Równo 98 lat temu, 27 lutego 1923 r., dzięki szybkiej reakcji radiotelegrafistów z Góry Gradowej udało się uratować statek, który utknął w zatorze lodowym na wodach północnego Bałtyku.
tak, niemal codziennie
64%
tak, ale jedynie od czasu do czasu
24%
nie, już nie korzystam
12%
Radiotelegraficzna stacja nadawczo-odbiorcza w Gdańsku przeznaczona do łączności ze statkami, czyli radiostacja nadbrzeżna (niem. Küstenfunkstelle; niekiedy błędnie określana radiostacją/stacją morską) zaczęła pełnić regularne, całodobowe dyżury 1 stycznia 1923 r. Po prawie dwóch miesiącach odebrano pierwszy sygnał "SOS", który nadała załoga statku "Leona" pływającego pod niemiecką banderą. Statek utknął w zatorze lodowym na południe od Wysp Alandzkich na północnym Bałtyku.
Radiotelegrafiści pełniący dyżur na Górze Gradowej błyskawicznie powiadomili radiostację w fińskim Hanko, która - z nieznanych przyczyn - nie zareagowała pierwsza, a znajdowała się o wiele bliżej parowca "Leona". Gdańszczanie też szybko przesłali wiadomość o problemach załogi do armatora z Hamburga, do którego należał statek. Była to pierwsza akcja ratunkowa, w którą zaangażowana była radiostacja nadbrzeżna z
Gdańska, mieszcząca się w Koszarach Schronowych na Górze Gradowej.
Pierwsze radiostacja nadbrzeżne nad Bałtykiem
W 1911 r. uruchomiono pierwszą, niemiecką, radiostację nadbrzeżną nad Bałtykiem - w Świnoujściu. Działała do 1932 r., po czym została przeniesiona do niewielkiej miejscowości Glowe na Rugii. Tam funkcjonowała nieprzerwanie - już jako Radio Rugia - do 1998 r. W tym samym roku, co w Świnoujściu, także i w Gdańsku rozpoczęto pełnić dyżury w ramach morskiej służby radiotelegraficznej (Küstenfunkdienst), choć nie zorganizowano tu osobnej radiostacji nadbrzeżnej. Zadanie to realizowano dokładnie od maja 1911 r do października 1919 r. wykorzystując sprzęt i kadry Urzędu Telegraficznego funkcjonującego w głównym kompleksie Urzędu Pocztowo-Telegraficznego w Gdańsku Głównym (między ul Długą a Ogarną).
Koszary Schronowe
Same Koszary Schronowe zostały zbudowane w latach 70. XIX w. jako jedna z ostatnich inwestycji w ramach generalnej przebudowy (modernizacji) umocnień Góry Gradowej. Szczęśliwie przetrwały do naszych czasów. W trakcie pokoju nie były użytkowane - stacjonująca na forcie kompania piechoty była ulokowana w drewnianych barakach na rozległym placu przed koszarami (majdanie).
Więzienie na Górze Gradowej...?
Jako ciekawostkę można przypomnieć, że jeszcze zanim rozstrzygnęły losy, do kogo należeć będzie teren dawnego fortu na Górze Gradowej (od 1921 r. do 1923 r. trwał podział dawnego mienia państwowego Prus między Wolne Miasto Gdańsk a Polskę), władze gdańskie przygotowały w marcu 1921 r. projekt adaptacji Koszar Schronowych na nowy pawilon więzienny.
Na parterze i pierwszym piętrze miały znaleźć się zbiorowe sale dla osadzonych, po dwie na poziom, każda dla ponad 50 osób. W piwnicy miały zostać urządzone pomieszczenia magazynowe, gospodarcze (m.in. kuchnia czy kotłownia) oraz łaźnia. Docelowo w Koszarach Schronowych miało znaleźć się miejsce dla aż 223 więźniów. Projekt jednak ostatecznie zarzucono na rzecz otwarcia w Koszarach Schronowych nowej radiostacji nadbrzeżnej.
