. Wrzeszczańskiej (kopalnia węgla "Czeladź") oraz czwartej gdańskiej "tysiąclatki", oddanej 9 września 1963 roku przy ul. Obywatelskiej. Tą opiekuje się... Ludowe Wojsko Polskie skoszarowane przy pobliskiej ul. Juliusza Słowackiego. Opiekunowie pomagają doposażyć szkołę, czasem też prowadzą np. prace porządkowe w ramach tzw. czynu społecznego.

Budowa "tysiąclatki" przy ul. Obywatelskiej we Wrzeszczu. Zdjęcie z marca 1963 roku. Budowa "tysiąclatki" przy ul. Obywatelskiej we Wrzeszczu. Zdjęcie z marca 1963 roku.

Szkoły Tysiąclatki lista - nie tylko Gdańsk



Piątą i szóstą gdańską tysiąclatką są oddane 1 września 1964 roku budynki przy ul. Na Stoku na Biskupiej Górce oraz przy ul. Kępnej na Stogach. Ostatnią - otwarta 1 września 1966 roku szkoła przy ul. Ubocze na Oruni. Łącznie w ramach akcji w samym Gdańsku powstało zatem siedem szkół, ale jeśli weźmiemy pod uwagę włączone od tamtego czasu w granice miasta Sobieszewo (1963), to jest ich osiem.

Budowa szkoły na Stogach, prawdopodobnie przy ul. Stryjewskiego 28. Zdjęcie wykonane w roku 1965. Budowa szkoły na Stogach, prawdopodobnie przy ul. Stryjewskiego 28. Zdjęcie wykonane w roku 1965.
"Tysiąclatki" zbudowano także w Gdyni (Babie Doły - 1961, Witomino, Redłowo i Oksywie - 1964), Sopocie (1964) oraz w gminach poza Trójmiastem - m.in. w Pruszczu Gdańskim (1961), Baninie (1961), Starogardzie Gdańskim (1962), Kościerzynie, Luzinie i Karwi (1963), Chmielnie, Rumi i Redzie (1964).

Szkoła podstawowa 50 lat temu



Tysiąclatki - zapomniany sukces



Akcja "Tysiąc szkół na tysiąclecie Państwa Polskiego" była spektakularnym sukcesem. "Tysiąclatek" wybudowano znacznie więcej, niż pierwotnie zakładano - powstało ich aż 1417. W miejsce Społecznego Funduszu Budowy Szkół Tysiąclecia powołano Społeczny Funduszu Budowy Szkół i Internatów, który kontynuował program do końca 1972 roku. W całej Polsce powstało wtedy dalszych 1368 obiektów, z czego w samym Gdańsku m.in. budynki szkolne przy ulicach: Tadeusza Kościuszki, gen. Bora-Komorowskiego, Stanisława Wąsowicza i Kołobrzeskiej.
Z powstałej wówczas infrastruktury korzysta dziś kolejne pokolenie młodzieży. Oceniając dorobek epoki PRL-u, warto pamiętać o tym cywilizacyjnym skoku, dokonanym wysiłkiem naszych rodziców i dziadków.

O autorze

autor

Jarosław Wasielewski

badacz i popularyzator historii Gdańska, autor bloga poświęconego w całości przeszłości i teraźniejszości Wrzeszcza.

Opinie (84) 1 zablokowana

  • Wspomnienia...

    związane ze szkołą podstawową nr54 we Wrzeszczu. Proszę o wpisy koleżanek i kolegów z rocznika1952 !!!.

    • 2 0

  • Tysiaclatki (13)

    Czy szkola nr. 54 przy ul.Traugutta nie byla 1000-latka ? . Oddano ja do uzytku chyba w roku 1963 ?

    • 8 3

    • (2)

      Została oddana w październiku 1959 i chyba była 1000 latką.

      • 6 0

      • Co z 54-ką we Wrzeszczu ?

        otwarta z poślizgiem; pażdziernik ? 1959 , Tysiąclatka ???

        • 0 0

      • Pierwsza tysiąclatka to ta przy Chłopskiej, z 1960.

        • 4 1

    • SP 54 oddano w 1956, to nie jest tysiąclatka (1)

      • 0 1

      • 54-ka...

        otwarta wrzesień/ pażdziernik 1959 roku. Ja lata1959-1964.

        • 0 0

    • SP 54 oddana jesienią 1959 (1)

      swoja droga podziwiam klase tego budynku-jak na,było nie było, lata 50-te, to było mistrzostwo swiata..Super zlokalizowany i zaprojektowany,rozlozysty budynek.Osobna czesc dla klas młodszych,osobna dla starszych.Oddzielna czesc swietlicowo-administracyjna.Przestrzen,światło,widoki z okien-na las,Polibude i królewska doline.Hol napowietrzny na słupach.Miałem zawsze wrażenie,ze w tym morzu komuszej tandety,ta budowla została zaprojektowana przez kogos cudem nieubitego w Katyniu,Palmirach itp. miejscach.Niestety, samą szkołę ,jako instytucję,wspominam jako peerelowskie dziadostwo.

      • 2 0

      • Dziadostwo PRL-u ...

        nie do końca bym się z tym zgodził !!!

        • 0 1

    • Szkoła Podst.nr 54...

      Oddana do użytku z małym poślizgiem we wrześniu 1959 roku .

      • 0 0

    • Szkoła Podst.54

      Tu małe sprostowanie,oddano w 1959,z kilku tygodniowym opóżnieniem.Chodziłem pod górkę w latach 1959-1964 Piękne zielone lata...

