W czwartym odcinku naszego cyklu "Patroni gdańskich tramwajów" przedstawiamy sylwetkę Alfa Liczmańskiego, jednego z twórców polskiego harcerstwa w Wolnym Mieście Gdańsku. Tydzień temu zaprezentowaliśmy postać pisarki Stanisławy Przybyszewskiej, a za tydzień opiszemy Macieja Gwiazdę.
Nigdy nie był uczniem polskiej szkoły, za to sam został nauczycielem, wychowawcą chłopców i dziewcząt, którym potem, w najgorszych czasach, przyszło zdawać egzamin z patriotyzmu. Do końca pozostał wierny przyrzeczeniu harcerskiemu.
Patron tramwaju nr 1038, komendant chorągwi harcerzy w Wolnym Mieście Gdańsku - Alf Liczmański.
Alf (skrót od Alfons) Liczmański urodził się w Gdańsku, w zaborze pruskim, w 1904 r. Z rodzinnego domu wyniósł tradycję pracy dla polskości: ojciec
Stanisław, krawiec z zawodu, już w 1891 r. wstąpił do Polskiego Stowarzyszenia Ludowego "Jedność"; jego matka,
Teofila z Wielgoszewskich, działała w Towarzystwie Polek. Ich syn Alf ukończył niemiecką szkołę powszechną i gimnazjum w Gdańsku. Wraz z trzy lata starszym
Stefanem Mirauem już w 1917 r. został współzałożycielem tajnego Towarzystwa Filaretów. Był to czas, kiedy idee skautowe
Roberta Baden-Powella, przeszczepione na grunt polski, doprowadziły do tworzenia zrębów harcerstwa. Organizacja gimnazjalistów, wspierana m.in. przez doktora
Franciszka Kręckiego (brata matki Stefana Miraua) stała się zalążkiem tego ruchu na terenie Gdańska.
W związku z wejściem w życie postanowień Traktatu Wersalskiego, w styczniu 1920 r. Gdańsk został odłączony od Niemiec (choć oficjalnie Wolnym Miastem miał zostać ogłoszony dopiero w listopadzie tegoż roku), a Wojsko Polskie pod komendą
gen. Józefa Hallera rozpoczęło zajmowanie przyznanej odrodzonej Polsce części Pomorza aż po Bałtyk.
Już na początku lata, w czasie gdy bolszewicy parli na Warszawę, harcerze założyli letni obóz w Karwi. Do chłopców z głębi kraju dołączyło sześciu kandydatów z Gdańska, wśród których byli Alf i Stefan. Wszyscy złożyli przyrzeczenie harcerskie, a po powrocie do Gdańska, 8 sierpnia 1920 r. założyli drużynę harcerską im. Zygmunta Augusta - pierwszą w dziejach miasta.
Początek lat 20. to dla Alfa Liczmańskiego wchodzenie w dorosłość. Jako dwudziestolatek zaczął studiować budownictwo lądowe w gdańskiej Technische Hochschule, ale po dwóch latach zmuszony był przerwać studia z powodu choroby rodziców i trudnej sytuacji materialnej. Zatrudnił się wówczas jako tłumacz w gdańskiej Izbie Handlowej. W listopadzie 1927 r. podjął pracę w (powstałej rok wcześniej) Polskiej Szkole Handlowej przy Długich Ogrodach. Uczył tam stenografii polskiej i niemieckiej, kaligrafii i pisma ozdobnego. Początkowo pracował jako tzw. nauczyciel kontraktowy, dopiero w 1936 r. otrzymał stanowisko nauczyciela etatowego.
Dawni uczniowie tak wspominali po latach:
"Liczmański był bezpośredni, miał poczucie humoru. Zdarzyło się, że zadawszy uczniom coś ze stenografii, siadł za stolikiem i zaczął czytać gazetę. Pozornie. Przez wywierconą w gazecie dziurkę obserwował bowiem pilnie uczniów. W pewnej chwili zauważył, że chłopcy z ostatnich ławek grają w karty. Co robi profesor? Bierze kredę i rzuca nią w niesubordynowanych. Skutkuje to na czas jakiś, ale za chwilę karty znów idą w ruch. Tym razem zdenerwował się profesor na dobre. Zerwawszy się z krzesła wskoczył na pierwszą ławkę, po pulpitach - ławka po ławce - dobiegł do grających i przerwał im partyjkę" - wspominała Maria Walicka w rozdziale Harcerki z Polskich Szkół Handlowych, w książce "Polki w Wolnym Mieście Gdańsku", 1985).
W zgodzie z zasadami skautingu Liczmański propagował wśród młodzieży turystykę i uprawianie sportu. Jedna z uczennic wspominała np., jak w czasie szkolnej wycieczki w porze zimowej, profesor i jego uczennice wspólnie jeździli na łyżwach po jakimś zamarzniętym stawie.
W 1930 r. poślubił
Janinę Nełkowską i wspólnie zamieszkali w Oliwie przy Jahnstrasse 7 (dziś to ulica
Alfa Liczmańskiego 
). Jednak cały swój wolny czas poświęcał harcerstwu.
Jak pisał
Edgar Milewski:
"W ciągu ośmiu lat małżeństwa nie spędził z żoną ani jednych wakacji, prosząc stale - jeszcze trochę cierpliwości, potem będę żył tylko dla ciebie, teraz potrzebny jestem harcerzom." ("Opowieści gdańskich uliczek", wyd. IV, 1979).
Gdy w 1935 r. Naczelnictwo Związku Harcerstwa Polskiego nadało harcerzom i harcerkom gdańskim nową strukturę organizacyjną, Alf został mianowany komendantem nowo powstałej Gdańskiej Chorągwi Harcerzy, obejmującej cztery hufce (równolegle powstała Gdańska Chorągiew Harcerek, której komendantką została
Maria Ostrowska).
W tym czasie, w związku z całkowitym przejęciem władzy w Wolnym Mieście przez narodowych socjalistów, nasilały się incydenty na tle narodowościowym. Gdańscy Polacy co i rusz spotykali się z szykanami i prowokacjami ze strony Niemców.
Komendant Liczmański w rozkazie z 1 września 1938 r. zalecał:
"W związku z ostatnimi wypadkami wzywam wszystkich druhów do zachowania godnej postawy i należytego spokoju oraz absolutnego niedopuszczania do jakichkolwiek zaczepek prowokacyjnych".Równocześnie jednak przystąpiono do szkolenia wojskowego młodzieży, starając się w miarę możliwości współpracować z Wojskiem Polskim. Ze względu na sytuację polityczną, działania te prowadzone były w konspiracji, w większości poza terenem Wolnego Miasta - w Tczewie, Wejherowie, Gdyni a nawet w Solcu Kujawskim.
W sierpniu 1939 r. wielu gdańskich harcerzy przedostało się do Gdyni. Był wśród nich Alf Liczmański, który w pierwszych dniach września starał się zorganizować ze swoich podkomendnych ochotniczy harcerski oddział wojskowy. Stosunkowo szybki upadek Gdyni pokrzyżował te plany. Komendant gdańskich harcerzy wraz z kilkoma druhami próbował przedostać się na Kępę Oksywską, jednak w okolicy Chyloni natknęli się na Niemców i dostali się do niewoli.
Potem były przesłuchania, bicie, poniżanie i w końcu Stutthof. Nazwisko Liczmańskiego znajdowało się na liście najważniejszych działaczy polskich z Gdańska, widniały przy nim dopiski
"znany w Gdańsku polski działacz harcerski",
"fanatyczny Polak".
Nie dał się złamać: współwięźniowie byli świadkami, że starał się pomagać innym, podnosić na duchu, próbował w obozowych warunkach organizować choćby namiastkę życia kulturalnego.
Z jego śmiercią wiąże się pewna tajemnica: otóż 22 marca 1940 r. w lesie koło obozu Stutthof niemieccy zbrodniarze rozstrzelali kilkudziesięciu polskich działaczy (byli wśród nich m.in.
Antoni Lendzion,
Franciszek Kręcki, księża
Bronisław Komorowski i
Marian Górecki,
Feliks Muzyk czy
Władysław Pniewski) i pochowali tamże w zbiorowej mogile.
Tymczasem komendant gdańskich harcerzy prawdopodobnie trzy dni wcześniej, 19 marca 1940 r. został wywieziony ze Stutthofu osobowym samochodem do dość odległego podobozu w Grenzdorfie (
Graniczna Wieś pomiędzy Przywidzem i Trąbkami Wielkimi), tam spędził ostatnią noc w bunkrze, a następnego dnia został zastrzelony i pochowany (po wojnie jego szczątki przeniesiono na cmentarz na Zaspie).
Żonie Liczmańskiego, pani Janinie, udało się wraz z małą córeczką przeżyć wojnę w Koronowie nad Brdą, skąd pochodzili jej rodzice; po wojnie powróciła do Oliwy i jeszcze przez wiele lat mieszkała w domku przy ulicy nazwanej imieniem jej zamordowanego męża, który do końca pozostał wierny harcerskiemu przyrzeczeniu.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy