• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Policyjne osiedle międzywojennego Gdańska

Jan Daniluk
28 września 2015 (artykuł sprzed 8 lat) 
Jeden z domów ("bliźniaków") dawnego Schuposiedlung, przy ul. Ludwika Zamenhofa. Jeden z domów ("bliźniaków") dawnego Schuposiedlung, przy ul. Ludwika Zamenhofa.

W pierwszej dekadzie istnienia Wolnego Miasta Gdańska (1920-1939), zbudowano wiele nowych osiedli mieszkaniowych. Całe zespoły nowych domów powstały na terenie współczesnego Dolnego Wrzeszcza, na Siedlcach oraz na granicy Strzyży Górnej i VII Dworu. W tym ostatnim rejonie powstało osiedle szczególne, bowiem przeznaczone przede wszystkim dla gdańskich policjantów i przez nich sfinansowane.



Kiedy w lutym 1920 r. ostatnie oddziały wojska pruskiego opuściły Gdańsk, pozostawione przez nie koszary zaczęły pełnić różne funkcje. Po przejściowym okresie, kiedy stacjonowali w nich żołnierze Ententy, były one najczęściej wykorzystywane jako mieszkania oraz siedziby urzędów i prywatnych przedsiębiorstw.

Największy w Gdańsku kompleks koszarowy w Strzyży Górnej zobacz na mapie Gdańska był wykorzystywany przez państwową policję Wolnego Miasta Gdańska, czyli Schutzpolizei (powstała formalnie w 1921 r. z przekształcenia Sicherheitswehr). Jedną z konsekwencji uczynienia z byłych koszar słynnej Brygady Przybocznej Huzarów i 17. Batalionu Taborów głównej bazy Schutzpolizei było powstanie w bezpośrednim sąsiedztwie nowego osiedla mieszkaniowego, zwanego powszechnie policyjnym (Schuposiedlung).

Jak powstawało osiedle

Stowarzyszenie Funkcjonariuszy Policji Ochronnej (Vereinigung der Schutzpolizeibeamten) już w latach 1921-1922 doprowadziło do kupienia terenu pod przyszłą inwestycję. Z powodu jednak szalejącej inflacji plany wymagały pewnej korekty i dopiero wiosną 1924 r. ruszyły prace budowlane.

Równocześnie ruszył specjalny program oszczędnościowy dla partycypujących w projekcie policjantów. Każdy był zobligowany do przesyłania na fundusz z góry ustalonej sumy, uzależnionej od stopnia policyjnego. Założono ponadto (w dosłownym tłumaczeniu) Urzędniczą Spółdzielnię Małego Osadnictwa, która miała inwestycję zrealizować.

Widok na zabudowę szeregową ul. Mieczysława Karłowicza w kierunku wzgórz oliwskich (ze skrzyżowania z ul. Ludwika Zamenhofa).
Widok na zabudowę szeregową ul. Mieczysława Karłowicza w kierunku wzgórz oliwskich (ze skrzyżowania z ul. Ludwika Zamenhofa).
Pierwsze 20 domów w linii Hohenfriedbergerweg, czyli współczesnej ul. Karola Szymanowskiego zobacz na mapie Gdańska udało się doprowadzić do stanu surowego jeszcze pod koniec 1924 r.

W 1925 r. oddano do użytku nie tylko kolejne 26 domów w zabudowie szeregowej i sześć w bliźniaczej, ale też sfinansowano niezbędne prace ziemne i wytyczono dwie nowe ulice: Roßbachweg (dziś fragment ul. Ludwika Zamenhofa zobacz na mapie Gdańska) i Kesseldorfweg (ul. Władysława Żeleńskiego zobacz na mapie Gdańska).

Domy szeregowe przy ul. Władysława Żeleńskiego. Domy szeregowe przy ul. Władysława Żeleńskiego.
Rok później ukończono kolejne 12 domów w zabudowie szeregowej i tym samym zakończono pierwszy etap całego projektu Schuposiedlung. Po zaciągnięciu pożyczki kontynuowano inwestycję. Jeszcze w 1926 r. ukończono 16 domów szeregowych, w 1927 r. - kolejne 26, a w 1928 r. - 15, a także trzy "bliźniaki".

Kolejna faza budowy osiedla znalazła finał w 1929 r. wraz oddaniem do użytku 10 ostatnich domów w zabudowie szeregowej. Łącznie całe osiedle z końcem dekady liczyło 133 domów (211 mieszkań) i było zamieszkiwane przez 256 gdańskich rodzin.

Jak mieszkali policjanci

Schuposiedlung zaprojektował architekt Erwin Lentz. Do budynków mieszkalnych, podobnie jak do większości innych założeń urbanistycznych powstałych w Gdańsku w okresie międzywojennym, przylegały ogrody, pomiędzy którymi poprowadzono wąskie, prostopadłe do Huberstusburger Allee (ul. Bernarda Chrzanowskiego zobacz na mapie Gdańska) i Roßbachweg, przejścia.