Dwa wielkie maszty antenowe
Na początku lat dwudziestych na południowym Bałtyku funkcjonowały tylko dwie radiostacje nadbrzeżne - wspomniana już w Świnoujściu, na wschodzie zaś w Piławie (obecnie: Bałtijsku w obwodzie kaliningradzkim). Położona najbliżej Zatoki Gdańskiej od strony północnej radiostacja działała w Sztokholmie. Ewidentnie była więc "dziura", którą należało zapełnić. Tym bardziej, że nalegali na to armatorzy, maklerzy
portowi i kapitanaty portów.
Chodziło o zwiększenie bezpieczeństwa żeglugi morskiej w obrębie południowego Bałtyku. Decyzja o utworzeniu nowej radiostacji zapadła ostatecznie pod koniec marca 1922 r. Było to możliwe, ponieważ rozstrzygnięto wcześniej kwestię przynależności terenów pofortecznych w mieście - niemal wszystkie przyznane zostały stronie gdańskiej. Wkrótce rozpoczęto prace nad budową niezbędnej infrastruktury dla nowej radiostacji, a także montaż sprzętu.
Inwestycja była w całości finansowana przez Senat Wolnego Miasta. Po bokach Koszar Schronowych wzniesiono dwa, wysokie na 45 metrów, maszty. Między nimi rozpięto antenę. Pomieszczenia radiostacji urządzono w prawym skrzydle koszarowym (północnym), tj. tym położonym bliżej Wozowni Artyleryjskiej). W pozostałej części budynku znalazły się pomieszczenia kwater korporacji akademickich.
Angielski przykład
Na marginesie - w tym samym miejscu, tj. w Koszarach Schronowych, funkcjonowała od początku XX w. do przynajmniej 1918 r. centralna stacja telegraficzna miejscowego garnizonu. Po tym, jak ostatnie oddziały pruskie opuściły Gdańsk w lutym 1920 r., a ich miejsce zajęły dwa bataliony wojsk Ententy, na Górze Gradowej urządzono radiostację, ale w Nowych Koszarach, po drugiej stronie majdanu (ul.
Gradowa 11
). Była obsługiwana przez żołnierzy angielskich. To właśnie doświadczenia z funkcjonowanie na wzniesieniu tej radiostacji wojskowej dały asumpt do tego, by na Górze Gradowej zorganizować wkrótce radiostację nadbrzeżną.
Strzegąc bezpieczeństwa ruchu morskiego
Radiostacja nadbrzeżna w Gdańsku formalnie powstała w listopadzie 1922 r., ale regularną pracę (całodobowe dyżury) zaczęła pełnić z początkiem 1923 r. Na co dzień służba nie obfitowała (na szczęście) w tak dramatyczne wydarzenia, jak te przywołane na początku artykułu. W ciągu pierwszych dwóch lat działalności jeszcze dwukrotnie tylko radiostacja odebrała sygnał "SOS". Oba jesienią 1924 r., kiedy o pomoc zwróciły się załogi statków "Thor" i "Rosefeld".
W przeważającym stopniu rola radiostacji nadbrzeżnej z Góry Gradowej sprowadzała się do nadawania aktualnych meldunków meteorologicznych, w tym ostrzeżeń o sztormach, które dostarczało Państwowe Obserwatorium, mieszczące się we Wrzeszczu przy obecnej al.
Legionów, a także do informowania o innych niebezpieczeństwa lub przeszkodach w ruchu morskim na południowym Bałtyku (np. minach). Pośredniczono także w kontaktach miedzy armatorami, kontrahentami i kapitanatami portów.
Po wrześniu 1926 r., kiedy rozpoczęło działalność radio w Wolnym Mieście Gdańsku, miłośnicy radiofonii narzekali na działalność radiostacji nadbrzeżnej, ponieważ przeszkadzała w odbiorze audycji. Z tego powodu pojawił się w ogóle pomysł, by radiostacja nadbrzeżna z Góry Gradowej działała tylko w nocy, a w dzień jej rolę przejęła stacja nadawcza z Jelitkowa (odpowiednio rozbudowana), która nie wpływała na odbiór programu radia. Ostatecznie jednak pomysł ten w latach 20. odrzucono.