      • 3 0

    • Do SP 54 chodzilo duzo patologii. (1)

      • 4 9

      • eeetam, przesada ...

        Oprócz takich jak ty, chodziło tam wiele wartościowych osób ;)

        • 12 0

    • (1)

      SP 54 to lata 50., jeszcze przed hasłem Gomułki.

      • 7 0

      • Szkola nr .54

        Nie , to byla wtedy nowa szkola tyle co wybudowana , wiec mogla byc czescia tego programu .

        • 5 0

  • Pierwsza Tysiąclatka w Trójmieście...

    Gdańsk ul. Chłopska , otwarcie 1 września 1960r. Z artykułu wynika zatem, że 54-ta we Wrzeszczu nie była Tysiąclatką ?.

    • 0 0

  • Szkoła nr 54...

    pamiętam... trochę jak przez mgłę otwarcie... był koniec września lub początek pażdziernika 1959 roku.

    • 0 0

  • Szkoła Podstawowa nr 54...

    Wrzeszcz ul. R. Traugutta 92... jedna z ładniej położonych... okolice Jaśkowej Doliny. Lata 1959- 1964 , zielone lata !

    • 0 0

  • krzysiek

    Szp 59 także powstała w roku 1960

    • 1 0

  • Tysiąclatki (2)

    A co ze szkołą Nr 56 przy ul. Małomiejskiej na Oruni? Oddano ją do użytku w 1960 r. Po jej otwarciu przeniesiono mnie ze szkoły Nr 10 (zmiana rejonizacji). Pamiętam, że zawsze mówiono o niej: "tysiąclatka". Zresztą styl architektury wpisuje się w slogan tysiąclatek.

    • 5 0

    • jak zacząłem tam edukację w 1971 roku

      to usłyszałem o projekcie SKM przez Orunię. Z przystankiem w miejscu tej szkoły. Miałem obawy czy nas nie przeniosą do innej jak powstanie. A tu może jeszcze moje wnuki zdążą skończyć tą szkołę. Już na nie czekam bo dzieci dorosłe.

      • 0 0

    • Wlasnie wtedy w 1960 roku wyszlo jakies zarzadzenie i

      uczniowie musieli przeniesc sie do innych szkol zgodnie z miejscem swojego zameldowania. Rejonizacja. U mnie to bylo o tyle dobrze ze dostalem sie do pieknej nowej szkoly Nr. 27 na Kamiennej Gorze w Gdyni. Szkola miala trzy piekne supernowoczesne pawilony. Kazdy pawilon odpowiednio do wieku uczniow. Natomiast dziwne z ta rejonizacja ze nastapilo sie to w moim przypadku zaraz przed rozpoczeciem ostatniej 7-mej klasy w podstawowce. Szkola miala swietlice, stolowke, lekarza, dentyste i w swietlicy duzy telewizor Wawel. Dzieki temu ogladalem FIS w Zakopanem w 1962 roku.

      • 3 0

  • Szkoła 26

    Szkoła Podstawowa nr.26 w Gdyni na ul Tatrzańskiej 40 też była 1000 latką .Byłam pierwszym rocznikiem tej cudownie usytuowanej w Trójmiejskim Parku szkoły z pięknym parkiem,ogródkiem przyrodniczym,boiskiem.Dziś park w ruinie, bo szkołę Gdynia chciała wyburzyć i ktoś miał chętkę na ten teren. Mam nadzieję ,że nigdy do tego nie dojdzie i szkoła dalej będzie pełnić swoją rolę i ponownie zostanie odtworzony ogródek przyrodniczy (dzis jest tam parking bo poza granicami szkoły wszystkie parkingi są płatne dla nauczycieli.

    • 2 0

  • Błąd w opisie (5)

    Jak na zdjęciu podpisanym jest szkoła na Kępnej to gdzie CHODZĄ MOJE DZIECI! A poza tym nie Stogi a Krakowiec.

    Odpowiedź redakcji:

    Dziękujemy za zwrócenie na to uwagi. Zdjęcie szkoły na Stogach w budowie wykonano w 1965 r., a więc już po oddaniu do użytku szkoły przy ul. Kępnej.

    • 8 4

    • tysiąclatka

      to jest szkoła podstawowa nr 72 na Stogach ul. Kłosowa

      • 0 0

    • Stogi

      Wg mnie zdjęcie szkoły z 1965 roku może i pokazuje szkołę na Stogach, ale... nie jest to na pewno ulica Stryjewskiego! Przy ul. Stryjewskiego mieści się SP11 w starym, zabytkowym czerwonym budynku z nowymi dobudówkami. Zdjecie pokazuje raczej budynek przy ul. Kłosowej, naprzeciwko Biedronki, gdzie obecnie (jeszcze) mieści się Gimnazjum nr 11 :)

      • 4 0

    • to na klosowej dawna 72 ,na stogach,,nie na krakowcu (1)

      • 5 0

      • Wcześniej pod zdjęciem był opis że to szkoła nr 62 na Stogach na ulicy Kępna.

        • 2 1

    • Ta szkola ze zdjecia jest na Stogach na ulicy Kłosowej 3, dawna szkola podstawowa 72 teraz gimnazjum 11

      • 6 0

  • SZkoła 26 w Gdyni

    Szkoła 26 w Gdyni też była tysiąclatką oddaną w 1961 r .Na budowę szkół płaciło sie dodatkowo 5zł .Każdy musią zapłacić za znaczek ,żeby wydali świadectwo na koniec roku szkolnego. Ciekawe ile z tych szkół jeszcze nie spredano.

    • 3 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

W którym roku zbudowano Wielki Młyn w Gdańsku?

 

Najczęściej czytane