Mniej więcej w tym samym czasie (tj. w 1923 r. lub 1924 r.) wytyczono i zaczęto rozbudowywać zresztą także znajdują się po drugiej stronie Roßbachweg, rozgałęzioną w kształt przypominający literę "Y" Torgauer Weg (ul. Mieczysława Karłowicza zobacz na mapie Gdańska), a także Zorndorfer Weg (ul. Stefana Kisielewskiego zobacz na mapie Gdańska). Przy nich powstały jednak przede wszystkim "bliźniaki". Projektantem tego nowego założenia był architekt Karl Jacksch.

Jedne z pierwszych domów powstałych w ramach Schuposiedlung - przy ul. Karola Szymanowskiego. Jedne z pierwszych domów powstałych w ramach Schuposiedlung - przy ul. Karola Szymanowskiego.
Na marginesie warto zauważyć, że właśnie w związku z powstawaniem nowych budynków, jeszcze w połowie lat 20. rozpoczęto starania, by erygować w tym rejonie nową parafię ewangelicką, co ostatecznie udało się dokonać w 1929 r. (jednak dopiero w 1938 r. oddano do użytku świątynię z prawdziwego zdarzenia).

"Resortowa" dzielnica

W latach 30. policjanci i ich rodziny stanowili zdecydowaną większość mieszkańców na Hohenfriedbergweg, Kesseldorfweg oraz Roßbachweg. Strzyża Górna stała się tym samym najbardziej "resortową" dzielnicą międzywojennego Gdańska, gdzie nie tylko pracowali i żyli policjanci, ale także zameldowani byli celnicy, strażnicy więzienni, zawodowi strażacy czy inni urzędnicy administracji Wolnego Miasta Gdańska.

Na marginesie warto zresztą zauważyć, że wszystkie nowowytyczone ulice okolic opisywanego zespołu koszarowego zyskały w latach 20. - rzecz jasna, nieprzypadkowo - nazwy bezpośrednio nawiązujące do historii słynnych "Czarnych Huzarów".

Dziś dawne Schuposiedlung, mimo niekiedy daleko idących skutków współczesnych nam remontów budynków, można jeszcze stosunkowo łatwo rozpoznać po charakterystycznych "schodkowych" zwieńczeniach domów powstałych dawniej dla gdańskich policjantów.

O autorze

autor

Jan Daniluk

- doktor historii, adiunkt na Wydziale Historycznym UG, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., oraz historii powszechnej (1890-1945).

Opinie (29) 1 zablokowana

  • Mieszkam niedaleko...

    Witam! Artykuł znakomity. Wiele dla mnie nowych informacji. Ja urodziłem sie i mieszkam /z przerwami od 1950/ niedaleko - na ulicy Moniuszki, która przed wojna nazywała się Ziethenweg. Może ktoś wie, jak "rodziła się" ta ulica? Była jedna z najstarszych w tym rejonie. Niestety, prawie żadnych zdjęć z lat dwudziestych odnaleźć nie mogę.

    • 3 0

  • Kiedys to budowali ...

    Ciekawie sie czyta takie historie, przynajmniej czlowiek cos dowiaduje sie o swoim miejscu zamieszkania.
    I jak widac jak to kiedys ludzie budowali, skladali sie na takie inwestycje i obiekty stoja do dzis ...
    I tez trzeba nadmienić ze budowali domy z zalozeniem ogrodowym nie to co teraz ... Od razu taka ulica ma inny wymiar i charakter przestrzenny.
    Teraz to przychodzi deweloper, wybuduje, narzuci cene jak z kosmosu a pozniej sie dziwi dlaczego budynek swieci pustkami ...
    No coz kiedys to byli inni ludzie i mysleli inaczej teraz sa inne czasy i ludzie do zycia podchodza inaczej ...
    Fajnie jednak jest tak poczytac jak powstawalo nasze miasto, jak budowaly sie dzilnice z ich przeznaczeniem i dla kogo ...

    • 3 0

  • Celnicy Wolnego Miasta Gdanska ???Byli tacy ?? A nie celnicy Polski ?Przeciez WMGdansk byl oszarem celnym Polski .

    • 0 6

  • Zadne z takich osiedli nie ma szczescia!!

    Niestety kazdy taki zwarty projekt poczawszy od uroczych domkow pomiedzy Zak a Galeria Baltycka po owo osiedle i zakret tramwajowy ba grunwaldzkiej do Chopina z pieknymi flankujacymi budynkami Art Deco nie przetrwal. Kazde okno inne, przebudowy, drzwi z marketu... Polacy mecenasami sztuki nie sa. Placa VAT 20m2 do zycia potrzebuja i zostawiaja smieci pod smietnikiem.

    • 3 0

2

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Sprawdź się

Sprawdź się

Które z trójmiejskich miast w latach 60. było nazywane „Riwierą PRL”?

 

Najczęściej czytane