Na pomoc uwięzionym w lodowej krze
Szczególną rolę odegrała gdańska radiostacja nadbrzeżna podczas srogiej zimy 1929 r. Zatokę Gdańską ścięła gruba powłoka lodowa. Część statków została uwięziona. W styczniu i lutym radiostacja nadbrzeżna pracowała na pełnych obrotach, nadając i odbierając wiadomości od załóg statków (w tym i wysłanych lodołamaczy), armatorów, firm spedycyjnych oraz administracji portowej. Dzięki radiotelegrafistom z Góry Gradowej koordynowano akcję zaopatrywania załóg statków w jedzenie oraz węgiel. Część zapasów dostarczono specjalnie do tego wydzierżawionym samolotem.
Zatonięcie "Dana"
W tym samym roku, ale we wrześniu, miało miejsce tragiczne wydarzenie. O godzinie 4:03 rano 7 września radiostacja na Górze Gradowej odebrała sygnał "SOS" nadany przez duński parowiec "Dan". Jednostka dzień wcześniej wypłynęła z portu gdańskiego z transportem węgla, kierując się do Helsinek. Gdańscy radiotelegrafiści natychmiast zareagowali, starając się ustalić pozycję statku, zaalarmowali też obsługi innych radiostacji, jak i statki na wodach Bałtyku na kursie do stolicy Finlandii.
Niestety działania te nie przyniosły efektów. Radiotelegrafista z "Dana" już się nie odezwał. Nie odnaleziono ani jego, ani nikogo z załogi. Statek zatonął, najpewniej bardzo szybko. Do dziś nie wiadomo, co było powodem katastrofy.
Nowa stacja nadawcza nad brzegiem morskim
Powróćmy do stacji nadawczej, która powstała w Jelitkowie. Gdańsk pełnił szczególną rolę w komunikacji radiotelegraficznej w tej części Europy. W połowie lat 20. mniej
więcej 1/3 telegramów nadawana była do Polski, reszta zaś do Niemiec, których stacje radiotelegraficzne służyły także za pośredników z łącznością z dalszymi miejscami. Szybko niezbędna okazała się budowa nowej, większej stacji nadawczej - ta zlokalizowana na Głównym Mieście, w głównym Urzędzie Pocztowo-Telegraficznym, już była niewystarczająca. Wybór padł na obrzeża ówczesnego Jelitkowa.
Wysokie maszty w Jelitkowie
Stację otwarto oficjalnie 17 lutego 1926 r. Poza budynkiem samej stacji nadawczej wzniesiono także cztery maszty antenowe. Trzy były wysokie na 60 m. i rozstawione na planie trójkąta równobocznego o boku 120 m. Rozpięto między nimi antenę powierzchniową. Czwarty, mniejszy maszt (45 m. wysokości) był przeznaczony dla drugiej anteny. Stacja w Jelitkowie uzyskała bezpośrednie połączenie kablem z Urzędem Telegraficznym na ul.
Ogarnej, znajdującym się w kompleksie głównego, gdańskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego.
Przez kilkanaście lat stacja w Jelitkowie służyła wyłącznie nadawaniu telegramów w świat. Stacja na Górze Gradowej utrzymała charakter stacji nadawczo-odbiorczej, przeznaczonej tylko od obsługi ruchu morskiego (łączności ze statkami oraz innymi radiostacjami nadbrzeżnymi).
Zakończenie pracy
Küstenfunkstelle funkcjonowała na Górze Gradowej przynajmniej do jesieni 1938 r. To właśnie wówczas pojawił się pomysł, by jej rolę przejęła już w pełni stacja w Jelitkowie. Stało się tak na pewno w ciągu kolejnych kilkunastu miesięcy, do końca 1939 r. Kiedy jednak dokładnie? Nie udało mi się ustalić. Już po wybuchu II wojny światowej w Koszarach Schronowych na Gradowej Górze otwarto natomiast stałą radiostację garnizonową Wehrmachtu. Wykorzystano m.in. maszty antenowe radiostacji nadbrzeżnej.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy