Patroni tramwajów: Władysław Czerny

Marcin Stąporek

19 kwietnia 2017 (artykuł sprzed 7 lat)

Opinie (97)

Najnowszy artykuł na ten temat Roman Korynt kolejnym patronem gdańskiego tramwaju?

W szesnastym odcinku naszego cyklu "Patroni gdańskich tramwajów" przedstawiamy sylwetkę Władysława Czernego. Tydzień temu zaprezentowaliśmy kupca i kolekcjonera Lessera Giełdzińskiego, a za tydzień napiszemy o działaczu polskim w Wolnym Mieście Gdańsku - Szczepanie Pileckim.

Władysław Czerny, patron tramwaju Pesa Swing o numerze bocznym 1012, żył w kilku epokach i systemach politycznych. Miał szczęście przeżyć bez szwanku dwie wojny światowe i dopiero w ponurych czasach stalinizmu stał się ofiarą bezprawia totalitarnych rządów.

Urodził się 6 maja 1899 r. w Krakowie, w rodzinie o niekwestionowanych zasługach dla Polski. Jego ojciec, Franciszek, był profesorem geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dziekanem wydziału filozoficznego. Dochował się pięciorga dzieci, z których najmłodszym był właśnie Władysław. Warto wspomnieć także starszego o 5 lat Stanisława, muzyka, pamiętanego jednak głównie jako ojciec jednej z najsławniejszych polskich pianistek - Haliny Czerny-Stefańskiej.

Zwyczajem wielu młodych Polaków z zaboru austriackiego, Władysław udał się do stolicy monarchii austro-węgierskiej - Wiednia, gdzie rozpoczął studia w zakresie architektury pod kierunkiem prof. Adolfa Loosa. Loos w 1908 r. opublikował skierowany przeciwko secesyjnej architekturze przełomu wieków manifest pod tytułem "Ornament to zbrodnia", tym samym stając się jednym z prekursorów dwudziestowiecznej architektury modernistycznej.

Wiedeńskie studia Władysława Czernego nie trwały długo, bo tymczasem cesarstwo Habsburgów upadło, a Polska odzyskała niepodległość. Bohater tej opowieści rychło odnalazł się w Warszawie, gdzie kontynuował studiowanie architektury. Na nowej uczelni jego nauczycielem został prof. Romuald Gutt, także wybitny przedstawiciel modernizmu i wyznawca poglądu, że naczelną zasadą w architekturze musi być jej użyteczność i funkcjonalność.

Władysław Czerny jest patronem tramwaju Pesa nr 1012.

Po studiach Władysław Czerny zajmował się urbanistyką, znalazł zatrudnienie w stołecznym Zarządzie Miasta, gdzie pracował m.in. na stanowisku architekta miejskiego. Dalekosiężne konsekwencje miała zawarta przed wybuchem wojny znajomość z ówczesną sławą polskiej architektury i urbanistyki, Marianem Spychalskim - zarazem działaczem Komunistycznej Partii Polski.

W Warszawie inż. Czerny przetrwał okupację niemiecką, pracując nadal w administracji miejskiej i wykorzystując znajomość języka niemieckiego jako tłumacz. We wrześniu 1944 r., po wyparciu przez Armię Czerwoną Niemców z prawobrzeżnej części Warszawy (podczas, gdy na lewym brzegu trwał jeszcze dramat powstania warszawskiego), komunistyczne władze Polski powołały na stanowisko prezydenta stolicy wspomnianego już Spychalskiego, a Władysław Czerny został jego zastępcą.

Kilka miesięcy później, podczas kolejnej ofensywy wojsk radzieckich, Czerny wszedł w skład grupy operacyjnej, wysłanej przez władze w kierunku Gdańska z zadaniem utworzenia w mieście zrębów polskiej administracji, gdy tylko zostanie ono odebrane Niemcom. Prawdopodobnie 3 kwietnia 1945 r. nasz bohater dotarł do miasta, które w tym momencie płonęło i dymiło po zdobyciu go przez wojska II Frontu Białoruskiego. Znajdujący się w tej samej grupie Franciszek Kotus-Jankowski miał już nominację na pierwszego polskiego prezydenta Gdańska. Natychmiast też przystąpił do tworzenia Zarządu Miejskiego. Kilkanaście dni później powołał dwóch swoich zastępców: pierwszym został działacz PPS Franciszek Chudoba, a drugim - Władysław Czerny.

Ten ostatni od razu wziął się do pracy. Posiadał wiedzę i doświadczenie, które pozwalały na tworzenie wizji odbudowy miasta. Z jednej strony, trzeba było zacząć od podstaw: udrożnić choć niektóre zawalone gruzem i wrakami sprzętu wojskowego ulice, wznowić funkcjonowanie wodociągów, elektrowni, gazowni, potem komunikacji tramwajowej. Ale od razu inwestowano w przyszłość, bo tak należy widzieć niezwykle szybkie organizowanie Politechniki, uczelni mającej kształcić kadry fachowców tak potrzebnych w powojennej odbudowie.

Władysław Czerny był zwolennikiem nieodbudowywania zniszczonych pruskich gmachów w Gdańsku. Dlatego nie odtworzono zniszczonych budynków Senatu i Volkstagu, rozebrano pozostałości hotelu Danziger Hof i stojącą wówczas jeszcze fasadę pruskiej Poczty Głównej przy ul. Długiej (na zdjęciu).

Już 1 września 1945 r. w auli Politechniki wiceprezydent Czerny wygłosił odczyt pod znamiennym tytułem "Gdańsk - Semper Nostrum" (Gdańsk - zawsze nasz). Pojawiła się wówczas zapowiedź odbudowy miasta w formach historycznych:

"Musimy odtworzyć jak najwierniej to, co w starym Gdańsku stworzyła wielowiekowa kultura w służbie Rzeczpospolitej". Zarazem jednak... "corpora delicta okresu niewoli pruskiej (...) wszystkie owe ślady barbarzyństwa muszą być usunięte, po prostu jako wrogi kultury ogólnoludzkiej".
Oznaczało to zapowiedź usuwania budynków dziewiętnastowiecznych i z początku XX wieku. Dlatego nie próbowano odbudowywać zniszczonych budynków Senatu i Volkstagu, rozebrano pozostałości hotelu Danziger Hof i wielu innych, zburzono (stojącą jeszcze) fasadę pruskiej Poczty Głównej przy ul. Długiej. Budynki znajdujące się w lepszym stanie (jak np. dawne Generalkommando - rezydencję Wysokiego Komisarza Ligi Narodów) pozostawiono do czasu, aż pojawią się "ekonomiczne możliwości ich usunięcia". Kierując się tą samą ideą, odbudowywane kamienice Głównego Miasta projektowano raczej w oparciu o XVIII- czy nawet XVII-wieczne ryciny, niż o znacznie liczniejsze i dokładniejsze zdjęcia sprzed 1945 r. Odbudowywany miał być Gdańsk z czasów Jagiellonów i Wazów, a nie ten spod panowania pruskich Hohenzollernów.

Na pocztówce z początku XX w. widoczne istniejące do dziś Brama Wyżynna i Wieża Więzienna oraz nieistniejący już gmach hotelu Danziger Hof.

Nie sposób nie odnieść wrażenia, że akcja ta, której inżynier Czerny był przecież jednym z głównych promotorów, łączyła motywację ideologiczną (oczyszczania Gdańska z pruskich naleciałości, by odnaleźć ducha miasta z czasów Złotego Wieku pod opieką Rzeczypospolitej) z, bądź co bądź, osobistymi poglądami Władysława Czernego na architekturę XIX wieku, ukształtowanymi pod kierunkiem wspomnianych wyżej nauczycieli, jak Adolf Loos czy Romuald Gutt. W myśl tych poglądów, budynki takie jak Danziger Hof, ale też Hala Targowa czy Dworzec Główny, były niczym więcej jak architektonicznymi chwastami, którym odmawiano walorów estetycznych, a tym bardziej statusu zabytków. Z drugiej strony, nestor gdańskich architektów, prof. Wiesław Gruszkowski, określił ówczesnego wiceprezydenta Czernego jako wielkiego miłośnika zabytków, a opracowaną przezeń koncepcję odbudowy Śródmieścia jako "może aż nadto historyzującą".

Ten sam Gruszkowski wspominał, że inż. Czerny "był architektem projektującym, bardzo nie lubił urzędowania, wobec czego w naszej Pracowni Urbanistycznej przy Zarządzie Miejskim powstawał plan odbudowy według jego koncepcji". Nic zatem dziwnego, że w kwietniu 1947 r. Władysław Czerny zrezygnował ze stanowiska zastępcy prezydenta i z pracy w Zarządzie Miejskim, by poświęcić się działalności naukowej na Wydziale Architektury PG.

W 1950 r. został niespodziewanie aresztowany: było to związane z walkami frakcyjnymi w obozie polskich komunistów i uwięzieniem Mariana Spychalskiego (podobnie jak "Wiesław" Gomułka oskarżanego o "odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne"). Władysław Czerny, były bliski współpracownik Spychalskiego, został włączony do śledztwa i bez wyroku spędził ponad 3 lata w więzieniu na Rakowieckiej w Warszawie. Po zwolnieniu powrócił na pewien czas do pracy na Politechnice Gdańskiej. Na początku lat 60. przeniósł się do Wrocławia, gdzie także wykładał na politechnice.

Zmarł we Wrocławiu 18 grudnia 1976 r., ale pochowano go w na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku - mieście, które zawdzięcza mu początki odbudowy po kataklizmie II wojny światowej.

O autorze

Opinie (97) 3 zablokowane

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 10:00

Szkoda Gdańska (2)

dekomunizacja nazw w Polsce polega na tym, że jedne nazwiska zastępuje się drugimi. Nie ma ulicy Spychalskiego ale jest tramwaj z imieniem jego współpracownika Władysława Czernego. Z treści wynika, że postać Władysława Czernego z perspektywy czasu jest bardzo kontrowersyjna. Przyczynił się w architekturze gdańskiej do zacierania tego co historyczne, co spójne. Dziś wystarczy przejść się po mieście, żeby zobaczyć chaos, szpetotę, niby kamieniczki nawiązujące do renesansowych domów, nie wspominając o nieudanych implementacjach lat 90 (np. ciąg kamienic za Zielonym Mostem). Polecam tym co nie widzieli album Donalda Tuska "Był sobie Gdańsk" .

7 lat
- 16 6
Twoja opinia

Zmień treść

dekomunizacja nazw w Polsce polega na tym, że jedne nazwiska zastępuje się drugimi. Nie ma ulicy Spychalskiego ale jest tramwaj z imieniem jego współpracownika Władysława Czernego. Z treści wynika, że postać Władysława Czernego z perspektywy czasu jest bardzo kontrowersyjna. Przyczynił się w architekturze gdańskiej do zacierania tego co historyczne, co spójne. Dziś wystarczy przejść się po mieście, żeby zobaczyć chaos, szpetotę, niby kamieniczki nawiązujące do renesansowych domów, nie wspominając o nieudanych implementacjach lat 90 (np. ciąg kamienic za Zielonym Mostem). Polecam tym co nie widzieli album Donalda Tuska "Był sobie Gdańsk" .
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 11:11
  
  "zacierania tego co historyczne"? W 1945 danziger hof był 47 letnią ruiną. Taki był z niego wtedy zabytek jak dzisiaj Zieleniak
  
  7 lat
  - 4 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  "zacierania tego co historyczne"? W 1945 danziger hof był 47 letnią ruiną. Taki był z niego wtedy zabytek jak dzisiaj Zieleniak
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 19:23
  
  Wadysław Czerny ma wybitne zasługi dla Gdańska i jego odbudowy
  
  a Stąporek stawia idiotyczne, chwytliwe tytuły
  
  z własnej Dudy
  7 lat
  - 1 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  a Stąporek stawia idiotyczne, chwytliwe tytuły
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 10:01

Gdansk był i jest Polski. Niemcy byli tylko przybędami które rościły sobie (7)

prawo do Polskiego pięknego miasta. Bardzo dobrze, ze wyburzyli te poniemieckie "pamiątki"

FOL
7 lat
- 7 28
Twoja opinia

Zmień treść

prawo do Polskiego pięknego miasta. Bardzo dobrze, ze wyburzyli te poniemieckie "pamiątki"
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 10:07
  
  Możecie sobie mnie minusowac parobasy niemieckie, to tylko potwierdza moją rację (3)
  
  FOL
  7 lat
  - 4 11
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-04-19 11:02
    
    Gdańsk nie był specjalnie ani polski ani niemiecki...
    
    7 lat
    
    4 2
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Gdańsk nie był specjalnie ani polski ani niemiecki...
    Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-04-19 12:30
    
    idź kartofle żreć za stodołą (1)
    
    ośla łąko
    
    7 lat
    
    1 1
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    ośla łąko
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2017-04-19 17:08
      
      Podpisz się po niemiecku, bo nie wiem z czym mam do czynienia
      
      FOL
      7 lat
      
      0 4
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 19:52
  
  Dedykacja dla FOL : (1)
  
  Julian Tuwim- Nazwanie kogoś idiota to nie obraza, to diagnoza.
  
  obserwator
  7 lat
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Julian Tuwim- Nazwanie kogoś idiota to nie obraza, to diagnoza.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-04-19 20:18
    
    Możesz pisać po niemiecku nie krepuj się.....
    
    FOL
    7 lat
    
    0 3
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 20:20
  
  Na godzinę 20:19, aż 22 parobów niemieckich udało mi się wyłuskać :-))))
  
  FOL
  7 lat
  - 0 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 10:07

Był cudownym dzieckiem... (3)

... albo daty do poprawki.

Urodził się w 1899, a już w 1908 opublikował skierowany przeciwko secesyjnej architekturze przełomu wieków manifest pod tytułem "Ornament to zbrodnia"

Grubo jak na 9-latka :D

grammar fazi
7 lat
- 8 3
Twoja opinia

Zmień treść

... albo daty do poprawki. Urodził się w 1899, a już w 1908 opublikował skierowany przeciwko secesyjnej architekturze przełomu wieków manifest pod tytułem "Ornament to zbrodnia" Grubo jak na 9-latka :D
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 10:24
  
  Czytajmy! Czytajmy! (1)
  
  Z uwagą czytajmy, a przynajmniej się starajmy!
  
  Burzyciel rzeczywiście urodził się w 1899, ale to nie Czerny opublikował w 1908 manifest, a niejaki Loos.
  
  Mól netowy
  7 lat
  - 6 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Z uwagą czytajmy, a przynajmniej się starajmy! Burzyciel rzeczywiście urodził się w 1899, ale to nie Czerny opublikował w 1908 manifest, a niejaki Loos.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-04-19 10:41
    
    no cóż
    
    zmienili nieco zdanie, nie było tam Loos opublikował. Było w 1908 opublikował on... - a ponieważ w poprzednim zdaniu podmiotem był Czerny, to w naturalne było założenie, że w następnym też chodzi o tego pana
    
    grammar fazi
    7 lat
    
    4 2
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    zmienili nieco zdanie, nie było tam Loos opublikował. Było w 1908 opublikował on... - a ponieważ w poprzednim zdaniu podmiotem był Czerny, to w naturalne było założenie, że w następnym też chodzi o tego pana
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 10:38
  
  czytanie ze zrozumieniem
  
  przerażające, ilu kolejnych ci plusuje...
  
  7 lat
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  przerażające, ilu kolejnych ci plusuje...
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 10:40

I ktoś taki

ma u nas tramwaj swoim imieniem nazwany?

7 lat
- 9 3
Twoja opinia

Zmień treść

ma u nas tramwaj swoim imieniem nazwany?
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 11:01

Odbudowa (1)

Danzinger ma być odbudowany !!! to historia tego miasta i przepiękna, wielkomiejska architektura ! rozumiem, że artykuł napisany na czyjeś zlecenie?

7 lat
- 8 10
Twoja opinia

Zmień treść

Danzinger ma być odbudowany !!! to historia tego miasta i przepiękna, wielkomiejska architektura ! rozumiem, że artykuł napisany na czyjeś zlecenie?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 13:22
  
  tak, artykuł powstał na zlecenie redaktora naczelnego
  
  który zleca wszystkie artykuły w tym portalu :)
  
  7 lat
  - 3 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  który zleca wszystkie artykuły w tym portalu :)
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 12:40

Czy Marek Czerny nie jest jego wnuczkiem

w sumie podobny do niego

piter
7 lat
- 2 1
Twoja opinia

Zmień treść

w sumie podobny do niego
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 13:13

"przedstawiciel modernizmu i wyznawca poglądu, że naczelną zasadą w architekturze musi być jej użyteczność i funkcjonalność" (3)

Czyli to jemu zawdzięczamy brzydkie klocki zamiast pięknych kamienic i to on został wzorem obecnych włodarzy miasta.
ECS, TS, MIIWŚ czy powstająca zabudowa Wyspy Spichrzów też są dziełem jego uczniów?

rachciach
7 lat
- 8 3
Twoja opinia

Zmień treść

Czyli to jemu zawdzięczamy brzydkie klocki zamiast pięknych kamienic i to on został wzorem obecnych włodarzy miasta. ECS, TS, MIIWŚ czy powstająca zabudowa Wyspy Spichrzów też są dziełem jego uczniów?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 13:23
  
  modernizm w architekturze skończył się 50 lat temu albo i więcej (2)
  
  i obiekty które wymieniłeś nie postały w zgodzie z jego założeniami
  
  7 lat
  - 3 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  i obiekty które wymieniłeś nie postały w zgodzie z jego założeniami
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-04-19 14:11
    
    Powstały w zgodzie z postmodernizmem,
    
    który już zupełnie oderwał się od witruwiańskiej triady i stanowi kontynuację modernizmu.
    
    7 lat
    
    3 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    który już zupełnie oderwał się od witruwiańskiej triady i stanowi kontynuację modernizmu.
    Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-04-19 19:25
    
    nie 50 a w Polsce ok 30, te klocki to żaden postmodernizm, to źle zaprojektowane
    
    budynki. Zwłaszcza wnętrza. Każdy jeden to śmieć.
    
    pr
    7 lat
    
    2 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    budynki. Zwłaszcza wnętrza. Każdy jeden to śmieć.
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 13:48

dość już tych poniemieckich "pamiątek" (3)

7 lat
- 6 6
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-04-19 17:09
  
  Dokladnie !!!! (2)
  
  FOL
  7 lat
  - 1 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2017-04-19 20:01
    
    ciekawe? (1)
    
    Jak otworzyłem te dwa wpisy, to zaczęło mi z monitora cuchnąć obornikiem z byłego pegeeru.
    Ps. Pewnie niektórzy są ciekawi skąd znam tą woń, otóż w latach młodości w myśl edukacji komuszej musieliśmy jeździć do pegeerów na tzw. wykopki ziemniaków.
    
    obserwator
    7 lat
    
    2 2
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Jak otworzyłem te dwa wpisy, to zaczęło mi z monitora cuchnąć obornikiem z byłego pegeeru. Ps. Pewnie niektórzy są ciekawi skąd znam tą woń, otóż w latach młodości w myśl edukacji komuszej musieliśmy jeździć do pegeerów na tzw. wykopki ziemniaków.
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2017-04-19 20:15
      
      Możesz pisać po niemiecku nie krepuj się....
      
      FOL
      7 lat
      
      0 3
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 14:08

oo,o polakach zaczeliście pisać.

7 lat
- 3 0
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-04-19 17:58

Powinien nosić przydomek: Władysław Czerny Wyburzyciel

rachciach
7 lat
- 4 1
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii